Графика. Орфография. Орфоэпия

жүктеу 2,09 Mb.

Pdf просмотр

бет	106/152
Дата	13.09.2023
өлшемі	2,09 Mb.
	#43345
түрі	Монография

1 ... 102 103 104 105 106 107 108 109 ... 152

fce55c58e23c15bef10aa33237001bcc

тырқыратып қуаласам
» деген екінші ойын
Ичкерия өшірді («Ана тілі», 1997, 21 тамыз).
Қазақ жерінде бір қазақ өзін Жириновский
құсатып
көрсетсінші,
әкесін танытып
екі қолын кісендетіп, түрмеге тығып шірітіп өлтірер еді
қазекеңдердің
өздері-ақ («Алматы ақшамы», 1999, 2 тамыз). [Қолға кісен
салмайды, бұғау салады ғой].
[ – ] қос қолымызды төбемізге қойып, Медеуге қарай тура қашуға
тәс
қалдық
(«Жас Алаш», 2004, 23 қазан).
Сонымен, әдеби тілдің стильдік тармақтар жүйесінде кітаби элементтер
мен сөйлеу тілі элементтері – полярлық қарама-қарсылықтағы бедері айқын
тілдік бірліктер. Әрине, сөз атаулы өзге де тілдік бірліктердің бәрі де тек
осындай «қарама-қарсылықтан» тұрмайды. Екі аралықта саны жағынан да,
қолдану жиілігі жағынан да бұл екеуінен әлде қайда басым бірліктер болады.
Осындай бейтарап сөздердің аясында (фонында) қолданылған бедері айқын,
бояуы қанық, кітаби // сөйлеу тілі элементтерін мақсатты, уәжді немесе
коммуникациялық ділгерлікке орай қолданудың стильдік тиімділігі
әлдеқайда жоғары.
Сөйлеу тілі элементтерін радио, телехабарлар тілінде қолданудың
өзіндік ерекшеліктері бар. Жазба сөзге қарағанда эфирдегі сөздің сөйлеу
тіліне біртабан жақындығы болады. Сөйлемдердің аса күрделі емес түрлері
басым түсіп жатады. Тиісті ақпаратты тыңдарманның мүмкіндігінше толық
қабылдау үшін сөйлемдегі сөздердің орташа саны 6-8-ден аспағаны жөн
көрінеді.
Алайда газет бағаналарында қолданылатын, стильдік мақсатта
жұмсалып, мәтіннің публицистикалық бедерін салудағы стильдік
құралдардың бірі ретінде жұмсалатын сөйлеу тілі, қарапайым сөйлеу тілі
элементтерін эфирдегі сөзде жұмсаудың өзіндік ерекшеліктері бар. Әсіресе
қарапайым сөйлеу тілі элементтерінің эмоционалдық жағымсыз // жағымды
мағыналары дыбысталған сөзде тым күшейіп кетеді. Мәтіннің мазмұнына
қарай эмоционалдық лексиканың интонациялық бояуын реттеп отыру радио,-
телепублицист шеберлігіне байланысты.
Микрофон алдындағы сөз формасы жағынан екі түрлі болуы мүмкін: а)
монологтік сөз; ә) диалогтік сөз.
Алайда сөздің формасы, мазмұны монолог болғанымен, микрофон
ұстаған шешен диалогқа тән, яғни сөйлеу тілінің болмысына тән
элементтерді пайдалануы мүмкін. Ондағы мақсат – адресатты өзіне жақын
тарту, екеуара пікірлесіп отырғандай әсер қалдыру. Мысалы,
өздеріңіз
байқағандай, сіздіңше қалай?, осы айтылған пікірді ойланып көріңіз; ... тым
ертелеу емес пе
т.б. Шын мәнінде сөздің монологтік сипаты өзгерген жоқ.
Ал жаңағыдай «іштарту» элементтері адресатқа сөйлеушіні көірп

отырғандай, онымен бетпе-бет отырғандай әсер етеді. Монологтің әуезі де
бір сарынды болмай, интонациялық реңк әлгі әсерді күшейте түседі. Сөйтіп,
микрофон алдындағы, экрандағы сөйлеуші мен тыңдаушы арасындағы
коммуникация екіжақты болады. Сөйтіп, сөйлеу тілінің интонациялық
элементтерін сөз бедерлеуге пайдалануды ұтымды стильдік амалдардың бірі
деуге болады.
Сонымен, біз жоғарыда газет бағаналарында кездесетін, телекамера,
микрофон алдында айтылатын сөз бедеріне байланысты ерекшеліктерге
тоқталып, сөз бедерлеу мен нақыштаудың тілдік құралдары мен стильдік
амалдарына тоқталдық. Оларға негізінен мыналар жатады:
• мақал-мәтелдерді орынды және мөлшерін біліп қолдану;
• фразеологизмдерді орынды және мөлшерін біліп қолдану;
• эмоционалды лексиканы орынды және мөлшерін біліп қолдану;
• кітаби тіл элементтерін уәжді қолдану;
• сөйлеу тілі элементтерін уәжді қолдану;
• кітаби және сөйлеу тілі элементтерін стиль тезіне салу.

жүктеу 2,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 102 103 104 105 106 107 108 109 ... 152