ӘЭОТС – қа көшірілген ұңғымалардың экономикалық тиімділігін есептеу

КТ – ІІ – гі Дт – 1 жиынтығы.

№ 2025 ұңғыма.

Пайдалануға берілген күні 20.07.90 ж.

ӘЭОТС – қа көшірген күні 24.05.03 ж.

Бастапқы шығымы Q = 85 т/тәу.

Ұңғыманы ӘЭОТС – қа көшіру үшін кететін шығындар 116000 доллар = 17400000 теңге.

ӘЭОТС – қа көшіргеннен кейінгі ұңғыманың шығымы Q = 102 т/тәу.

Мұнайдың есептік бағасы – 3280 теңге/т.

Бір күн үшін 102*3280 = 334560 теңге.

Өз құнын толық қайтарып алатын мерзім – 17400000 теңге : 334560 теңге = 52 күн.

52 күннен кейін сорап өзі үшін жұмыс істейді.

Өндірісте еңбектің қолайлы жағдайларын қамтамасыз ететін профилактикалық жұмыстарды жүргізу, кәсіпорындағы техника қауіпсіздігі және еңбек қорғау қызметінің негізгі мақсаты болып табылады.Өндірісте туатын қауіпті және зиянды өндірістік факторларға байланысты, батырылмалы ортадан тепкіш электрсорапты пайдаланған кезде қандай операциялармен кездесетінімізді қарастырайық.

Батырылмалы ортадан тепкіш электрсорап жабдығы, ұңғымаға сорапты құбырлар арқылы түсірілетін батырылмалы агрегаттан (электрсораптан), қозғалтқышты электрэнергиясымен қоректендіретін арнайы желіден және автоматты басқару станциясынан тұрады.

Электрсорап, арнайы батырылмалы, майға толы, ауыспалы тогы бар электрқозғалтқыштан, қозғалтқышқа сұйықтың енуін болдырмайтын протектордан және ортадан тепкіш көп сатылы сораптан тұрады.

Батырылмалы ортадан тепкіш электрсорапты пайдалану кезінде, мынандай өзіне тән жұмыстар атқарылады: желіні жіберу, орау, барабанға дұрыс қатарлары бойынша жатқызу, сонымен қатар көтеру – түсіру операциялары, өйткені онда желіні сорапты – компрессорлы құбырлармен бірге көтеру немесе түсіру қажеттілігі туады.

Желілік барабанның механизмін рама – шаналарына қондырады, оның бүйірінде барабан желісін бекіту үшін арнайы тіректері бар ферма пішінді кронштейін болады. Трактордың буксирлі қондырғысына бекіту үшін, рама – шаналарының алдыңғы бөлігінде дышло болады. Желілік барабанды алдыға немесе артқа айналдыру үшін, рама – шаналарының артқы бөлігінде накаттар қарастырылған. Жұмыссыз жағдайда накаттарды тіректер ұстайды. Рама – шаналарының алдыңғы бөлігіндегі платформасында привод блогы, лебедка блогы және басқару станциясы орнатылған.

Желіні желіжатқызғыш арбамен ораған кезде, оны барабан бөшкесінің ұзындығы бойынша жатқызады. Бұндай конструкция, барабан мен желімен бірге ұңғыма аумағында немесе барабан мен желісіз кәсіпорын аумағында трактормен тасымалдауға мүмкіндік береді. Жоғарыда аталған БОТЭС – тың қысқаша сипаттамасына тоқтала келе, оны пайдалану кезінде қандай қауіпті және зиянды өндірістік факторлар әсер ететінін атап өтейік:

БОТЭС электр тогымен жұмыс істейтінін ескерсек, яғни одан туатын қауіп жоғары вольтты энергиядан, электр құралдарын дұрыс пайдаланбауынан болуы мүмкін.

Электрлі жарақаттардың пайда болуының мынандай негізгі жағдайлары бар:

электр тогына қосылған электр қондырғыларына қол сұққанда

электрқондырғыларындағы электрлі оқшауландыруы дұрыс емес металды бөліктеріне қол сұққанда

электрлі оқшауландыруы дұрыс емес орындарының немесе ток жүргізетін бөліктердің жерге тұйықталатын жерлердің қасында болу кезінде.

Техника қауіпсіздік ережелерін сақтамаған жағдайда, түсіру – көтеру операциялары аса қауіпті орын алады.

Жабдықты дұрыс пайдаланбағанда, жөндеу жұмыстарын жүргізгенде және оны жұмыс жағдайына қосқан кезде жарақаттар туу мүмкін.

Тасымалдауға жабдықты дайындаған кезде, тасымалдаудың қауіпсіздік ережелерін сақтамаса, айналасындағы адамдарға қауіп және апатты жағдай туғызу мүмкін.

Көмірсутектер, эфирлер, спирттер, альдегидтер, ілеспе газдар және тағы басқа сияқты органикалық заттарды өндіру үрдісінде, қоршаған ортаның ережелерін сақтамаған жағдайда олардың жұмыс орында булануына, олардан улануына әкеліп соқтыруы мүмкін.

Кәсіпшіліктік кәсіпорындарды жобалаудың санитарлық нормалары, кәсіпорынның аумағына, ондағы су қамсыздандыру жүйесіне және канализациясына, қосалқы құрылыстарға арнайы талаптарды жүктейді.

Кәсіпшіліктік кәсіпорындарды халық қоныстанған аймақтардан арнайы бөлінген аудандарға немесе халық қоныстанған аймақтардан алыс орналастырады.

Қоршаған ортаға шығаратын зиянды және жағымсыз иісті заттардың, сонымен қатар жоғары дыбыстың, дірілдің, ультрадыбыстың, электрлі магнит толқындардың, статикалық электр тогының және ионды сәулеленудің көзі болып табылатын кәсіпорындағы жеке құрылыс нысандарын, технологиялық үрдістер жүретін құрылыстарды, тұрмыстық нысандардан санитарлық қорғану аймақтармен бөлу керек.

Кәсіпорын салынатын алаңдарды таңдау үшін, жергілікті жердің табиғи жел соғуын, тіке күннің тиюін, жер бедерін және аэроклиматтық сипаттамаларын және ауаға тасталатын өндіріс қалдықтарының таралуын ескеру қажет.

Бөлетін зиянды заттарға және оларды тазарту шараларын жүргізуіне, технологиялық үрдіске байланысты кәсіпшіліктік кәсіпорындар бес классқа бөлінеді. Бірінші классқа атмосфераға зиянды заттарды (сынапты өндіру, ацетон және тағы басқа) аса көп мөлшерде тастайтын өндірістің әр түрлі салаларындағы кәсіпорындар (химия, металлургия, машина жасау және тағы басқа) жатады, ал бесінші классқа атмосфераға зиянды заттарды өте аз мөлшерде тастайтын кәсіпорындар (үлкен емес машина жасау кәсіпорындары, тамақ жасау және тағы басқа) жатқызуға болады.Бірінші классқа жататын кәсіпорындағы санитарлық қорғану аймағының ені 1000 м, екінші класс үшін – 500 м, үшінші класс үшін – 300 м, төртінші класс үшін – 100 м және бесінші класс үшін – 50 м құрайды. Кәсіпшіліктік кәсіпорындарды жобалаған кезде, атмосфераға зиянды заттардың тасталуын болдырмайтын технологиялық үрдістер қарастырылуы қажет, ал ондай болмаған жағдайда халыққа зиянды әсер болдырмайтын тиімді шараларды жүргізу керек. Бұған газдан тазалау, шаң аулау, құбырлардың биіктігін өсіру коммуникацияны және аппаратураны саңылаусыздандыру және тағы басқа жатады. Санитарлық қорғану аймақтарға өрттік депоны, гараждарды, қоймаларды, сауда нысандарын орналастыруға және көгаландыруға болады.

Дыбысты және шаңды объектілерді желдің бағытына сәйкес орналастырады. Нысандардың бөлінген жерін көгалдандырады. Кәсіпорын аумағы тек қана өндірістің талаптарына ғана емес, сонымен қатар санитарлық нормаларға да жауап беру қажет, яғни кәсіпорын аймағы тегіс, жарықтандырылған, жүретін және көлік жолдары жеткілікті болу керек. Көлік жүретін жол қалың және оның ені қарсы көлік ағындарын ескеру қажет.

Өндірістік және шаруашылық қажеттіліктерді қанағаттандыратын су құбырлары және суды ағызып жіберетін канализация барлық өндірістік және қосалқы нысандарда болу керек.

Нысан түрі технологиялық үрдіске байланысты таңдалып алынады.

Жұмысшылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін санитарлы тұрмыстық орындар бар. Бұндай орындарға асханалар, киім шешетін және жуынатын бөлмелер, темекі тартатын орындар және емдеу мен бірінші көмек көрсететін дәрегерлік пункттар жатады.

Өндірістік үрдістердің санитарлық сипаттамасына байланысты тұрмыстық орындарының ауданы, жабдығы мен қондырғысы тағайындалады.

Санитарлық белгісіне байланысты барлық өндірістік үрдістер төрт топқа бөлінеді:

І топқа – шаңдар мен зиянды заттарды тастамайтын және қалыпты метеорологиялық жағдайларда жүретін үрдістер жатады.

ІІ топқа –ауыр физикалық жұмыспен байланысты, қолайсыз жағдайларда және зиянды заттарды шығара жүретін үрдістер жатады.

ІІІ топқа – зиянды заттардың бөлінуі аса байқалатын үрдістер жатады.

ІV топқа - өнімнің сапасын қамтамасыз ететін, ерекше талап қойылатын үрдістер жатады.

Батпалы сораптардың қондырғыларын пайдаланудың, демонтаждаудың, монтаждаудың барлық жұмыстары, “Мұнай өндіретін кәсіпшіліктердегі қауіпсіздік ережелеріне” және “Электрқондырғыларды пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздік ережелеріне” сүйеніп орындалуы керек.

Жұмыстарды жүргізудің қауіпсіздігі бойынша арнайы талаптары, келесідей ережелердің орындалуын қарастырады:

Аппараттардың бекітілу беріктігін, жер үсті электржабдықтың байланысын, ток жүретін бөліктерді ұстау мүмкіндігімен байланысты жұмыстарды тексеру керек және ол жұмыстар, қондырғы, рубильник токтан ажыратылған кезде жүргізілуі керек.

Трансформатордың (автотрансформатордың), басқару станциясының және желінің бронясы жерсіндірілген болуы керек.

Ұңғыманың шегендеу тізбегі жерсіндірілген контурмен немесе нольдік желімен қосылған болуы керек.

Басқару станциясындағы релейлі аппараттарды және өлшеу құралдарды қондырғанда, жөндеу үшін алғанда, реттегенде, тексергенде және монтаждағанда, қондырғы өшірілген болуы тиіс және оны, біреуінің біліктілігі 3 топтан төмен болмайтын, екі маман жүргізуі қажет.

Басқару станциясынан, ұңғыма сағасына дейін, арнайы тіректер арқылы жер бетінен 400 мм биіктікте желі жүргізіледі.

Қондырғы жұмыс істеп тұрған кезде, қол сұғуға болмайды.

Қондырғының оқшаулануының кедергісі 1000 В – қа дейін болады.

Басқару станциясындағы рубильник блогын ауыстырғанда және жөндегенде, станциядағы ток желісі ажыратылған болуы қажет.

Батпалы агрегаттың бөліктерін қосқан кезде, қолмен шлицті муфтаны ұстауға болмайды.

Жер үсті электржабдықты, желінің электрқозғалтқышқа бекітілген жерді қарауды және батырылмалы электрсораптардың электржабдықтарын жөндеуді электрмонтерлер жүргізеді.

Мұнарада немесе треногада белбеуге, ал мачтаның аяғына хомутпен бекітілген кронштейндегі шынжырдың көмегімен желілік ролик ұстатылады. Бұндай операция жүргізіліп жатқан жердегі алаң қоршалған болуы қажет және түсіру – көтеру қондырғысының баспалдағы немесе қауіпсіздік белбеу бар болуы керек. Көтеру – түсіру операциялары кезінде, ролик арқылы өткізілетін желі мұнараның элементтеріне, треноганың мачтасына тимеуі керек.

Ұңғыманың түбіне батырылмалы электрсорапты түсіру кезінде келесідей талаптарды орындау қажет:

Батырылмалы сораптағы электржабдық токтан ажыратылуы тиіс.

Сорапты түсіру жылдамдығы 0,5 м/сек. – тан аспауы керек.

Желі көтеру құбырлар тізбегіне бекітілген болуы керек.

Барабаннан желіні жіберу және оны орау механикалық түрде жүргізілуі тиіс. Ұңғыма сағасында батырылмалы электрлі ортадан тепкіш сорапты сынау барысында, желіге қол сұғуға болмайды.

Барабансыз желіні тасымалдауға болмайды.

Ұңғыма сағасында батырылмалы электрлі ортадан тепкіш сорап арнайы хомуттармен құрастырылуы тиіс.

Батырылмалы электрлі ортадан тепкіш сораптармен жабдықталған ұңғымаларды қалыпты пайдалану үшін, сақиналы кеңістіктен газ алу үшін ұңғыма сағасынан құбыр тартылуы керек және сораптың беруін реттеу үшін айдау құбырларында бұрандамалар болуы қажет.

Жаңа ұңғымаларды бұрғылау барысында, оларда ашық фонтандауды алдын алатын шараларды қабылдау қажет. Ұңғыманы игергенде және сынағанда, жерлердің құлауын ескеру қажет. Өндіру және айдау ұңғымаларының пайдалануы, лақтырыстарды және ашық фонтандауды болдырмайтын саға жабдығына сәйкес жүргізілуі тиіс.

Жүзеге асуы тиіс:

- мұнай мен суды дайындайтын, айыратын және жинайтын жүйе толық саңылаусыз болуы керек;

- лақтыру желісінің жарылу жағдайы кезінде, ұңғыманың жұмысы автоматты түрде тоқтауы тиіс;

- МҚДО – ға газмұнайлы қоспаны тасымалдайтын құбырларда ішкі және сыртқы коррозиядан қорғайтын бет болуы керек;

- ТӨҚ – тың, СС – ның, ұңғыманың түсуін ескеру қажет;

- ұңғымадан топтық қондырғыларға және басқа нысандарға дейінгі өртке қарсы қашықтық 40 м – ден кем емес болуын сақтау керек;

- топтық қондырғылардан өрттеу көздеріне дейінгі қашықтық 100 м болуы тиіс;

- вагондардың арасындағы қашықтық 3 м – ден кем болмауы керек;

- газдалған аймақ аптасына 1 рет тексерілуі тиіс;

- қысыммен жұмыс істейтін жабдықтар және демалу, реттеу клапандары күнделікті бақылаудан өту керек;

- өртенбейтін материалдармен жабдықтарды жылудан оқшауландару керек;

- ұңғыма қондырғыларының, сораптардың, бұрандамаларының жағдайына бақылау жасау керек;

- жаңармайларды арнай белгіленген жерлерде сақтау керек;

- мұнайды қыздыратын пештердегі температураны реттейтін қондырғылар бақыланып тұруы тиіс;

- ұңғыманы монтаждағанда және демонтаждағанда, лақтырыстың болдырмауын қарастыру керек;

- қолайсыз климаттық жағдайларда қауіпті жұмыстарды тоқтату керек

- өрт болған жағдайда, жұмысшыларды қауіпті аймақтан алып кету, құтқару сияқты жұмыстар жүзеге асырылуы тиіс.

3.3 Мұнай және газ өндіретін цехтағы апатты жою жоспары.

Жарылыстық - өрттік қауіпті объектілердегі мүмкін апаттарды жоятын жоспар болуы керек. Онда апаттарды алдын алу, апатты жағдайда персоналдың жедел әрекет етуін және апатты жою шаралары қарастырылуы қажет.

Кесте 3.3.1 жалғасы

Кесте 3.3.1

Кесте 3.3.1 жалғасы

Жаңажол кен орынында барлама ұңғымаларды бұрғылау бағдарламасы бойынша күнделікті жұмыстар қоршаған ортаға айтарлықтай әсер етеді. Апаттық жағдайлар және басқа оқиғалар қоршаған ортаға басқа қауіп төндіреді, олар жеке қарастырылады.

Биосфера компоненттерін ластаушы негізгі көздер.

Негізгі ластаушы көздер келесілер:

- мұнай өндіру;

- Аташ карьері;

- тазартылған бұрғылау шламын көметін орындар;

Осылайша, мұнай қалдықтарын тастау келесі жағдайларда жүзеге асады:

- бұрғылау қондырғысын жинау;

- жою және құлату;

- бұрғылау жұмыстары.

Атмосфераға қалдықтар тастау келесі жағдайларда болады: бұрғылау қондырғысын жинау, жою және құлату, бұрғылау жұмыстары. Қалдықтар келесі жағдайларда тасталады: бұрғылау қондырғысын жинау, жою және құлату, бұрғылау жұмыстары.

Атмосфераның химиялық ластануы. Жаңажол кен орнының атмосфераға әсер ету көздері өнімді және көмірсутекті шикізатты өндіру, жинау және өңдеуге қажетті негізгі және қосымша өндірістердің жүйелері мен құрылымдары, технологиялық жабдықтар, қондырғылар болып табылады.

Жаңажол кен орнының өнеркәсіптік алаңында ластаушы заттардың 30 стационарды көзі анықталды, оның 25-і ұйымдастырылмаған.

Ұйымдастырылған көздерге қазандардың түтіндік мұржалары, топтық өлшеу қондырғыларының оттық жүйелері, өнеркәсіптік ғимараттардың вентиляциялық құбырлары жатады.

Ұйымдастырылмаған көздерге сальникті, фланецті қосылыс-тардың, бақылау және жапқыш – реттегіш арматураның тығыз емес жерлерінен; арматураның тығыз емес жерлерінен; жабдықтар мен қондырғылардың тығыз емес жерлерінен; қатты, сұйық және газ тәрізді орталардың ашық беттері жатады.

Ұйымдастырылған көздердің жалпы саны 5 (қалыпты режим) және ұйымдастырылмаған көздердің саны 25. Ластаушы көздер жер бетіндегі (2м), төмен (2 – 10м), темпиратурасына байланысты сұйық (10 – 50) және ыстық (200 – 800) болып бөлінеді.

Жаңажол кен орнында жобаланған жұмыстар барысында атмосфераны негізгі ластау көздері:

- іштен жану қозғалтқыштарында жанармай жағу;

- ұңғыманы сынау барысында қабат флюидтерін алаулы оттықта жағу;

- қалдықтарды өртеу;

- мұнайы бар шламдарды жылулық десорбциялау;

- шаңдану.

Жаңажол кен орнында барлау жобасы бойынша атмосфераға тасталатын қалдықтарды бағалау үшін қалдықтардың стандартты факторлары қолданылған.

Адамның ағзасына әсеріне байланысты лақтырылатын заттар санитарлық нормаларға сәйкес 4 класқа бөлінеді. Жаңажол кен орнының объектілерінен 1 класты заттар жоқ, 2 класты заттардан атмосфераға лақтыратын заттар: азот диоксиді – 52.613 т., акролеин – 0.046 т., фторлы сутек – 0.0001т. Жалпы 2 класты лақтырылатын заттар мөлшері – 52.659 т. 3 класты заттардан күкіртті ангидрид – 3.658 т., сажа – 0.791 т., пісіру аэрозолі – 0.0034 т. Жалпы мөлшері – 4.452 т. 4 класты заттардан көмірсутектер – 81.903 т. және көміртек тотығы – 174.537 т. Жалпы мөлшері – 256.44 т.

Кесте 4.1.1.1 – Күнделікті іс-әрекет барысындағы қалдықтар көлемі

Қалдық көзі	Мөлшері
Техникалық су	1.137м/(ауыз су+басқа көздер)
Артық техникалық су	<30м/күн
Ұңғыманы сынау барысында алаулы оттықтан бөлінген мұнай	0-70литр

0,25% келеді.

Газды қоспаларда негізгі үлесі (56%) көміртек оксидіне, 26% көмірсутектердің үлесіне, 17% азоттың диоксидіне тиеді.

Ең қатерлі заттар: азот диоксиді, акролеин және фторлы сутектің (2 қауіптілік класы) көлемі 1,4%.

Жаңажол кен орнының объектілерімен атмосфераға лақтырылатын заттардың толық тізімі 4.1.1.2-кестеде келтірілген. Кестеде шектеулі рұқсат етілген концентрациясы (ШРК), лақтырылатын заттардың көлемі (М) т/г, заттардың қауіптілік класы (ЗҚК) келтірілген.

Кесте 4.1.1.2

Лақтырыстардың құрамында 2 және 3 қауіптілік класты зиянды заттар бар:

қауіпті – азот диоксиді, акролеин, фторлы сутек;

аз қауіпті – көмірсутектер, көміртек оксиді.

Жаңажол кен орнындағы алынған ЗҚК қауіптілік критериі: 11534.48<10 өнеркәсіптің үшінші қауіптілік класына жатады.