Физика математика апталығында өткізілген сабақтан тыс жұмыс

үйрету.жоба тақырыбы бойынша оқушыларды жеке, топтық ,жұптық жұмыс

істеуге үйрету. Өздерінің шығармашылық, іскерлік мүмкіндіктерін таңдауға

және бағалауға үйрету.

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2. 4 зерттеушілер тобын құрамыз.

1 топ: тарихшылар.

2топ: Математиктер

3 топ: Астрономдар.

4 топ: физиктер .
3. зерттеушілер тобын тыңдау.

4. қорытынды.

Қазақ халқының сан ғасырлық ақыл- ойының , өмірлік тәжірибесінің шынайы еңбек пен табиғатты түсіне білуінің, сонымен қоса шын шеберлік және даналық суреткерлерінің құдіретті туындысы киіз үй десек болғандай.Шығу тарихы біздің заманымызға дейінгі

Пайда болған киіз үйді біздің халық қасиетті,киелі қара шаңырағымыз деп дәріптеді.

Өйткені киіз үй қазақтың тұрағы, құтты-мекен жайы, еншісі баспанасы, мүлкі,мақтанышы деп бағаланады.шынындада ,арғы –бергі тарихымызбен мәдениетімізді зерделей қарасақ ,киіз үйіміздің атқарған қызметі мен ролі өте зор екеніне көз жеткіземіз. Оған қарап отырсақ ,бірнеше жүздеген, мыңдаған жылдар бойы ата-бабаларымыздың ақыл-ойы , тұрмыс мәдениеті,талғамы ешхалықтан кем емес екен . Қазақы үйлер пайдаланылуына , сән-салтанатына қарай бірнеше түрлерге бөлінеді.Мысалы, қара үй3 қанат, қоңырүй 4 қанат , боз үй 5қанат, ақ үй 6 қанат, ақ ала орда 8 қанат, ақ орда 12 қанат ,ақ шаңқан 18 қанат , алтын үзік 24 қанат, алтын орда 30 қанат деп аталатын түрлері бар.

(слайд арқылы.)

Ғалымдар мен мамандар киіз үйді сәулет өнерінің бірі деген пікірде. Әрине бұл асыра айтқандық емес. Жалпы формасына зер салғанда киіз үйдің күрделі геометриялық беттерден тұратындығына көз жеткізуге болады. Енді соған тоқталайық.Киіз үйдің сүйегі(қаңқасы) біркелкі сәмбі талдан жасалады. Талдың жуандығы 1 тұтам, яғни 1см.

Қазіргі жасалып жүрген киіз үйдің үлкен – кішілігі осы кереге басының санына байланысты.

Математикалық тұрғысынан қарағанда киіз үй негізгі 3 бөліктен тұрады. (Цилиндр және қиық конустың бірігуінен құралған, шаңырақтың жоғарғы бөлігі айналу параболоиды).
Кереге- желісі жанабы екі кубтық парабола тәрізді. Жайылған керегенің жоғарғы және төменгі жақтары гиперболалық параболоид тәрізді де, ортасы эллипсоид бөлігі пішінді болады. Керегенің бір қанатындағы желілер 14 ерісінен, 9 сағанақтан, 9 балашықтан тұрады. Алты қанат үйдің сағанақтары мен балашықтарының саны 108. Бұл сан ежелден аспан саны болып есептеледі. Керегенің әрбір көктеген көгінің арасы 20 см. Демек керегенің әрбір көздері ромб.
2.Уық- парабола тәрізді . Ұзындығы үйдің көлеміне байланысты.12-16 қарыс мөлшерінде жасалынады (қарыс –ұзындық бірлігі) ,ал саны45-120 болады. Уық саны 45,60,72,90,120.

Бұл сандардың бәріде 360-ты қалдықсыз бөледі.

Ертеде адамдар уақыт өлшемдерін күнге қарап анықтаған. Уықтың арасынан түскен күн сәулесімен былай анықталады. Шаңырақтан түскен күн сәулесі үш уықтың арасын жүріп өтсе «бие сауым» уақыт деген.

Басқаша айтсақ , уақытты 1-5 минутқа дейін дәлдікпен өлшейтін күн сағаты.

Екі уықтын арасы 5 см-ге тең (уық саны 72 болса, 360/72=5) шамамен күн сәулесі екі уықтың арасын 20, үш уықтың арасын 40 минутта жүріп өтеді. Уықтар конустар жасаушылар. Бүкіл уық қиық конусты құрайды. Төбесіндегі бұрышы 108. –қа тең.

3.Шаңырақ – шеңбер тәрізді тоғыннан және күлдіреуіштен тұрады. Күлдіруіштерпарабола тәрізді иіледі. Түндік жабылған шаңырақтың пішіні айналу параболоиды. Бұл пішін көптеген күмбездерге тән, көк күмбезінің кішірейтілген бейнесі болып табылады.

Түндік- шаршы тәрізді жасалады да әлемнің төрт бағытын нұсқап тұрады.Жалпы, киіздің ішкі мүлік- жиҺаздарының орналасуы, төсеніштерінің төселу реті, жоғарыдағы баулардың ұсталуы симметриялы түрде жасалынады және сыртқы үй бастыратын жіптер мен артқы үзіктің баулары үйдің маңдайында өзіндік сән беріп ,әрі симметриялы,әрі параллелограмм түрінде орналастырады. Үйді тіккенде , бірінші керегенің жаятын орнын белгілеу үшін керегенің басын тартатын баудың ұзындығын біліп алып,үй тігетін орынға шеңбер сызып алады.Ал ол шеңбердің центрінде шаңырақ көтеретін адам тұрады.

Жалпы алғанда ,киіз үйдің дөңгелек пішінді етіп жасалуында көп жағдайлар ескерілген сияқты.: ол қатты жерге орнықты, көшіп қонуға ыңғайлы және т.с.с.

Ата-бабаларымыз неге киіз үйді неліктен дөңгелек пішінді етіп жасаған?

Келесі әңгімеміз осы сұрақ төңірегінде болмақ:

Ұзындығы бірдей үш сыммен дөңгелек пішінді , шаршы пішінді ,тең қабырғалы үшбұрыш

Пішінді учаскелер қоршалған ( 1 сурет). Осылардың ішіндегі қайсысы ең үлкен ауданды қамтиды?

Шешуі: Есептеу жұмыстарын жүргізген кезде периметрлері бірдей барлық жазық фигуралар ішінде ең үлкен ауданды қамтитыны дөңгелек екен.

Бабаларымыздың киіз үйді дөңгелек пішінді етіп жасауының тағы бір ғажап сыры осында екеніне көз жеткіземіз.Бабаларымыздың дөңгелектің изоперимерлік қасиетін білгендігін мынадай дәлелдермен келтіруге болады:

А) Қазақы үстеліміздің дөңгелек пішінді болуы- қазақ халқының қонақжайлығы. Себебі

Дөңгелек столға көп адам отыруға болады.

Шаңырақ- үйге жарықты көп түсіреді.

Міне киелі пана- киіз үйді біз өз шамамыз жеткенше математикалық жағынан түсіндірдік деп ойлаймыз.

Мақсатымыз:киіз үйдегі физикалық заңдылықтарды зерттеу.

Мақсатымыз: киіз үйдегі астрономия заңдылықтарын зерттеу.