4 (74) 2017 |
Адам әлемі 41
вывод о том, что значительная часть казахстанского общества, одобряя в
целом реформу, всё ещё находится в состоянии определения своего отно-
шения к данной реформе. Хотя в общественном сознании произошёл пере-
лом по отношению к переходу казахского языка на латиницу, и за послед-
ние годы сторонников проведения реформы стало значительно больше, чем
противников, в отдельных областях (Карагандинской и Павлодарской) раз-
личные группы населения нуждаются в дополнительном разъяснении пре-
имуществ латинской графики над кириллицей для казахского языка. Коли-
чество приверженцев реформы будет расти, если население убедится, что
для её успешной реализации создана соответствующая инфраструктура, а
население будет в выигрыше от реформы.
Основными источниками информации для населения являются ТВ и
Интернет-издания, поэтому необходимо усилить информационно-разъяс-
нительную работу именно в этих электронных СМИ как самых популярных
среди населения. При этом следует продолжить информационно-разъясни-
тельную работу и в печатных СМИ, поскольку они востребованы старшей
возрастной группой населения республики. В основу этой работы должны
быть положены не абстрактные рассуждения, а аргументированные дока-
зательства преимуществ перехода казахского языка на латиницу, выступле-
ния авторитетных казахстанских и зарубежных учёных и общественных
деятелей.
Түйін
Курганская В., Шайкемелев М., Дунаев В. Қазақстандықтардың
мемлекеттік қазақ тілінің латын әліпбиіне көшуіне қарым-қатынасы
Бұл мақалада ҚР Білім және Ғылым министрлігіне қарасты философия, са-
ясаттану және дінтану институтының қазақ тілінің латын әліпбиіне көшуіне
байланысты жүргізген кең ауқымды әлеуметтік зерттеулерінің нәтижелері
мен мәселелері анализделінген. Зерттеу халықтың боп жатқан реформадан
ақпараттандырылғандығын және оны толыққанды қолдайтындығын көрсетті.
Халық бұл қадамның маңызының келешек үшін дұрыстығын әсте сезініп, өткен
жолғы әлеуметтік сұраныстардың нәтижелерімен салыстыруына қарағанда оң
трендті екенін көрді.
Елдің ақпараттандырылғанынан қазақ тілінің латын әліпбиіне көшудегі
тікелей тәуелділіктің қарым-қатынасы орнатылды: қабылдаушы латын әліпбиінің
артықшылығынан көбірек ақпараттандырылған болса, соғұрлым реформаға
позитивті қарайтын болады. Сонымен қатар, көпшіліктің сұранысының пікірі
бойынша, егерде сәтті реформаны жүзеге асыруға сәйкес инфрақұрылыс жасалса,
қазақ тілінің латын әліпбиіне көшуін қолдайтындардың саны өсетіні анық.
Түйін сөздер: латын әліпбиі, кириллица, әліпби, қазақ тілі, әлеуметтік
сұраныс, көпшілік пікір.
Курганская В., Шайкемелев М., Дунаев В. Отношение казахстанцев к переходу...
42
Адам әлемі | 4 (74) 2017
Summary
Kurganskaya V., Shaikemelev M., Dunaev V. Attitude of Kazakhstans to the
Transition of State Language to Latin Graphics
The most important results of a large-scale sociological study of the problems of
the transition of the Kazakh language to Latin graphics are analyzed in the article. The
research was carried out by the Institute of Philosophy, Political Science and Religious
Studies of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan.
The study showed that the majority of the country’s population is informed of the
forthcoming reform and supports it. The population realizes the need for this step for
future generations, which is a positive trend compared with the results of previous polls.
It is established that the attitude towards the transition of the Kazakh language to
the Latin schedule is directly dependent on the level of the population’s awareness: the
better the respondent is aware of the advantages of the Latin alphabet, the more positive
is the attitude toward reform. In addition, according to the majority of respondents, the
number of adherents of the transition of the Kazakh language to the Latin alphabet will
grow if the population is convinced that an appropriate infrastructure has been created
for the successful implementation of the reform.
Key words: Latin Graphics, Cyrillic, Alphabet, Kazakh Language, Sociological
Survey, Public Opinion.
Переход казахского языка на латинскую графику: социологические и исторические аспекты
4 (74) 2017 |
Адам әлемі 43
МРНТИ 16.21.27
УДК 81’23
Саясат Бейісбаев (Алматы, Қазақстан)
ЖАҢА ӘЛІПБИГЕ ҚАТЫСТЫ ТӘЖІРИБЕНІ САРАЛАСАҚ
Аннотация. Қазіргі заман – «Ақпараттық технология заманы». Кім не
істеп, не үйренемін десе жолы ашық. Мектеп қабырғасындағы оқушыдан
зейнеткер қарияға дейін латын алфавитін танымайтын адам шамалы.
Өйткені заман талабына сәйкес, экспорт, импорт, тауар жазбалары, телефон
сөздіктері, электрондық почтамен хабарласу, интернет сайттары, кейбір ше-
тел тілін үйрену үшін осы латын алфавитін қолданады. Осындай қолайлы
жағдай сәтін пайдаланып, мемлекетіміз латын алфавитіне ресми түрде
көшкені тиімді.
Түйін сөздер: Қазақ тілі, латын графикасы, рухани негіз, жаңғыру,
мемлекеттік тіл.
Кіріспе
Қазір латын әліпбиі туралы әңгіме көбейді ғой. Қазақтың жаңа әліпбиге
көшетіні, дұрысы қайта оралатыны басы ашық мәселе. Бұл көпшілікті
қуантады. Бүгінде жазудың жаңа үлгісіне өту шарасы қызу басталып кетті.
Талайдан бері ара-тұра әңгіме болып, енді көптен күткен шаруа іске асай-
ын деп жатыр. Аға буын өкілдері оның қызығын аз көруі мүмкін, ал ке-
лер ұрпақ, жаңа буынға оның пайдасы мол. Солардың болашағы үшін қам-
қарекет қой бұл.
Жалпы тілге деген әлеуметтік қатынас жай ғана коммуникация құралы
ғана емес, ол сонымен қатар халықтың мәдни келбетін анықтауға, оның
дүниетанымдық негіздерін, құндылықтық бағдарларын қалыптастыруға де-
ген талпыныс екенін байқаймыз. Осыған орай қазақ тілінің әліпбиін латынға
ауыстыруға деген қызметтің астарында, оның мемлекеттік мәртебесін
белгілі бір биік дәрежеге жеткізуге деген негізгі мақсат пен талпыныс
тұрғанын байқауға болады.
Бұрынғы өктем саясаттың қаһарлы нұсқауынан құтылып, енді
жалтақтамай бұл іске бел шеше батыл кірісетін уақыт жетті.
Қазақ тілінің
латын әрпіне көшуі – алдымен қазақ жұртының мүддесі үшін қажет.
Сондықтан біз орыстардан алыстап кетеміз, олардан іргемізді аулақ са-
ламыз деудің ешқандай қисыны жоқ. Бұл дегеніңіз, алдымен өркениетке
ұмтылудың, алға қарыштап қадам басудың оңтайлы жолы. Сондықтан
бұл мәселені саясиландырмай, дабыралап шулатпай-ақ, өзіміздің ұлттық
мүддемізден туындайтын осындай қадамдар жасауымыз керек.
Бейісбаев С. Жаңа әліпбиге қатысты тәжірибені сараласақ
