Еуропалық экономикалық комиссия экологиялық саясат жөнінддегі комитет

 
6 Тарау: Қоршаған ортаны  қорғауға жұмсалатын шығындар
 
  131 
 
 
анағұрлым  қажет  инфрақұрылымды  дамытуға  бөлінетін  барабар  қаражаттардың  жоқ    екенін 
көрсетеді.
  
 
6.2 Кесте: 2001-2006 жылдарда қоршаған ортаны қорғауға жұмсалған ағымдағы жəне 
инвестициялық шығындар 
 % үлесі
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Ағымдағы шығындар
41,4
42,1
43,5
41,6
49
44,9
Күрделі жөндеу
6,3
8,5
9,3
4,5
3,7
3,6
Жаңа инвестициялар
52,3
49,4
47,1
53,9
47,3
51,5
Жалпы шығындар
100
100
100
100
100
100
Мемориалдық бап:
ҚО қорғауға Жасалатын инвестициялар 
Экономиканың барлық сектор-ларының 
жалпы негізгі қаражат-тары қорларының %-ы 
есебінде 
..
0,3
0,3
0,3
0,2
..
 
Дерек көзі: ҚР статистика жөніндегі агенттігі; БҰҰ ЕЭК хатшылығының есептері 
Ескерту: шығындар ағымдағы бағалармен көрсетілді. 
 
6.3 Кесте: Қоршаған ортаны қорғаудың негізгі салалары боынша 2004 - 2006 жылдарда 
жұмсалған шығындар 
 
Сектор  
2004
2005
2006
2004
2005
2006
2004
2005
2006
Ауа
26,4
24,9
18,4
66,7
59,1
66,5
49,2
41,7
44,1
Су ресурстары
41,6
38,9
40,3
17,0
20,9
13,2
27,7
30,0
25,9
Жерлерді қалпына 
келтіру
2,9
3,3
3,1
6,5
11,8
14,1
4,9
7,5
9,0
Қалдықтар*
29,1
32,9
38,1
7,4
8,0
6,2
16,8
20,7
21,1
Басқалары
..
..
..
2,4
0,1
0,0
1,4
0,1
..
Барлығы
100
100
100
100
100
100
100
100
100
Инвестициялар
Барлығы
Ағымдағы шығындар    
 
Дерек көзі: ҚР статистика жөніндегі агенттігі. 
Ескерту: Жөндеу мен техникалық қызмет көрсетуге жұмсалған шығындарды қоспағандағы инсвестициялар. 
*Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеу қалдықтарын қоса есептегендегі қалдықтар  
 
Экологиялық  инвестицияларды жалпы қаржыландыру  
 
2006  жылы  өнеркəсіп  кəсіпорындарының  үлесі  қоршаған  ортаны  қорғауға  жұмсалатын 
инвестициялық шығындардың  жалпы көлемінің 87 пайызын құрады. Шетелдік қаржы көмегі 
(кредиттер мен гранттар) қаржыландырудың екінші көзіне айналып, инвестициялардың жалпы 
көлемінің шамамен 7,5%-ын құрады. Мемлекеттік бюджеттің үлесі  жалпы инвестициялардың 
небəрі 5,5 пайызын  ғана    құрады,  оның  үштен  бірі (1,8 пайыздық  пункт)  жергілікті 
бюджеттерден  түсті.  Өнеркəсіптік  кəсіпорындар  секторының    инвестициялық  шығындарды 
қаржыландырудағы рөлі салаға қарай өзгеріп отырды да, 43%-дан (қалдықтарды басқару) 97%-
ға дейінгі (ауаны қорғау) шамадағы межелерде болды (6.4a Кестені қараңыз). 
 
Түрлі  экологиялық  салаларға  қаражаттарды  салыстырмалы  бөлу,  қаржыландырудың  негізгі 
көздеріне  қарай  үлкен  айырмашылықтар  бар. (6.4b кестені  қараңыз).  Кəсіпорындар  ауаны 
қорғауға жалпы инвестициялардың 75%-ын бөлді, ал су ресурстарына бөлінген инвестициялар 
небəрі  10%-ды,  ал  қалдықтарды    басқару 3%-ды  ғана  құрады.  Мемлекеттік  бюджетте  
қаржыландыратын  экологиялық  инвестициялар  су  ресурстарын  қорғау  саласы  мен  жерлерді 
қалпына келтірудің арасында бөлінді (44%). Қалдықтарды басқару саласына инвестицияларды 
мемлекеттік    қаржыландыру  жергілікті  бюджеттердің  қаражаттарын  ғана  енгізді. 
Инвестицияларды  шетелдік  қаржыландыру  негізінен  қалдықтарды  басқаруға  байланысты 
жобаларға    бағытталды,  бөлінген  қаражаттардың  ширегіне  жуығы  ауа  мен  суды    қорғау 
саласына жұмсалды. Жалпы алғанда, 2006 жылы инвестицияларды қаржыландырудың жалпы 
көлемінің үштен  екісіне жуығы ауаны қорғау саласының еншісіне тиді,  бұл қоршаған ортаны 

132
 
 
 
II Бөлім: Қоршаған ортаны қорғауға қаржы жұмылдыру
 
 
 
қорғау жөніндегі шараларды  қаржыландырудағы өнеркəсіп кəсіпорындары секторының басым  
рөлін көрсетеді. 
 
6.1 Сурет: Шығындардың негізгі салалары бойынша қоршаған ортаға жұмсалатын 
шығындардағы инвестициялардың 2004 - 2006 жылдардағы үлесі (орташа үлесі 
пайыздарда) 
0
10
20
30
40
50
60
70
80
па
йы
зд
ар
Ауа
Су
Жер
Қалдықтар
Барлығы
Шығындардың саласы
 
Дерек көзі: ҚР статистика жөніндегі агенттігі; БҰҰ ЕЭК есептері   
 
Экономиканың негізгі секторлары  бойынша  қоршаған  ортаны  қорғауға  жұмсалған  
шығындар 
 
2004-2006 жылдар арасында қоршаған ортаны қорғауға жұмсалған қаражаттардың жартысынан 
астамы  жəне  Қазақстандағы  барлық    инвестициялық  шығындардың 70 пайызға  жуығы  Кен 
өндіру саласының үлесіне тиді. (мұнай, газ, металл рудаларын өндіру). Өңдеуші  өнеркəсіптің 
үлесі жалпы деңгейдің 25 пайызын құрады, бұл ретте экологиялық инвестициялар небəрі 14%-
ды ғана құрады. Өңдеуші өнеркəсіп секторында экологиялық инвестициялардың негізгі  бөлігі 
металлургия  өнеркəсібінің,  мұнай  өңдеу  жəне  химия    салаларының  үлесіне  тиді.  Қоршаған  
ортаны қорғауға жұмсалатын шығындардың  көлеміндегі мемлекеттік сектордың үлесі небəрі  
3 пайызды ғана құрады  (6.5 Кестені қараңыз). 
 
Қоршаған  ортаны  қорғау  бойынша  біршама  жоғары  емес  деңгейде  ағымдағы  шараларға 
жұмсалатын  шығындарды  ұстап  қалу  ортақ  ерекшелікке  жатады.  Қоршаған  ортаны  қорғауға  
жұмсалатын ағымдағы шығындардың жалпы өндіріс көлеміндегі орташа үлесі (яғни жиынтық 
өндірістік  шығындар) 2004 жылы  бүкіл  өнеркəсіптің 0,6 пайызын  құрады (6.6 Кестені 
қараңыз).  Орташа  көрсеткіштің  сыртында  энергетика  жəне  су  ресурстары  секторындағы 
шығындардың үлесі бүркемеленеді, ол шамамен осы көрсеткіштен екі есе жоғары.  
 
Өңдеуші  өнеркəсіпте  қоршаған  ортаны  қорғауға  жұмсалатын  ағымдағы  шығындар  мұнай 
өңдеу  секторының  өндірістік  шығындарының 2,2 пайызын,  металлургия  жəне  химия 
салаларының  шамамен 1 пайызын  құрады.  Осы  салалр  қоршаған  ортаны  ластаудың  жоғары 
деңгейін жасайтын негізгі өндірістердің қатарына жатады. 
 
4. Қоршаған ортаны қорғау туралы өндірістің жеке салалары бойынша ғана деректер бар. 2000-
2006 жылдар аарсындағы шығындар үлесінің сəйкес орташа көрсеткіштері былайша көрінеді: 
металлургия- 65 %, мұнай өңдеу өнеркəсібі - 23 %, химия өнеркəсібі - 6 %.