172
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
ИЖОРЛЫҚТАР, өз атауы – ингры, инкерикот, харьяляйн, изури.
Қазақстандағы ижорлықлар саны: 1999 жылғы мəліметтер бойынша 1
адам, 2009 жылғы мəлімет бойынша 1 адам.
Ижор тілі – Қазақстан ижорлықтары этностық тобының эндогенді тілі.
Ижор тілі – оралдық тілдер семьясының фин-угор тобының балтық-фин
бұтағының солтүстік тобына жатады.
Ижорлықлар негізінен православиеліктер.
ИНГУШТАР, өз атауы – галгай.
Қазақстандағы ингуштардың саны: 1999 жылғы мəліметтер бойынша
16900 адам, 2013 жылғы мəліметтер бойынша 15607 адам.
Ингуш тілі – Ингуш Республикасының мемлекеттік тілі; Қазақстан ин-
гуштары этностық тобының экзогенді тілі.
Ингуш тілі иберий-кавказ тілдері семьясының нах ішкі тобына жатады.
Жазуы кириллицаға негізделген.
Діни сенімі бойынша ингуштардың басым көбі – сүннит мұсылмандар.
2014 жылғы мəліметтер бойынша, бұлардың үлкен қоныстары Ақмола об-
лысында – 4769 адам, Павлодар облысында – 1747 адам, Солтүстік Қазақстан
облысында – 762 адам, Алматы қаласында – 2487 адам, Астана қаласында –
2427 адам.
Қазақстан аумағында ингуштардың облыстық ұлттық-мəдени бірлестік-
тері жəне қалалар мен аудандарда олардың бөлімшелері жұмыс істейді.
ИТЕЛМЕНДЕР, – ителмен, итэнми.
Қазақстандағы ителмендердің саны: 1999 жылғы мəліметтер бойынша 2
адам.
Ителмен тілі – Қазақстан ителмендері этностық тобының эндогенді тілі.
Ителмен (камчадал) тілі палеоазиялық тілдер семьясының чукот-камчат
тобына жатады.
КАРЕЛДЕР, өз атауы – карьяла, карьелайне.
Негізінен Ресейдің Карелия Республикасында, Ленинград, Тверь облыста-
рында, Финляндияның шығысында мекен ететін фин-угор халқы.
Қазақстан карелдерінің саны: 1999 жылғы мəліметтер бойынша 411 адам,
2009 жылғы мəлімет бойынша 518 адам.
Карел тілі – Қазақстан карелдері этностық тобының экзогенді тілі.
Карел тілі оралдық тілдер семьясының фин-угор тілдерінің балтық-фин
тармағының солтүстік тобына жатады.
Дінге сенетін карелдердің көбі – православиеліктер, ал Финляндиядағы-
лар лютерандық пен православиені ұстанады.
173
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
КЕТТЕР, өз атауы – кет, кето; еск. – остяктар, енисейліктер (Енисей
остяктары).
Сібірдің тұрғылықты саны аз халқы, Краснояр өлкесінің солтүстігін ме-
кен етеді.
Қазақстан кеттерінің саны: 1999 жылғы мəліметтер бойынша 5 адам.
Кет тілі – Қазақстан кеттері этностық тобының эндогенді тілі.
Кет тілі палеоазиялық тілдер семьясының енисейлік (кет-асан) тілдерінің
біріне жатады.
Кеттердің діни түсініктерінің негізінде анимизм жатады, қазір көбі право-
славиені қабылдаған, дəстүрлі діни түсініктерінің де ізі сақталған.
КОМИ (ескі. орысша атауы), ЗЫРЯНДАР, өз атауы – коми-морт (коми-
адам), коми-отар (коми адамдар), коми-войтыр (коми-халық), зырян (еск.).
Фин-угор халқы, Коми Республикасының тұрғылықты жұрты.
Қазақстандағы коми-зырян этностық тобының саны: 1999 жылғы мəлімет-
тер бойынша 387 адам, 2009 жылғы мəлімет бойынша 15 адам.
Коми-зырян тілі – Коми Республикасының мемлекеттік тілі; Қазақстанда
коми жəне зырян этностық топтарының экзогенді тілі.
Коми-зырян тілі фин-угор тілдері семьясының фин-пермь тармағының
пермь тобына жатады.
Коми-зыряндар арасында бұрын үстем болған дəстүрлі көпқұдайлықтың
орнын православиелік басып келеді, тұрмысы мен табынушылықтарында
жаңалықтар көп.
КОМИ-ПЕРМЯКТАР, ПЕРМДІКТЕР, өз атауы – пермяк.
Ресейдің теріскей батысын мекен ететін фин-угор халқы. 2002 жылы олар-
дың саны 125 мыңға жетті.
Қазақстандағы коми-пермяк диаспорасының саны: 1999 жылғы мəлімет-
тер бойынша 935 адам, 2013 жылғы мəлімет бойынша 530 адам.
Коми-пермяк тілі – Коми-Пермяк автономиялы округы тілдерінің бірі; Қа-
зақстан коми-пермяк этностық тобының экзогенді тілі.
Коми-пермяк тілі фин-угор тілдері семьясының фин-пермь тармағының
пермь тобына жатады.
Дінге сенетін пермьдіктер православиені ұстанады, ескі салтшылдар (ста-
рообрядцы) да бар.
КОРЕЙЛЕР, өз атауы – госом сарам, коре сарам, хунчук сарам ( Чосон
елінің адамдары, Коре елінің адамдары, Ханик елінің адамдары).
Қазақстандағы корейлердің саны: 1999 жылғы мəліметтер бойынша 99944
адам, 2013 жылғы мəлімет бойынша 104 406 адам.
Корей тілі – Солтүстік Кореяның ресми (мемлекеттік) тілі; Оңтүстік Ко-
реяның ресми тілі; корей тілі (коре мар – корей тілінің юкчин жəне менчхон
174
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
диалектілерінен тұратын корей тілінің көнеленген нұсқасы) – Қазақстан ко-
рейлері этностық тобының экзогенді тілі.
Корей тілі (коре мар, юкчин, менчхон) – генетикалық байланысы болжам-
мен ғана белгіленіп жүрген оқшау тіл.
Бүгінде Қазақстандағы корей діни ұйымдарының пресвитериандық,
баптистік, православиелік жəне вон-буддалық сияқты ағымдар бар.
2014 жылғы мəліметтер бойынша корей этносы Алматы қаласында
(27,18%,) Алматы облысында (15,8%), Қарағанды облысында (12,67%),
Жамбыл облысында (8,95%), Оңтүстік Қазақстан облысында (8,71%) қоныс-
танған.
Қазақстанның аумағында корейлердің республикалық жəне облыстық ұлт-
тық-мəдени бірлестіктері жəне қалалар мен аудандарда олардың бөлімшелері
жұмыс жасайды.
КОРЯКТАР жағалауда қоныстанған коряктардың өз атауы – нымылгын,
бұғы шаруашылығымен айналысатын коряктардың өз атауы – чавиын. Кам-
чатка түбегінің солтүстік бөлігінің тұрғылықты жұрты.
Қазақстандағы коряктардың саны: 1999 жылғы мəліметтер бойынша 48
адам, 2009 жылғы мəлімет бойынша 121 адам.
Коряк тілі – Қазақстан коряктары этностық тобының эндогенді тілі.
Коряк тілі палеоазиялық тілдер семьясының чукот-камчат тармағына жа-
тады.
Коряктар арасында орыс православиелігі кең тараған, алайда дəстүрлі на-
ным-сенімдері (шамандық) күшін сақтауда.
КҮРДТЕР, өз атауы – күрд. Негізінен Түркия, Сирия, Иран мен Ирак ел-
дері шекараларының түйісіндегі Күрдістанда орналасқан көптеген тайпалық
топтардың жиынтығы.
Қазақстандағы күрдтердің саны: 1999 жылғы мəліметтер бойынша 32 764
адам, 2013 жылғы мəлімет бойынша 41 431 адам.
Күрд тілі – Иран Республикасының күрд өңірінің ресми тілі, Қазақстан-
дағы күрдтер этностық тобының экзогенді тілі.
Күрд тілі үндіевропалық тілдер семьясының иран тармағының сол-
түстік-батыс тобына жатады.
Күрдтердің көбі (85%) сүнниттік исламды, бір бөлігі (5%) шииттік ислам-
ды, бір бөлігі (2%) алевистік исламды, бір бөлігі (8%) езидизмді, бір бөлігі
(2%) христиандықты ұстанады.
2014 жылғы мəліметтер бойынша бұл этностың шоғырланып орналасуы
Алматы облысында – 34,96%, Жамбыл облысында – 34,26%, Оңтүстік Қа-
зақстан облысында – 21,17%.
ҚАБАРДА, өз атауы – адыге.
Достарыңызбен бөлісу: |
