32
кәсіпорындар үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз етумен шектелді.
Кәсіпкерлер арасындағы бәсекелестік ең жақсы ынталандыру болып табылды,
бұл технологиялық және құрылымдық салалардағы әлемдік нарықта немістік
жетекші ұстанымды қамтамасыз етті. Шикізат базасы жеткіліксіз мөлшерде
болса да, Германия қазіргі заманғы техниканы, жаңа технологияларды өндіруге
кеңінен енуінің нәтижесінде әлемдік нарыққа жоғары сапалы өнім береді [26].
Германиядағы заманауи өндіріс жағдайында кәсіптік білім берудің дуальді
жүйесінде кадрлар даярлау қызметінің сипаты мен мазмұны өзгеруде.
Қызметкерлерді оқытуға қойылатын жаңа талаптар бірқатар объективті
себептерге байланысты болды: жаңа ақпараттық технологияларды өндіріске
кеңінен енгізу, техника мен технологияны жедел ауыстыру, өнімнің сапасына
қойылатын талаптардың, еңбектің тиімді нәтижесі арқылы жұмыскердің
еңбек сипаты мен мазмұнын өзгерту.
Білікті қызметкердің жаңа сипаты жасалды, оның ең маңызды қасиеттері:
жоғары жалпы білім деңгейі, кең ауқымды оқыту, әлеуметтік және кәсіби
бейімделу қабілеті, әрі қарай білім алу және өзін-өзі тәрбиелеу қабілеті
болды[27].
Білім алушы персоналды дуальді жүйеде оқытудың функциялары мен
міндеттерін талдай келе, бұл екі жақты кәсіби білім берудің осы дуальді оқу-
өндірістік ортасы дегеніміз не екенін түсіну қажет. Кәсiби білім берудің дуальді
жүйесi ресми танылған кәсiби даярлық шеңберiнде екi тәуелсiз білім беру мен
заңды тұлғалардың өзара іс-әрекеттестігін көрсетедi. Ресми түрде
мойындалған кәсіптік оқыту Кәсіптік білім беру туралы Заңның ережелеріне
сәйкес жүзеге асырылатынын білдіреді [28,c.51].
Экономикалық саладағы ГФР кәсіпорындарында кәсіптік білім берудің
құқықтық негізі 14.08. 69 ж. «Кәсіптік оқыту туралы» Заңда бекітілген.
Өнеркәсіптік кәсіби білім алу үшін құқықтық шарттарды бекітуге қадам жасау
1919 жылы империялық кәсіптік білім туралы заң жобасын құруға әкелді. Бұл
бастаманы кәсіподақ ұйымдарыкөтерді. Шын мәнінде, заң жобасы кәсіптік
оқыту туралы өз идеяларының рухында қалыптасты. Немістік өндіріс
орындарында кәсіптік білім алу үшін келесі ұстанымдар тән болды. «Дәлдік,
дұрыстық, өнімділік, еңбек және достық сезімі үшін ымырасыз талаптармен
қатаң реттелетін өндіріс жұмысының бұзылу, оны бұзу, жүйке мен адамдардың
назарын жоғалту кезіндегі аса маңызды бағдар болды» [29, c.63]. Бірақ заң
қабылданғанға дейін ол жұмыс істемеді.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталған соң ғана кәсіби білім беруді заңды
түрде реттеуге күш жұмсалды. 1953 жылдан бастап қолөнер саласындағы
кәсіптік білім Ереже арқылы реттеледі. Алпысыншы жылдардың басында
жалпыға ортақ кәсіби білім беру туралы заң талқыланды. Тек 1969 жылы бұл
заң Германияның Христиан-Демократиялық Одағының (ХДО) және Христиан-
Әлеуметтік Одағының (ХӘО) өкілдері, сондай-ақ Германияның Социал-
Демократиялық
партиясы
(ГСДП)
өкілдерінің
Ұлы
коалициясымен
қабылданды.
33
Жоғарыда айтылғандай, кәсiби бiлiм берудiң дуальді жүйесi көп
жағдайда жеке меншiк кәсiпорындардың ерекшеленген моделіболып
табылады. Германияда, тарихи тұрғыдан алғанда, ешқандай кәсіпорынды
өндірістік оқытуға қатысуға мәжбүрлеу болмады. Либералды еңбек заңнамасы
жағдайында бұл туралы шешім қабылдау кәсіпорынның өзін-өзі басқару
органдарының құқығы болып табылады.
1970 жылдары Батыс Германияда өнеркәсіптік оқыту мәселесіне
мемлекеттік араласуға жол бермеу туралы халықтың әртүрлі бөлімдері
арасында кең пікірталас өткізілді.
«Тіпті кәсіптік сектор туралы жауапкершілік жайлы ой кәсіпорындар
кеңестері мүшелерінің ойларына сәйкес келмеді. Мұны мүліктің, ең алдымен
өндіріс құралдары туралы тұжырымдамасы қоғамның немесе мемлекеттің кез-
келген араласуынан мықты қорғайтын ескі дәстүрлерге сілтеме жасау арқылы
түсіндіруге болады. Кімде-кім оны қолға түсіргісі келсе, жұмыс берушілер мен
олардың ұйымдарының қаһарлы қарсыласуына ұшырады[23, c.7]
Германиядағы кәсіптік білім беру үшін маңыздысы, ешбір компания
жастарды үйрете алмайды, дәл сол сияқты белгілі бір кәсіпорындағы белгілі бір
маманды үйренуге мәжбүрлеу мүмкін емес. Демек, кәсіпорындардың да,
кәсіптердің де талаптары әртүрлі жағдайларда үлкен өзгерістерге ұшырауы
мүмкін.
Егер кәсіпорын оқыту процесін ұйымдастыру туралы шешім қабылдаса,
онда екі жақ (білім алушы және білім беруші) кәсіптік білім беру туралы Заң
арқылы әрекет етеді[30].
Кәсіптік білім беру туралы заң кәсіби даярлау жүзеге асырылатын
жастар мен өндіріс арасындағы кәсіптік оқыту мәселелерін реттейді
(кәсіптік оқыту туралы шарт жасасу, кәсіптік оқыту аяқталғаны туралы
куәлік алу, төлем мәселелері және т.б.), яғни білім алушы мен білім берушінің
құқықтары мен міндеттерін реттейді. Заңға сәйкес, 18 жасқа толмаған
жасөспірімдер ресми танылған мемлекеттік академиялық мамандықтар
бойынша ғана білім ала алады. Кәсіпорындағы оқыту тәртібі әрбір нақты
жағдайда кәсіп атауын, оқыту ұзақтығын, қорытынды емтиханға қойылатын
талаптарды анықтайды. Кәсіптік білім беру туралы заңның құзыретіне
федералдық жерлер жауапты болатын мектеп кәсіптік білім беру кірмейді.
Олар арнайы мектеп заңдарында жарияланады [31, s. 5].
Біздің жүргізген зерттеуімізде қолөнер мамандығы негізінде кәсіптік
оқытудың дуальді формасының қалыптасуын және оның өндірістік
кәсіпорындық амалы жағдайында дамуын зерделеуге, педагогикалық үрдісте
оқытушы персоналдың (шәкірттікте қолөнер шебері, ал кәсіпорында өндіріс
шебері) рөлін бағалауға талпыныс жасалды.
Кәсіптік білім берудегі шәкірттік –тек неміс халқына ғана тән құбылыс
емес. Ол индустриаландыруға дейінгі кезеңде көптеген Еуропа, Араб, Азия
және Батыс Еуропа елдерінде кеңінен таралды. Германияға тән нәрсе –
шәкірттіктің қолөнер секторынан заманауи өнеркәсіп, сауда және
экономиканың басқа салаларына ауысуы. Және мұнда шәкірттікті ортағасырдан
Достарыңызбен бөлісу: |
