28
(Hauptschule). Халықтық мектепті аяқтаған соң жастар оқуын жалғастыру үшін
шәкірттік жүйесіне түсті.
Ұзақ уақыт бойы мектептерде бірыңғай, ресми бекітілген оқу жоспары
болмады, ол қатаң түрде сақталып қалды: кәсіби білім берудің мектеп бөлігі
федералды мемлекеттер құзыретіне жатады. Ең бастысы, К.Штратманн
«кәсіптік мектептерді өнеркәсіптік оқыту орны емес, теориялық қолдау ретінде
ұсынды, яғғни бұл оның жалғасы болды» деп санайды [21, s. 6].
Кәсіптік білім берудің қосарлы жүйесін қалыптастыру және дамыту
туралы
зерттеумен
айналысқан
неміс
ғалымдарының
арасында
(К.Штаратманн, С.Тсиссен, Ф.Блеттнер және басқалар) кәсіптік-техникалық
білім берудегі кәсіптік мектептердің рөлін анықтау мәселесі бойынша
көптеген пікірталастар өткізілді.
Бұл мектептер бірден кәсіптік оқытудың ажырамас бөлігі ретінде
танылмады. Ғасырдың басында кешкі мектептерде алға жылжу байқалды, бірақ
кәсіптік мектептің орны мен қызметі туралы ескі идеялар әлі де өз күшінде
болды. Көптеген неміс зерттеушілері (О.Пахе, Ф.Лютге, Ф.Блеттнер және
басқалар) оны «кәсіптік оқытуға байланысты» деп атады. К.Штратманнның
пікірі бойынша, бұл тұжырым шындықпен мүлдем жанаспайды. Кәсіптік
мектептің бұл анықтамасын сынға алу Германияда қосарлы кәсіптік оқытудың
ажырамас бөлігі болып табылатын кәсіби оқытудың «еріп жүретін» бөлігі
болмайтындығынан туындайды. Сонымен қатар, дуальді жүйедегі кәсіптік
мектеп басынан бастап жалпы білім беру мектебінің функцияларының бір
бөлігін алды: жалпыға ортақ пәндер оқытылды (саясат пен экономика
сабақтары, ана тілі және дін). Соңғы жылдары осыған байланысты әртүрлі
көзқарастар пайда болды, бірақ ресми түрде кәсіптік мектепте білім беру
пәндерінің тізімі қайта қаралмады. Бұдан басқа, 1991 жылғы 15 наурыздағы
Германия Федеративтік Республикасының мәдениет және білім министрлерінің
тұрақты Конференциясында қайтадан мақұлданды және бекітілді [25, s. 52].
Қазіргі уақытта кәсіптік білім беру мектебінде жүйелі зерттеу қажеттілігі
кәсіпорын оқушылары үшін талқылау тақырыбы болып табылмайды. Дегенмен,
дуальді жүйедегі оқу үдерісінде мектеп пен кәсіпорын арасындағы өзара
әрекеттесу мәселесі өзекті болып қала береді.
Жұмысшы табының тарих аренасына шығу және оның жұмыс
сипатындағы өзгерістер Германиядағы кәсіптік білім беруді дамытуда
кәсіптік оқытуды дамытудың жаңа кезеңі болды. К. Маркс пен Ф.Энгельс
шығармаларында кәсіптік білім берудің әлеуметтік-экономикалық және
педагогикалық мәселелерін талдау және машина жасау саласының даму
кезеңінде білікті еңбекке үйрету маңызды орын алады. Өз жұмыстарында
К.Маркс ірі масштабты машина жасау өнеркәсібінің тек еңбекшілердің
функцияларына түбегейлі өзгерістер мен еңбек қатынастарындағы әлеуметтік
өзара қарым-қатынастарды енгізетінін көрсетті. «Ірі ауқымдағы өнеркәсіптің
табиғаты жұмыс күшінің өзгеруін, функциялардың қозғалысын, жұмысшының
жан-жақты қозғалуын анықтайды» [50, c.498]. Машиналарды енгізу кезінде
29
еңбек әдеттегі әдістерді «табиғи ғылымды саналы қолдану» дегенді білдіреді
[15, c.397].
Марксизмнің негізін қалаушылар кәсіптік білім беру мәселелерімен
айналысатын еңбек қозғалысы өкілдерінің кейбір тұжырымдамаларына оң
бағасын берді, мысалы, неміс утопиялық коммунист В.Х.Вейтлинг «өндірістік
еңбек армиясын» құру идеясын ұсынды.
15-18 жастағы ұлдар мен қыздарды ол жастар үшін кәсіптік білім беру
нысаны ретінде қарастырды.В.Вейтлинг, К.Корбон, Э.Джонс және т.б. балалар
еңбегін пайдалануды және шәкірттерді қолөнерге оқытуды сынға алды.
Француз маманы К.Корбон (1808-1891) өзінің «Кәсіби білім туралы» кітабында
(1859 ж) қолөнер шеберлігіне үйретудің ұзақтығы мен дайындық сапасының
нашарлығын, балалардың моральдық тұрғыдағы мәселесі мен ақыл-парасаты,
адам күштерін жоғалту үшін сынаған [21, s. 236]. К.Маркс пен Ф.Энгельс,
сондай-ақ еңбек қозғалысының өкілдері кәсіптік және техникалық
мектептермен шұғылдануды, ерте мамандандыруды, жұмысшы тұлғаны жан-
жақты тәрбиелеуді, ортақ және кәсіби білім алуды талап етті[22,c. 145].
Өнеркәсіптік өндіріс тәртібін дамыту жағдайында білікті қызметкер
әртүрлі дайындықтарға ие болуы қажет болды. Еңбек бөлінісі нәтижесінде
жұмыс орнында белгілі бір мамандық бойынша білім мен дағдылардың толық
көлемі талап етілмеді. Жұмыс орнында кадрларды даярлау алдында кәсіби
оқытудың теориялық бөлігін басқа білім беру және өндірістік ортаға, атап
айтқанда кәсіби біліктілікке ауыстыру қажеттілігі туындады. Неміс
ғалымдары К.Шратманн, М.Шлессер, т.б. зерттеулері бойынша, кәсіптік білім
беруді дамытудағы бұл үрдіс білім беруді жүйелендіруді күшейтуге және
кәсібилендіруге әкелді [25, s. 115]. Оқушының бүкіл оқу үдерісіне және білім
беруіне жауапты қолөнер шеберінің орнына кәсіптік білім берудің штаттық
және штаттан тыс кәсіби оқыту шеберлері пайда болды. Кәсіптік оқытудың
кәсіби біліктілігінің маңызды міндеттерін шешу үшін кәсіпорындар
біліктіліктің әртүрлі деңгейлеріне ие болды. Көптеген ірі кәсіпорындарда
кәсіптік оқыту үшін арнайы бөлімдер құрды. Осылайша, ұйымдастыру
жоспарында оқыту басқа өндірістік тапсырмалардан бөлектенді. Атап
айтқанда, бұл оқытудың ортасында басталатын өндірістік оқыту түрлеріне
қатысты, яғни орта және шағын кәсіпорындардағы сауда, қызмет көрсету
және басқару салаларында өндірістік білім берудің әрбір өндіріс
тапсырмаларымен тікелей байланысты. Білім алушының жұмыс орны
«қалыпты өндірістік процеске» біріктірілді. Демек, өндірістік оқыту
шеберінің позициясы кәсіпорынның көлеміне және оқыту өткізілген
мамандықтың сипатына байланысты анықталды.
Жалпы және кәсіптік білім пара-парлығын қолдайтын бұл идеялогияның
«демократизацияланған» версиясының өзі толық сенімді емес, өйткені
жұмысқа орналасу мен табыс табу мүмкіндіктерінде айырмашылық зор.
Жұмысшы статусына қарағанда қызметкердің жұмысы әлдеқайда тартымды,
тіпті жұмысшы мамандықтарының арасында да белгілі иерархия бар. Басқа
елдердегі секілді Германияда да жас ұрпақ (барлық мамандықтар бірдей деген
Достарыңызбен бөлісу: |
