Мақсаттары. Негізгі қорларды көбейту процесін қалпына келтіру мақсатында табиғи монополиялар субъектілерінің инвестицияларды жүзеге асыруы үшін жағдайлар жасау және тұтынушылар үшін тарифтердің өзгеруінің болжамдығына қол жеткізу табиғи монополия саласын реттеудің негізгі мақсаты болып табылады.
Шешу жолдары. Республикалық маңызы бар барлық табиғи монополия субъектілерінің қызметіне техникалық және қаржылық сараптама жүргізу;
тарифтердің өсуі әлеуметтік қорғаудың балама шараларымен бірге жүретн болады;
табиғи монополия субъектілері қызметінің мониторингі мен оны талдау үшін ақпараттық дерекқорды құру;
реттелетін активтер базасына пайда ставкасын есептеу әдістемелерін әзірлеу және бекіту;
орта мерзімді негізде республикалық тізілімде енгізілген табиғи монополия субъектлерінің барлық қызметтер көрсету түрлері бойынша тарифтердің (бағалардың, алым ставкаларының) шекті деңгейін белгілеу;
тұтынушылардың топтары бойынша табиғи монополия субъектілерінің қызметтер көрсетуіне тарифтерді (бағаларды, алым стаыкаларын) негізсіз сралауды қолдану практикасын жою;
жергілікті маңызы бар табиғи монополиялар субъектілерін бақылау және реттеу функцияларын жергілікті мемлекеттік органдарға жүктеп, орталықсыздандыру.
Бәсекелестікті қорғау саласында. Бүгінгі таңда республикалық деңгейде де, өңірлік деңгейде де тауарлау (жұмыстар, қызметтер көрсету) рыногының көптеген салалары үшін рынок субъектісінің өзінің үстем жағдайын теріс пайдалануы, баға белгілеу кезінде рынок субъектілері арасындағы жең ұшынан жалғасу тәрзді кінәратсыз бәсекелестік қағидаттарын бұзу көріністері және т.б. тән болып отыр.
Бұдан басқа, мемлекеттік органдардың, әсіресе жерглікт деңгейдегі бір шаруашылық субъектілерінің басқаларына қатысты мәні жағынан мүмкіндіктерін шектейтін іс – қимылдары орын алып отыр.
Бұл ретте мемлекеттік органдар үшін бәсекелестікті қорғау саласындағы өкілеттіктерінің және бәсекелестікті дамыту бөлігінде іс - әрекеттер үйлесімділігінің жеткіліксіздігі байқалады.
Мақсаттары Елдің негізгі тауар рыноктарында бәсекелестік бостанды
ғына қол жеткізу және оны қолдау.
Шешу жолдары. Бәсекелестікті қорғау саласында нормативтік құқықтық актілерді және, ең алдымен, “Бәсекелестік және монополиялық қызметті шектеу туралы” Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтандыруларды әзірлеу және қабылдау;
рынок субъектілерінің үстемдік жағдайын асыра пайдалануының, рынок субъектілері арасында монополиялық бағаларды белгілеу, рыноктан ығыстыру және оған басқа субъектілердің кіруін шектеу бойынша жең ұщынан жалғаудың жолын кесуге мемлекеттік бақылауды күшейту;
кәсіпкерлік бостандығы мен тұтынушылардыың құқықтарын қорғаудың қоғамдық жүйесін нығайту;
өңірлік тауарлар (жұмыстар, қызметтер көрсету) рыноктарында бәсекелестікт қорғау функцияларын жергілікт мемлекеттк органдарға бере отырып, орталықтан алу.
Қазақстан Республикасындағы антимонополиялық реттеу жүйесі. 1991 жылы маусымда Қазақстан ТМД-ғы алғашқылардың бірі болып “Бәсекенің дамуы және монополиялық әрекеттерді шектеу туралы” заң қабылдады. Бұл заң 10 жыл бойғы тәжірибеге қарай толықтырылып, шыңдалады. Монополияның әрекетін реттейтін басқа да үкіметтік құжаттар қабылданды. Тиімді антимонополиялық саясат құру үшін 10 жыл қажет болды. Бұл заңды 2001 жылы қаңтарда ауыстырды.
Бұл құжаттардың басты мақсаты мыналар:
бәсекені қорғау және кеңейту;
тауар нарығында белгілі бір экономикалық билігі бар шаруашылық субъектілерін бақылыуға алуды жүзеге асыру;
тұтынушылардың құқығы мен мүддесін қорғау;
кіші кәсіпкерлікке қол ұшын беру.
Мамандар ҚР-ғы антимонополиялық заңдылық қойылған мақсаттарына қарай Батыс Еуропалық моделге ұқсас деп санайды.
Монополия бәсекесі шектейтін болған оған қарсы бағытталған және оның міндеттері монополизммен күреске қарағанда ауқымды. Қабылданған құжаттар комплексі мыналарды қамтиды:
шаруашылық әрекеттерін жүргізітен ережелердің нормативті – құқықтық акт құрылуын және олардың жүзеге асуын бақылауды нормативтік реттеу;
экономикалық қатынастарға нақты, оң ықпал ететін және құрылымдық ұйымдастырылған, белгілі бір өкілетке ие антимонополиялық мекеме құруды мекемелік реттеу;
нарық қатынастарының тиімділігін қамтамасыз ететін және тауар нарығында бәсекені қорғау мақсатында экономикалық әрекеттердің жүргізілу ережелерін заң жүзінде жүзеге асыратын мақсатты бағытталған әрекет бұл – заңдылық реттеу.
Экономиканың антимонополиялық реттеу жүйесіне элеметтерді қамтиды:
монополист ұғымы, оның сапалық және сандық сипаты;
мемлекет реттеуіне кіретін монополиялық әрекеттердің түрлері;
тыйым салынған, көлеңкелі бәсеке түрлерінің тізімі;
антимонополиялық мекеменің жүйесін, оның алдындағы міндеттерін, қызметтерін, өкілеттілігін анықтау;
антимонополиялық заңдылық бұзылған кездегі жауапкершілік шаралары.
Қазіргі таңда ҚР-ғы орталық антимонополиялық мекеме – ол Үкімет құрамына кіретін “ҚР-ң табиғи монополия мен бәсекелестікті қорғау” агенттігі. Бұл Агенттік 1999 жылы қаңтар айында Президент жарлығы- мен құрылған, дегенмен, бұған көп жол жүріліп өтті. Қайта құрылды, аты өзгерді, ведомствалық қарамағы, ұйымдастыру құрылы- мы тіптен кейбір қызметтерді де өзгерді .
Қазіргі кезде Агенттік өз әрекеттінің негізгі екі бағытын анықтады:
бірінші – антимонополиялық заңдылық пен баға белгілеу заңдылығының сақталуын бақылау және тұтынушы құқығын қорғау;
екінші – табиғи монополия әрекеттерін және монополисттердің шаруашылық субъектісін реттеу.
Әрбір бағыт нормативті — әдістемелік жұмыстарға, өз тәжірибе- мізге, кейбір ТМД елдерінің тәжірибесіне қанықты. Сөйте тұра прин- циптін мәселелердің бірқатарын шешуге, заңдылық, ұйымдастырушы- лық және материалдық базаларды ары қарай шыңдауға қажеттілік туындап отыр.
Достарыңызбен бөлісу: | 
