болады. Мұндай жагдай үйымдарга кымбат және тозыңқыраған
(пайдалані ан) машиналар мен көліктерінің, қүрал-саймаңдарының
тагы да басқа негізп қүралдардың орнына жаңа эрі сапасы жогары
негізгі күралдарды сатып алуды тиімді етеді.
Негізгі қүралдардың сапалык тозуьшың екінші себебі гьшыми-
техниканың оркендеуіне байланысты жаңадан толық жетілген,
өнімділігі жогары эрі тиімді негізгі күралдардың пайда болуына
байлаиысты, Кәсіпорындарда онімділігі төмен пегізгі қүралдар-
дың орнына, техникалық жагынан жетілдірілген тиімділігі жогары
негізгі күралдарды пайдалану әр уакытта тиімді болып табылады
Сондыктан да өнімділігі жогары машиналар мен қүралдардың
пайда болуъі жэне олардың бағасыньщ арзандауы бүрынғы
пайдаланылып келген негізгі күралдардың сапалық (моральдық)
тозуына экеліп соқгыраұды. Барлық үйымдар кандай меншпсге болса
да (мемлекеттік, жеке меншік. акционерлік жэне тағы басқалары)
өздерінің негізгі құ.ралдарының тозу дэрежесін анықгап жэне оны
есептеп отырады. Ескертетін жағдай негізгі құралдардың ішінде
мына төменде аталған активтерге тозу дәрежесі анықталмайды
жэне де оларға амортизация есептелмейді:
— жерге;
-
кітапхана корларына;
-
фильм қорларына;
— архитекгуралық жэне өнер ескерткіштеріне;
— онімді малдарга;
-
мүражайлық қүндылықтарға (заттарға).
Сонымен қатар амортизациялық аударым мьшадай жағдай-
ларда есептелмейді:
• қайта қүру, жаңарту (реконструкция) және техникалық
қайта қорландыру (перевооружеішя) жүмыстары жүргізіліп
жаткан уақытта;
• негізгі күралдарды уақыина тоқтатып қойган мерзімде.
Негізгі күралдар (үйлер мен гимараттар, машиналар, көлікгер
жэне тағы басқалары) өндіріс үдерісіңде пайдаланылған кезде
оздерінің бірте-бірте тозуына байланысты күндарын ездерінің
көмегІмен өндіршіп шығарылатын, жаңадан жасалган өнімдерге
218
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы жэне негіздері
10-тарау.
.
Аиналымхи түспейтін активтер
♦
219
біртіндеп гуыстырып отырады Бүл үдеріс «амортизация» деп
атаіады. Амортизация сөзі латын тілінен аударганда «өтеу»
деген мағынаны білдіреді. Амортизация белгіленген бір мөлшерде
өнімнің өзіндік қүнына косылып отырады Ал мүны амортиза-
циялық аударым деп атайды. Амортизациялык аударым эрбір
өнімнін өзіндік қүнына кірш, ал оңім сатылған кезде қайтарып
отырады, ягни негізгі күралдардың тозуына байланысты қүнының
кемуі амортизациялык аударым жасау аркылы кайтарылады
Амортизациялык аударым мөлшері дегеніміз негізгі қүрал-
дардың басгапқы қүнынан белгіленген пайызбен есептелш
шыгарылган бір жылдық амортизациялық аударым сомасы.
Ұйымдарда негізғі күралдағы ай бойы есептелген аморти-
зациялық аударым сомасы ай сайын өндірілген өнімнін, аіқарылған
жүмыстар мен көрсетілген қызметтердің өзіндік қүнына қосылып
отырады.
Кәсіпорындарга жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі
қүралдарга амортизациялық аударым келесі айдың басынын
(бірінен) бастап есептеледі. Ал үйымның балансынан есептен
шығарылған негізгі қүралдарга келесі айдың басынан (бірінен)
бастал амортизациялық аударым есептеу тоқгатьшады.
Негізп қүралдарга амортизациялык аударым есептеу мына
әдістер бойынша жүргізіледі’
1. Қ\гнды бірқалыпты (тура жолды) есептен шығару эдісі.
2. Қүнды орындалған жүмыстың, ондірілген өнімнщ көлемІне
тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі (өндірісттк әдіс).
3 Жылдамдатып есепген шыгару эдістерп
а) қалдық қүнының кему (қалдықты азайту) эдісі;
э)
сандардың жиынтығы бойынша қүнын есептен шығару
(коммулятивтік эдіс) эдісі.
Амортизациялық аударым есептеудін тацдап алынған эдісі
кэсіпорынның есеп саясатында көрсетіліп, бір есеп беру кезеңінен
екінші есеп беру кезеңіне дейін дэйектші түрде қолданады. Егер
негізгі күралдарга амортизациялық аударым есептеудің эдісі
өзгертілген жагдайда осы өзгерістің қандай себептерден болғаны
айтылып көрсетілуі тиіс.
Құнды бірңалыпты (тура жалды) есептеп шыгару эдісі
Қүн,ды бірқалыиты (тура жолды) есептен шығару эдісі бойын-
ша объектшін амортизацияланатын құны негізгі қүралдардың
жүмыс істейтін мерзімінің ішінде шаруашылық субъектісінің
шыгындарьша бір қалыпты қосылып отырады. Бүл әдіс бойынша
амортизациялық аударым мөлшері тек қана объеістінщ жүмыс
істеу
мерзімінің үзактығына байланысты деген
болжамға
негізделген. Бұл адіс бойьшша эр есепті жылда негізгі кұралдарға
ссеіггелетін амортизациялык аударым сомасы осы негізгі қү-
ралдарынын барлық пайдалану мерзімінде амортизадияланатын
сомасын, яғни бастапқы қүн мен қалдық құнының айырмасын
объектінің пайдалану кезеңіндегі есеп беретін жьшдардьщ саньша
бөлу аркылы есептеліп шығарылады. Бұл әдіс бойынша, яғни
кұнды бірқалыпты есептен шығару эдісі қолданылғанда негізп
құралдарға есептелетін амортизацнялық аударым сомалары жьш
сайын тұрақты мөлшерде жүргізіледі.
Мысалы: станоктын бастапқы қүны бір
м и л л и о н
(1000000)
теңге, ад қалдық қүны жүз мың (100000) теңгені қүрайды. Бүл
станоктың пайдалану мерзімін бес (5) жыл деп алып, осы жоғары-
да айтылган эдіс бойынша бір жылдық амортизациялык аударым-
ды есептейтш болсақ, ол жүз сексен мың (180000) теңгені
қүрайды. Яғни
1000000-100 000 = 900000
900000/5=180000
Бүл станоктың барлық амортизадияланатын сомасы 900000
теңге ((1000000-100000), ягни бастапқы қүны мен қалдық
құныііың айырмасы), ал оны пайдалану мерзіміне бөлу арқылы
бір жылдық амортизациялық аударьш сомасы табылады. Бүл
станоктың пайдалану мерзімі 5 жыл болғандықган барлық
амортизациялануға тиісті соманы 100% (пайыз) деп алып, ал
бір жылдық амортизациялық аударым мөлшерін (100/5 = 20%)
сол соманың 20% (пайыз) деп те табуға болады. Бұл жағдайда
жоғарыдагы көрсеткшіке тең сома табылады.
900000x20% = 180000
220
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы жэне негіздері
Достарыңызбен бөлісу: |
