В060800 - Экология мамандығының

2 Оқытушы туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары:

Биология ғылымдарының кандидаты, доцент

Химиялық технология және жаратылыстану факультеті

Биология және экология кафедрасы, А-бас корпус (Ломов көшесі 64)

Тел. (8-7182) 67-36-49 (ішкі.12-57)

Қабылдау сағаттары сәрсенбі – сағат 14⁰⁰-16⁰⁰ № ауд.417
3 Пәнді оқытудағы мақсат мен міндеттері
Пәнді оқытудағы мақсат - Студенттерді нормалар мен ережелер жүйесімен, қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, экологиялық қауіпсіздік жобалау жөніндегі нормативтік құжаттармен таныстыру, сонымен қатар экологиялық сараптама, аудит және ҚОӘБ сияқты экологиялық іс-әрекет түрлерімен таныстыру.
Пәнді оқытудағы міндеті

ЭЭ-ны және жобаларды құрудағы жобаларды жасағанда студенттердің экологиялық ойын және міндеттерін дамыта білу;

қоршаған ортаға және шаруашылық баға беру;

қоршаған ортаның әдістемесін оқыту;

қоршаған ортаға шаруашылықтардың тигізетін әсері және олардың түрлерімен таныстыру;

4 Білімге, икемділікке және дағды машықтарға қойылатын талаптар

студент білу керек:

Экологиялық нормалаумен экспертиза ұғымдарын экологияда пайдалана білу.

-ЭЭ-ның түрлерін;

-ЭЭ-ны өткізу тәртібін;

-қажетті құжаттарды білу.

студент қабілетті болу керек:

төніп тұрған қауіп-қатерлерді;

-техникалық құрал-жабдықтарды сынақтан өткізу;

-ЭЭ-ны объектілерде өткізудің бағасын беру;

-ЭЭ-ны өткізудің құжаттарын дұрыс тіркеуді.
тәжірибені алу:

• 
  экологиялық талаптар сәйкес;
  

Қоршаған ортаға әсер етуді басқару.Қоршаған ортаның жалпы сипаттамасы.Қоршаған ортаның ластануы.Қоршаған ортаға әсер етуді басқару.Қоршаған ортаның сапасын бақылау.Бақылау тәсілдері. Қоршаған ортаға әсер етуді бақылау әдістері.Ақпараттық-қоршаған орта параметрлері өзгеруінің мониторингі. Алдыналу-экологиялық сараптама.Әкімшілік ескерту-Мемлекеттік экологиялық бақылау, экологиялық аудит. Жазалау-заңдық, экономикалық, қаржылық әсер ету шаралары.

Қоршаған ортаны қорғаудың тарихи кезеңдері: консервативтік, табиғи ресурстық, антропоорталық. Экологиялық іс-әрекет түрлері және олардың өзара байланысы. Бақылау. МЭБ,ҚЭБ, ӨЗБ, ҚҚМ,ЭА.

1. Экологиялық нормалаудың мақсаты экологиялық қауіпсіздікті, экологиялық жүйелер мен биологиялық әртүрлілікті сақтауды қамтамасыз ететін қоршаған орта сапасын реттеу және оған жол беруге болатын әсерді белгілеу болып табылады.

2. Экологиялық нормалау процесінде қоршаған орта сапасының нормативтері, эмиссиялар нормативтері және табиғи ресурстарды пайдалану мен қорғау саласындағы нормативтер белгіленеді.

Экологиялық нормаларды енгізу мынадай мүмкіндіктерді шешуге болады

1. Нормалау адамның қоршаған ортамен ықпалының деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

Қоршаған ортаның мониторингі; табиғат құбылыстарын байқауға ғана құрылмайды. Техникалық көрсеткіштер ауаның судың және т.б ластануын көрсетуі тиіс.

2. Нормалар мемлекеттік органдардың табиғатты пайдалану қызметіне бақылауды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Экологиялық бақылау табиғаттың қалай ластануын анықтау, керісіінше оның ластануының белгіленген нормалардан қандай деңгейде артып кетуін анықтайды

3. Экологиялық нормалар олардың асып кету жағдайында жауапкершілік шараларын қолдану үшін негіз болып табылады.

Экологиялық нормалар кінәлі адамды жауапкершілікке тартудың бірден бір өлшемі. Мысалы: Егер кәсіпорын қалдықтары бойынша белгілі нормадан асырып жіберсе, оны жауапкершілікке тартуға болады.

Экологиялық нормалаудың мынадай түрлері бар:

Қоршаған ортада зиянды заттарға жол беруге болатын шекті мөлшерде шоғырлану нормасы.

Қоршаған ортаға ластанған заттардың жол беруге болатын шектелу мөлшерде шоғырлану және тасталу;

Шу тербелісінің магнит өрістері өзге де зиянды физикалық әсерлердің жол беруге болатын шекті деңгейінің нормативі;

Радияциялық әсердің жол беруге болатын шекті деңгейлі нормативі;

Санитарлық қорғаныс және өзге де қорғаныс нормативі қоршаған табиғи ортада зиянды заттарға жол беруге болатын шекті мөлшерде шоғырлану нормативтері. Бұл адамдарға және белгіленген бір кезеңде орташа ластануға жатады. Мезгіл – мезгіл ықпалы жағдайда және бүкіл өмірі бойында оған және қоршаған ортаға зиянды ықпал етпейтін зиянды заттардың барынша шоғырлануы

Ж.Ш.Ш бүкіл республика аумағында бірдей болып табылады. Қазақстан Республикасы аумағында бірдей және денсаулық сақтау министірлігі әзірлейді. Ж.Ш.Ш нормативтерін әзірлеген кезде табиғаттың ластануының екі түрі ең көп бір жолғы жол беретін шекті шоғырлану және орташа тәуліктік жол берілетін шоғырлану ескеріледі.

Олардың біріншісі адам организімінің қалыпты жұмыс істеуде зиянды заттар қысқа уақыт ықпалының деңгейін анықтайды.

Екіншісі қоршаған ортаның ластануына жол берілетін деңгейін анықтайды. Ол ұзақ уақыт кезеңінде адам организімінде және денсаулығында өзгерістердің пайда болуын туғызбайды. Ж.Ш.Ш зиянды заттар нормативтерін топтастырушы қоршаған ортаның ластануының төрт деңгейі ескеріледі.

Ықпалы байланысатын деңгей

Тітіркену

Созылмалы аурулар тудыратын ластану

Өткір ауру тудыратын ластану

Ж.Ш.Ш белгілеу үшін кәсіпорындар ғылыми зерттеу институттарын тартады.

1) қоршаған орта жай-күйінің химиялық көрсеткіштеріне сәйкес белгіленген нормативтер, оның ішінде радиоактивті заттарды қоса алғанда, жол беруге болатын шекті шоғырлану, химиялық заттардың шамалап алынған қауіпсіз деңгейлерінің нормативтері;

2) қоршаған орта жай-күйінің физикалық көрсеткіштеріне сәйкес белгіленген, оның ішінде шудың, тербелістің, магнит өрістерінің, радиоактивтіліктің, жылудың және өзге де физикалық әсерлердің жол беруге болатын шекті деңгейлерінің нормативтері;

3) қоршаған орта жай-күйінің биологиялық көрсеткіштеріне сәйкес белгіленген, оның ішінде қоршаған орта сапасының индикаторлары ретінде пайдаланылатын өсімдіктердің, жануарлардың және басқа да организмдердің түрлері мен топтарының нормативтері, сондай-ақ санитарлық-эпидемиологиялық ережелермен және нормалармен, гигиеналық нормативтермен регламенттелетін, микроорганизмдердің жол беруге болатын шекті шоғырлану нормативтері:

топырақ бонитеті, қарашіріндінің құрамы, топырақтың су және жел эрозиясына ұшырау, олардың батпақтану, сортаңдану, тұздану көрсеткіштері және жер топырағының басқа да сипаттамалары;

аумақтың ормандылығы және онда орман өсіру, орманның қоқыстануы, ормандардың санитарлық жай-күйі, орман қорының жекелеген учаскелерінің басқа да сандық және сапалық көрсеткіштері;

ауыз суға және өзге де мақсаттарға пайдаланылатын су сапасының нормативтері;

табиғи ресурстар жай-күйінің Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де нормативтері;

4) қоршаған орта сапасының Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де нормативтері жатады.

Әдебиеттер: 1-30.

Қосымша: 1-20
Тақырып 2. Экологиялық мөлшерлеу.

Нормативтік және нормативтік емес көрсеткіштер.Нормативтік көрсеткіштер бекітілген құжаттар.Негізгі конвенциялар мен қаттамалар.табиғатты қорғау нормативтері мен ережелері бекітілген негізгі заңдар.Табиғатты қорғау және табиғат ресурстық нормалар, ережелер,нұсқаулар, шешімдер,уақытша шешімдер, белгіленген тәртіптер, мемлекеттік стандарттар.

Санитарлық гигиеналық нормативтер.Санитарлық-гигиеналықнормалаудың теориялық негіздері. Ағзалардың зиянды әсерлерге жауаптарының заңдылықтары. Зиянды заттардың классификациялау принциптері. Улы заттардың қауіптілік кластары. Өндіріс-шаруашылық нормативтері. Лимиттер. Қалдықтар. Қалдық жиналу нормативтері. Қалдық жиналу нормативтері. Қалдықтарды орналастыру лимиті. Қоршаған орта сапасының комплекті нормативтері. Қоршаған ортаға шекті рауалы жүктеме. Су қорғау зонасы. Санитарлық қорғау зонасы.

Экожүйенің жай күйін нормалау. Санитарлдық –гигиеналық және экожүйелік нормалау арасындағы өзара байланыс. Экожүйелерді нормалық және патологиялық бағалау проблемасының сандық тәсілі. Мкроскопиялық тәсіл. Макроскопиялық тәсіл. Дескрипторлар мен маркерлер. Табиғи экожүйелерге әсер ету мүмкіндігінің шегі. Табиғи жүйеге зиянды фактоларының әсер рауалы деңгейі.Антропогендік салмақтар. Экожүйеге зиянды заттардың қалдықтары мен шығындыларын шығарудың шекті рауалы мөлшері. Экожүйелердің экологиялық тұрақтылығы. Экожүйелердің буферлік сыйымдылығы. Төтенше экологиялық жағдайлар зоналары. Экологиялық апат зоналары. Экологиялық қолайсыз зоналарды анықтау өлшемдері.Табиғи ортаның өзгеру бағалау өлшемдері.Химиялық, физикалық және биологиялық ластаулардың ерекшелігі және олардың әсерін нормалау.қоршаған орта команенттерінің сапасын нормалау. Ауа ортасының газ құрамы және негізгі ластаушы компоненттер. Бақылау параметрлеріҚоршаған ортаның өндірістік зиянды сәулелермен ластануы.Атмосфераның ауаның ластану мөлшерін нормалау. Ауа ортасының жай күйін бақылау әдістері мен аспаптары.

Су ортасының сапасын бақылау. Судың тұтыну сапасы және негізгі ластаушы компоненттері. Бақылау параметрлері. Су сапасын нормалау.Ауыз судың сапа нормативтері.шайынды сулардың қосылу мөлшерін нормалау. Шайынды су лимиттері. Су жұмсау лимиттері. Су ортасы сапасын бақылау әдістері мен аспаптары.

Топырақ сапасын бақылау. Экологиялық таза топырақтың сипаттамасы.Топырақты ластаудың негізгі көздері мен ластаушылардың сипаттамасы. Бақылау параметрлері. Топырақ сапасын нормалау. Топырақ сапасын бақылау әдістері мен аспаптары.

Тамақ өнімдері мен тұтыну заттардың сапасын нормалау.

1. Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру мен пайдалану саласындағы мемлекеттік бақылаудың мақсаты экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеу, биологиялық ресурстарды орнықты пайдалану, ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.

2. Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру мен пайдалану саласында мемлекеттік бақылаудың мынадай түрлері қолданылады:

1) экологиялық бақылау;

2) жерлердің пайдаланылуы мен қорғалуын бақылау;

3) су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы бақылау;

4) жер қойнауын зерттеу мен пайдалану саласындағы бақылау;

5) Қазақстан Республикасының орман заңнамасы саласындағы бақылау;

6) жануарлар дүниесін қорғау, молықтыру және пайдалану саласындағы бақылау;

7) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы бақылау.

 Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру мен пайдалану саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын органдар:

1) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган;

2) су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;

3) жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган;

4) орман шаруашылығы саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;

5) жануарлар дүниесін қорғау, молықтыру және пайдалану саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;

6) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;

7) жер қойнауын зерттеу мен пайдалану жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган;

8) өнеркәсіп қауіпсіздігі саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;

9) халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;

10) ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;

11) өсімдіктерді қорғау мен олардың карантині саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;

12) атом энергиясын пайдалану саласындағы уәкілетті  мемлекеттік орган;

13) көлікті бақылау органдары болып табылады.

 Мемлекеттік экологиялық бақылау мынадай міндеттерді:

1) табиғат пайдаланушылардың қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарауын қалыптастыруды;

2) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасы саласындағы бұзушылықтардың алдын алуды орындау үшін қызмет етеді.

 1.  Мемлекеттік экологиялық бақылау:

1) қоршаған ортаға эмиссияларды және табиғи ресурстарды есепке алу жөніндегі мемлекеттік және ведомстволық статистикалық есептілік материалдарын, сондай-ақ табиғатты пайдаланушылардың табиғат қорғау қызметі туралы деректерін талдау;

2) табиғат пайдаланушылардың Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын сақтауы мен орындауына тексерулер ұйымдастыру және жүргізу;

3) Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету үшін құқықтық құралдарды пайдалану жолымен жүзеге асырылады.

2. Мемлекеттік экологиялық бақылау шаралар кешенін, оның ішінде:

1) бақылаудың басымдықтарын айқындауды;

2) бақылаудың қолданыстағы құралдарын пайдалануды;

3) қызметтің перспективалық жоспарларын, нақты іс-шаралар мен қажетті кадрлық және материалдық ресурстарды, сондай-ақ сапалық және сандық көрсеткіштерді әзірлеу мен енгізуді;

4) тексерілетін объектілер бойынша жұмыстардың жылдық және жедел жоспарларын әзірлеу мен енгізуді;

5) инспекторлық тексерулер жүргізуді;

6) талдама бақылаудың деректерін және мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыру үшін қажетті өзге де ақпаратты жинауды, талдау мен пайдалануды;

7) мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімшелері қызметінің перспективалық, жылдық және жедел жоспарларын есепке алуды, құжаттауды және олардың іске асырылуын талдауды;

8) мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімшелері қызметінің ашықтығы мен есеп беруін қамтамасыз етуді қамтиды.

 1. Мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдарға:

лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органның мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімшесінің басшысы болып табылатын Қазақстан Республикасының Бас мемлекеттік экологиялық инспекторы;

лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органның мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімшесі басшысының орынбасары болып табылатын Қазақстан Республикасының Бас мемлекеттік экологиялық инспекторының орынбасары;

лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органның мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімшесінің басқарма бастықтары мен бастықтарының орынбасарлары және бөлім бастықтары болып табылатын Қазақстан Республикасының аға мемлекеттік экологиялық инспекторлары;

лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімшесінің бас және жетекші мамандары болып табылатын Қазақстан Республикасының мемлекеттік экологиялық инспекторлары;

лауазымы бойынша облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық органдары бастықтарының орынбасарлары болып табылатын облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) бас мемлекеттік экологиялық инспекторлары;

лауазымы бойынша облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық органдары мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімшелерінің бастықтары болып табылатын облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) аға мемлекеттік экологиялық инспекторлары;

лауазымы бойынша облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық органдары мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімшелерінің бас және жетекші мамандары болып табылатын облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) мемлекеттік экологиялық инспекторлары;

облыстық маңызы бар қалалардың және аудандардың мемлекеттік экологиялық инспекторлары жатады.

2. Мемлекеттік экологиялық инспекторлар белгіленген тәртіппен нысанды киім-кешекпен, қызметтік куәліктермен, омырау белгілерімен және белгіленген үлгідегі мөрлермен және пломбирлермен қамтамасыз етіледі.

3. Мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамның қызметіне араласуға жол берілмейді.

4. Мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыруға кедергі келтіретін, мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдарға қатысты күш көрсету немесе зорлық іс-әрекет жасау арқылы қатер төндіретін адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылықта болады.

5. Мемлекеттік экологиялық инспекторлардың өз өкілеттігі шегінде қабылдаған шешімдерін барлық жеке және заңды тұлғалар орындауға міндетті және солар бойынша жоғары тұрған мемлекеттік органға және (немесе) лауазымды адамға немесе сотқа шағым жасауға болады.

 1. Мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдар:

1) табиғат пайдаланушылармен, жеке тұлғалармен және қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-қимыл жасасуға;

2) тексерілетін объектілерде, оның ішінде әскери және қорғаныс объектілерінде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен кедергісіз болуға;

3) жеке және заңды тұлғалардың аумақтарына сынамалар алуға арналған өлшеу аспаптары мен жабдықтарды алып кіруге, қажет болғанда мамандарды және жұртшылық өкілдерін тарта отырып, қажетті өлшеу жұмыстарын жүргізуге, сынамалар (оның ішінде тауарлар мен материалдардың үлгілерін) алуға және оларға талдау жасауға;

4) мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыруға қажетті құжаттаманы, талдаулар нәтижелерін және өзге де материалдарды сұратуға және алуға;

5) табиғат пайдаланушының экологиялық нормалар мен талаптарды бұзуы қоршаған ортаға және (немесе) халықтың денсаулығына елеулі залал келтіруге әкеп соққан жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен лицензияларды кері қайтарып алуға және (немесе) табиғи ресурстарды пайдалануға және алуға арналған шартты (келісім-шартты) бұзуға және (немесе) табиғат пайдалануға берілген экологиялық және өзге де рұқсаттарды тоқтата тұруға және оларды жоюға бастамашы болуға;

6) жеке және заңды тұлғаларға Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзушылықтарды жою туралы нұсқамалар шығаруға;

7) соттарға Қазақстан Республикасының заңнамасын бұза отырып жүзеге асырылатын шаруашылық және өзге де қызметті шектеу, тоқтата тұру және тыйым салу туралы талап-арыздар ұсынуға;

8) қоршаған ортаны қорғау саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға, тұлғаларды әкімшілік немесе қылмыстық жауапқа тарту туралы материалдарды тиісті органдарға жіберуге;

9) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзу салдарынан қоршаған ортаға келтірілген залал мөлшерін айқындауға немесе анықтауға қатысуға, залалды өтеу туралы нұсқама шығаруға және сотқа талап-арыз ұсынуға;

10) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзушылардың іс-әрекеттерін болғызбау немесе олардың жолын кесу үшін жәрдемдесуін сұрап, прокуратураға және құқық қорғау органдарына жүгінуге;

11) мердігер барлау, өндіру, бірлескен барлау мен өндіру жүргізуді не барлаумен және (немесе) өндірумен байланысты емес жер асты құрылыстарын салуды және (немесе) пайдалануды тоқтата тұру туралы шешім қабылдауға әкеп соққан себептерді жоюдан бас тартқан жағдайда не осы себептерді жою үшін жеткілікті мерзім ішінде оларды жоймаса; жер қойнауын пайдаланушы Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасында көзделген шараларды қолданбаған кезде; жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды тоқтата тұруға әкеп соққан себептерді жою мүмкін болмағанда; мердігер келісімшартта не бағдарламалық жұмыстарда белгіленген міндеттерді елеулі түрде бұзған кезде жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізуге арналған келісімшарттың қолданылуын тоқтату туралы өз құзыреті шегінде құзыретті органға ұсыныс енгізуге құқылы.

2. Мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдардың Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда арнаулы құралдарды (арнайы байланыс құралдарын, фото-бейне аппаратураларды, өлшеу құралдарын) сақтауға, алып жүруге және қолдануға құқығы бар.

 Өндірістік экологиялық бақылау

 1. Арнайы табиғат пайдалануды жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар өндірістік экологиялық бақылауды жүзеге асыруға міндетті.

2. Өндірістік экологиялық бақылаудың мақсаттары:

1) табиғат пайдаланушының экологиялық саясатына, қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне және қоршаған ортаға ықпалды әсер ететін өндірістік процестерді реттеу аспаптарына қатысты шешімдер қабылдау үшін ақпарат алу;

2) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасы талаптарының сақталуын қамтамасыз ету;

3) табиғат пайдаланушының өндірістік процестерінің қоршаған ортаға және адам денсаулығына әсер етуін мейлінше азайту;

4) табиғи және энергетикалық ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру;

5) тосын жағдайларға жедел кідіріссіз ден қою;

6) табиғат пайдаланушылардың басшылары мен қызметкерлерінің неғұрлым жоғары деңгейде экологиялық хабардар болуы мен жауапкершілігін қалыптастыру;

7) кәсіпорындардың экологиялық қызметі және халықтың денсаулығы үшін қатер туралы жұртшылықты хабардар ету;

8) экологиялық талаптарға сәйкестіктің деңгейін арттыру;

9) қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесінің өндірістік және экологиялық тиімділігін арттыру;

10) инвестициялау және кредит беру кезінде экологиялық тәуекелдерді есепке алу болып табылады.

 Өндірістік экологиялық бақылауды жүргізу тәртібi

1. Өндірістік экологиялық бақылауды табиғат пайдаланушы әзірлеген және қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органмен келісілген өндірістік экологиялық бақылау бағдарламасы негізінде табиғат пайдаланушы жүзеге асырады.

2. Өндірістік экологиялық бақылау бағдарламасында өндірістік экологиялық бақылау процесінде қадағаланып отыратын міндетті параметрлер тізбесі, оның мерзімділігін, ұзақтығы мен өлшемдер жиілігін айқындау критерийлері, пайдаланылатын аспаптық немесе есептік әдістер белгіленеді.

3. Өндірістік экологиялық бақылау шеңберінде өндірістік процестің тиімділігін экологиялық бағалау қоршаған ортаға эмиссиялар, зиянды өндірістік факторлар деңгейін, сондай-ақ табиғи, энергетикалық және өзге де ресурстарды тұтынудың нақты көлемін өлшеу негізінде және (немесе) есептеу негізінде жүзеге асырылады.

Әдебиеттер: 1-25.
Тақырып 3. Экологиялық аудит.

Экологиялық аудит түсінігі.Экологиялық аудиттің ҚОЭБ пен экологиялық сараптамадан принциптік айырмашылығы. Аудит процедураларын жүргізуді қажет ететін жағдайлар. Экологиялық аудиттің даму болашағы. Экологиялық аудит жүргізудің бағыттары. Экологиялық аудиттің құрылымы мен құрамы, ұйымдастырылуы. Жүргізу қаттамасы. Экологиялық аудит жүргізу кезеңдері.Іс-әрекет дайындығы. Экологиялық аудит жүргізуге қажетті техникалық құжаттар тізімі. Экологиялық аудит жүргізу. Қорытынды баяндама дайындау. Қоршаған ортаны қорғауды басқаруды әзірленген жоспарын жасау.Жоспарда белгіленген істердің жүзеге асыруын бақылау.

ҚР экологиялық аудит жүргізудің ерекшеліктері. Экологиялық аудитсаласындағы заңдар.Экологиялық аудит пайдаланудың дүние жүзілік тәжірибесі. Қазақстандағы және алыс жақын шет елдердегі экологиялық аудитті пайдаланудың салыстырмалы сипаттамасы.

1. Экологиялық аудитормен немесе экологиялық аудиторлық ұйыммен экологиялық аудит жүргiзуге шарт жасасқан жеке немесе заңды тұлға аудиттелетiн субъект болып табылады.

      1. Мiндеттi аудит және бастамашылық аудит экологиялық аудиттiң түрлерi болып табылады.

      Экологиялық аудиттi жүргiзу

      1. Мiндеттi экологиялық аудиттi жүргiзу туралы шешiмдi қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi орган осы Кодекстiң 81-бабының 2-тармағында көзделген мән-жайлар белгiленген кезден бастап бiр ай мерзiм iшiнде қабылдайды.

      Мiндеттi экологиялық аудиттi жүргiзудiң ерекшелiктерi

      1. Мiндеттi экологиялық аудит аудиттелетiн субъект мiндеттi  экологиялық аудит туралы қорытындыны алған кезден бастап алты айдан аспайтын мерзiмде жүргiзiледi. 
      2. Экологиялық аудитор немесе экологиялық аудиторлық ұйым аудит жүргiзудiң жоспарын әзiрлеу үшiн мiндеттi экологиялық аудит туралы қорытындымен, аудиттi жүргiзу негiздемесiмен, аудиттелетiн субъектiге тән экологиялық проблемалармен және өзге де аспектiлермен танысады.

Экологиялық аудиторлық есептерге қойылатын талаптар

      1. Экологиялық аудиторлық есеп мiндеттi экологиялық аудиттiң нәтижелерi бойынша: 

      1. Мiндеттi экологиялық аудиттiң нәтижелерi бойынша экологиялық аудиторлық есептi экологиялық аудитор немесе экологиялық аудиторлық ұйым бiр мезгiлде қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi органға және аудиттелетiн субъектiнiң басшысына жiбередi.

      Экологиялық аудитор

      1. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға және қызметтер көрсетуге лицензия алған жеке тұлға экологиялық аудитор болып табылады.
      2. Экологиялық аудитор экологиялық аудиторлық қызметтi дара кәсiпкер немесе экологиялық аудиторлық ұйымның қызметкерi ретiнде жүзеге асыруға құқылы. 

Экологиялық аудиторлық ұйым

      1. Экологиялық аудиторлық ұйым - жауапкершiлiгi шектеулi серіктестіктің ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған және қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға және қызметтер көрсетуге лицензия алған коммерциялық ұйым. 

      Экологиялық аудиторлар палатасы

      1. Экологиялық аудиторлар палатасы экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық ұйымдардың құқықтарын қорғау және мемлекеттiк органдарда олардың заңды мүдделерiн бiлдiру үшiн құрылады. 
      Экологиялық аудиторлар палатасы өз мүшелерiнiң жалпы жиналысында бекiтiлген жарғының негiзiнде жұмыс iстейтiн және мүшелiк жарналар мен Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым  салынбаған өзге де көздер есебiнен қаржыландырылатын коммерциялық емес, тәуелсiз, кәсiби және өзiн-өзi басқаратын ұйым болып табылады. 
      2. Экологиялық аудиторлар палатасы экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық ұйымдардың қызметiн реттейдi, халықаралық тәжiрибе негiзiнде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес экологиялық аудит стандарттарын әзiрлейдi. 

Экологиялық аудиторлардың және экологиялық  аудиторлық ұйымдардың құқықтары

      Экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық ұйымдар:

      Экологиялық аудиторлардың және экологиялық    аудиторлық ұйымдардың мiндеттерi

      Экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық ұйымдар:
      1) Кодекстiң 92-бабында көрсетiлген мән-жайлардың салдарынан экологиялық аудиттi жүргiзудiң мүмкiн еместiгi жөнiнде хабарлауға;
      2) аудиттелетiн субъектiден алынған, сондай-ақ экологиялық аудиттi жүргiзу процесiнде жасалған құжаттардың сақталуын қамтамасыз етуге;
      3) аудиттелетiн субъектiге экологиялық аудит нәтижесiнде құжаттардың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген талаптарға сай келмеуiнiң анықталғаны туралы хабарлауға; 
      4) экологиялық аудиторлық есептердiң, сондай-ақ экологиялық аудиттi жүргiзу кезiнде алынған және коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын мәлiметтердiң құпиялылығын сақтауға;
      5) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi органға мiндеттi экологиялық аудит нәтижесiнде анықталған Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының бұзылуы жөнiнде хабарлауға;
      6) экологиялық аудиттi жүргiзуге арналған шарт бойынша мiндеттемелерден туындайтын өзге де талаптарды орындауға мiндеттi. 

      Экологиялық аудиттi жүргiзу құқығын шектеу

      Экологиялық аудиторлық ұйымның немесе экологиялық аудитордың: 
      1) осы экологиялық аудиторлық ұйым немесе экологиялық аудитор өзiнiң қатысушысы, кредиторы болып табылатын тапсырыс берушiлерге;
      2) орындаушылары аудиттелетiн субъектiмен еңбек қатынастарында тұратын немесе оның лауазымды адамдарының, сондай-ақ аудиттелетiн субъектi акцияларының он және одан да көп процентiн (немесе жарғылық капиталға қатысу үлесiн) иеленген акционердiң (қатысушының) жақын туыстары немесе жекжаттары болып табылатын жағдайда; 
      3) орындаушыларының аудиттелетiн субъектiде жеке мүлiктiк мүдделерi бар болса; 
      4) егер, экологиялық аудит жүргiзу жөнiндегi мiндеттемелердi қоспағанда, экологиялық аудиторлық ұйымның немесе экологиялық аудитордың аудиттелетiн субъектi алдында немесе аудиттелетiн субъектiнiң олардың алдында ақшалай мiндеттемелерi болса, экологиялық аудит жүргiзуiне тыйым салынады. 

      Аудиттелетiн субъектiнiң құқықтары мен  мiндеттерi

      1.Аудиттелетiн субъект:
      1) экологиялық аудиторды немесе экологиялық аудиторлық ұйымды таңдау туралы шешiмдi дербес қабылдауға; 
      2) экологиялық аудитордан немесе экологиялық аудиторлық ұйымнан экологиялық аудиттi жүргiзуге қатысты Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптары туралы егжей-тегжейлi ақпарат алуға;
      3) экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық ұйымның ескертпелерi мен қорытындыларына негiз болған нормативтiк құқықтық актiлермен танысуға;
      4) экологиялық аудитордан немесе экологиялық аудиторлық ұйымнан экологиялық есептiлiктiң және өзге де құжаттардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкессiздiгi анықталған жайлар туралы ұсыныстар, ақпарат алуға; 
      5) экологиялық аудитор немесе экологиялық аудиторлық ұйым экологиялық аудиттi жүргiзу шартының талаптарын бұзған жағдайда олардың қызмет көрсетуiнен бас тартуға құқылы. 
      2. Аудиттелетiн субъект: 
      1) мiндеттi экологиялық аудиттiң жүргiзiлуiн ұйымдастыруға; 
      2) экологиялық аудиттi уақтылы әрi сапалы жүргiзу үшiн экологиялық аудиторға немесе экологиялық аудиторлық ұйымға жағдай жасауға; 
      3) экологиялық аудиттi жүргiзу үшiн экологиялық аудиторға немесе экологиялық аудиторлық ұйымға қажеттi толық әрi дұрыс құжаттаманы және өзге де ақпаратты ұсынуға, ауызша немесе жазбаша түрде түсiнiктемелер беруге;
      4) қоршаған ортаға әсер ету туралы дұрыс есептiлiктi және экологиялық аудиттi жүргiзуге қажеттi өзге де құжаттарды табыс етуге; 
      5) егер экологиялық аудиттi жүргiзу шартында өзгеше көзделмесе, экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық ұйымның қызметiн шектемеуге;
      6) экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық ұйымның талабы бойынша қажеттi ақпарат алу үшiн өз атынан үшiншi тұлғаларға жазбаша сауал жiберуге; 
      7) экологиялық аудиторлардың немесе экологиялық аудиторлық ұйымның қызметтер көрсетуiне ақы төленуiн қамтамасыз етуге; 
      8) экологиялық аудиттi жүргiзу шарты бойынша мiндеттемелерден туындайтын өзге де талаптарды орындауға мiндеттi. 

Экологиялық менеджмент жүйелерiнiң аудитi

      1. Экологиялық менеджмент жүйелерiнiң аудитi бастамашылық аудит болып табылады.

Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті сақтау саласындағы іс-әрекеттерді, табиғат пайдалануды лицензиялау тәртіптері мен принциптері.Табиғат пайдалануды лицензиялау. Табиғат пайдалануқұқығын алудың лицензиялық . Комплекстік табиғат пайдалану. Табиғат пайдаланудың комплексті лицензиялау туралы негізгі ережелері.Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы лицензиялау.Табиғи ресурстық лицензияларын құқықтық мәні табиғат пайдалаудағы келісім шарттық бастаманың дамуы.Экологиялық сертификация түсінігі.Экологиялық сертификациялардың 14 000 сериялы Халықаралық стандарттары. Стандарттау жөніндегі Халықаралық ИСО 14 000 стандарттары экологиялық көрсеткіштерді жақсартуға жағдай туғызатын жүйелендірілген негізі. ИСО стандарттарының бөлімдері.

Экологиялық маркетинг жүйесіндегі экологиялық қамсыздандыру мен экологиялық аудиттің ережелері мен принциптері.Экологиялық қамсыздандыру.Қоршаған ортаның апаттық жағдайда ластау. Экологиялық қамсыздандыру жүйесі. Экологиялық қамсыздандырудың негізгі қызметтері. Экологиялық қамсыздандыру жүйесінің құрамдас бөліктері. Міндетті түрде қамсыздандыру. Ерікті түрде қамсыздандыру. Экологиялық аудит өндірістік компания іс-әрекетінің экологиялық аспектілері туралы маркетигтік мағлұматкөзі. Экологиялық қызмет саласының қалыптасуы.

1. 
   Қазақстан Республикасында табиғат пайдаланушыларға мынадай экологиялық рұқсаттар: 
         1) Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттар
   

      Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат

      1. Қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асыратын табиғат пайдаланушылар қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi органнан қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алуға мiндеттi.
      2. Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат табиғат пайдаланушыға оның өтiнiмiне сәйкес осы Кодексте белгiленген тәртiппен берiледi.
      3. Табиғат пайдаланушылар қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсатта көрсетiлген шарттарды орындауға мiндеттi және оларды сақтамағаны үшiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады. 
      4. Өз меншiгiнде өндiрiстiк объектiлерi бар табиғат пайдаланушылар қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алу үшiн: 
      1) бiр облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) аумағында орналасқан әрбiр объект бойынша да, олардың тұтас жиынтығы бойынша да өтiнiм бере алады;
      2) әртүрлi облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) аумағында орналасқан әрбiр объектiнiң орналасқан жерi бойынша өтiнiм беруге тиiс.
      5. Егер қоршаған ортаға эмиссиялар ортақ табиғат пайдалану процесiнде жүретiн болса, бұл эмиссияларға рұқсат алу талап етiлмейдi. 

      Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттың мазмұны

      1. Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат:
      1) табиғат пайдаланушы және ол жүргiзiп отырған шаруашылық және өзге де қызмет туралы мәлiметтердi;
      2) рұқсаттың қолданылу мерзiмiн;
      3) табиғат пайдалану шарттарын, оның iшiнде олардың барлық көздерi бойынша эмиссиялардың нормативтерiн;
      4) рұқсаттың қолданылуы кезеңiне арналған қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi iс-шаралар бағдарламасын;
      5) өндiрiстiк экологиялық бақылау бағдарламасын қамтитын, белгiленген үлгiдегi құжаттар жиынтығы болып табылады. 
      2. Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат бланкiлерiнiң нысандарын және оларды толтыру тәртiбiн қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi орган бекiтедi. 

Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алу талап етiлетiн объектiлердiң санаттары

      1. Қоршаған ортаға эмиссиялар үшiн табиғат пайдаланушыларға рұқсат берiлетiн oбъектiлер I, II, III және IV болып төрт санатқа бөлiнедi.

      Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алу үшiн табыс етiлетiн материалдар

      1. Табиғат пайдаланушы қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алу үшiн қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi органға қажеттi құжаттар топтамасын табыс етедi. 
      2. I және II санаттағы объектiлерi бар табиғат пайдаланушылар үшiн қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алу үшiн құжаттар топтамасы: 
      1) рұқсат алуға өтiнiмдi;
      2) қоршаған ортаға әсердi бағалау жөнiндегi бөлiмi бар, белгiленiп отырған қызмет жобасына мемлекеттiк экологиялық сараптама қорытындысын;
      3) пайдаланылатын технологиялық шешiмдердiң қысқаша сипаттамасын;
      4) қоршаған орта сапасының экологиялық нормативтерi немесе мемлекеттiк экологиялық сараптаманың қорытындысы бар қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткiштерi негiзiнде белгiленген тәртiппен есептелген эмиссиялар нормативтерiнiң жобасын; 
      5) қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi iс-шаралар жоспарын; 
      6) өндiрiстiк экологиялық бақылау бағдарламасының жобасын; 
      7) шаруашылық және өзге де қызметтiң экологиялық қауiптi түрлерiн жүзеге асыратын табиғат пайдаланушылар үшiн мiндеттi экологиялық сақтандыру шартының нотариалды куәландырылған көшiрмесiн қамтиды.
      3. III санаттағы объектiлерi бар табиғат пайдаланушылар үшiн қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алу үшiн құжаттар топтамасы: 
      1) рұқсат алуға өтiнiмдi;
      2) қоршаған орта сапасының экологиялық нормативтерi немесе мемлекеттiк экологиялық сараптаманың қорытындысы бар қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткiштерi негiзiнде белгiленген тәртiппен есептелген эмиссиялар нормативтерiнiң жобасын; 
      3) қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi iс-шаралар жоспарын; 
      4) өндiрiстiк экологиялық бақылау бағдарламасының жобасын;
      5) шаруашылық және өзге де қызметтiң экологиялық қауiптi түрлерiн жүзеге асыратын табиғат пайдаланушылар үшiн мiндеттi экологиялық сақтандыру шартының нотариалды куәландырылған көшiрмесiн қамтиды. 
      4. IV санаттағы объектiлерi бар табиғат пайдаланушылар үшiн қоршаған оpтаға эмиссияларға рұқсат алу үшiн құжаттар топтамасы:
      1) рұқсат алуға өтiнiмдi;
      2) қолданылатын техникалық шешiмдер, кәрiз, желдеткiш, қалдықтарды шығару, көлiк құралдарын пайдалану туралы ақпарат бар хабарлау декларациясын қамтиды. 
      5. Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алуға өтiнiмнiң және хабарлау декларациясының нысанын қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi орган бекiтедi.

      1. Табиғат пайдаланушының Қазақстан Республикасында жүзеге асыратын қызмет түрлерi үшiн арнаулы экологиялық талаптар мен нормалар қабылданған болса, қоршаған ортаға эмиссиялар үшiн рұқсатқа осы талаптар мен нормалардың орындалуын қамтамасыз ететiн табиғат пайдалану шарттары енгiзiлуi мүмкiн.

      1. Өтiнiмдер беру қолданыстағы рұқсат мерзiмi аяқталғанға дейiн не жаңа объект пайдалануға берiлгенге дейiн төрт айдан кешiктiрiлмей жүзеге асырылады.

      Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат беру үшiн негiздер

      1. Табиғат пайдаланушыға I және II санаттағы объектiге мына шарттар сақталған жағдайда:
           2) қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерiнiң жобасы Кодекстiң талаптарына сәйкес келсе;
      3) қоршаған ортаға әсердi бағалау материалдары қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерiнiң және табиғат пайдалану шарттарының Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасында белгiленген экологиялық талаптар мен нормаларға сәйкес келетiнiн растаса; 
      4) қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi iс-шаралар жоспары Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасында белгiленген экологиялық талаптар мен нормаларға сәйкес келсе және қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерiне қол жеткiзудi қамтамасыз етсе; 
      5) өндiрiстiк экологиялық бақылау бағдарламасы Кодексте белгiленген талаптарға сәйкес келсе, қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат берiлуге тиiс.
      2. Табиғат пайдаланушыға III санаттағы объектiге, егер: 
      1) Кодекстiң 72-бабына сәйкес қажеттi құжаттар мен материалдар табыс етiлсе;
      2) қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерiнiң жобасы Кодекстiң талаптарына сәйкес келсе;
      3) қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi iс-шаралар жоспары Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасында белгiленген экологиялық талаптар мен нормаларға сәйкес келсе және қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерiне қол жеткiзудi қамтамасыз етсе;
      4) өндiрiстiк экологиялық бақылау бағдарламасы Кодексте белгiленген талаптарға сәйкес келсе, қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат берiлуге тиiс.
      3. Егер табиғат пайдаланушы қажеттi өтiнiм мен хабарлау декларациясын табыс етсе, оған IV санаттағы объектiге қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат берiлуге тиiс.

Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттардың қолданылу мерзiмдерi

      Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттар қолданыстағы рұқсатта көрсетiлген, қолданылатын технологиялар мен табиғат пайдалану шарттары өзгергенге дейiн, бiрақ:

      1. Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат беретiн органдар мынадай жағдайларда:

      1. Рұқсат:

      Кешендi экологиялық рұқсат

      1. Кешендi экологиялық рұқсат табиғат пайдаланушының ең озық қолжетiмдi технологияларды енгiзу және Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасында белгiленген эмиссиялардың техникалық үлес нормативтерiн сақтау шартымен қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асыру құқығын куәландыратын бiртұтас құжат болып табылады. 
      2. Өнеркәсiптiң жекелеген процестерi мен салалары үшiн ең озық қолжетiмдi технологиялар тiзбелерiн қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi орган мүдделi орталық атқарушы органдардың, басқа да заңды тұлғалардың қатысуымен әзiрлейдi және оларды Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтедi.
      3. Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттардың орнына кешендi экологиялық рұқсаттар алынуы мүмкiн өнеркәсiп объектiлерi типтерiнiң тiзбесiн және оларды беру тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi. 
      4. Кешендi экологиялық рұқсат осы Кодекстiң 70-бабында көрсетiлген ақпаратпен қатар мыналарды: 
      1) шикiзат пен энергияны үнемдi пайдалану шарттарын;
      2) қалдықтарды басқару жүйесiн;
      3) қоршаған ортаға қауiп төндiретiн жағдайларда объектiнi пайдалану жөнiндегi iс-әрекеттер мен шараларды; 
      4) ең озық қолжетiмдi технологияларды енгiзу мерзiмдерi мен шарттарын қамтуға тиiс.
      5. Кешендi экологиялық рұқсат осы рұқсатта көрсетiлген қолданылатын технологиялар мен табиғат пайдалану жағдайлары өзгерген кезге дейiн қолданылады
Әдебиеттер: 1-30.

Қосымша: 1-20
Зертханалық сабақтарының мазмұны
Зертханалық жұмыс 1. ҚР экология, қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалану саласындағы негізгі заңдары

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

1.ҚР заңдары олардың орындалуы

2. Табиғатты пайдалану саласындағы негізгі заңдары

Әдебиеттер: 1-10.

Қосымша:

1.Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство РК. Алматы, Жеты Жаргы, 1995.

2. Голиченко А.К. Экологический контроль: теория и практика правого обеспечения. М.: Изд-во МГУ, 1991.

3.Назарбаев Н.А Послание Президента РК народу Казахстана- 2030:Процветание, безопасность и улучшение.

4. Сидорчук В.Л. Место и роль экологического аудита в управлении природопользованием. Экологиеская экспертиза, № 5. М., 2000.

5. Экология и безопасность жизнедеятельности. Под редакцией Л.А. Муравья. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,447с.

6.Беспамятов Г.П., Кротов Ю.А. Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л.: Химия, 1985.

7.Гигиенические критерии состояния окружающей среды. Нитраты, нитриты и нитозосоединения. –ВОЗ. – Женева, 1981.

8.ГОСТ 2761-84. Источники централизованного хозяйственного-питьевого водоснабжения. Гигиенические, технические требования и правила выбора.
Зертханалық жұмыс 2. ҚР негізгі табиғи ресурстық заңдары.

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

1.Су ресурстары туралы заңдар

2.Қазба байлықтар

3.Топырақ ресурстары

4.Жел ресурстары

1 .Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство РК. Алматы, Жеты Жаргы, 1995.

2. Голиченко А.К. Экологический контроль: теория и практика правого обеспечения. М.: Изд-во МГУ, 1991.

3.Назарбаев Н.А Послание Президента РК народу Казахстана- 2030:Процветание, безопасность и улучшение.

4. Сидорчук В.Л. Место и роль экологического аудита в управлении природопользованием. Экологиеская экспертиза, № 5. М., 2000.

5. Экология и безопасность жизнедеятельности. Под редакцией Л.А. Муравья. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,447с.

6.Беспамятов Г.П., Кротов Ю.А. Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л.: Химия, 1985.

7.Гигиенические критерии состояния окружающей среды. Нитраты, нитриты и нитозосоединения. –ВОЗ. – Женева, 1981.

8.ГОСТ 2761-84. Источники централизованного хозяйственного-питьевого водоснабжения. Гигиенические, технические требования и правила выбора.
Зертханалық жұмыс 3. ҚР Үкіметінің экология, қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалану саласындағы қаулылары.

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Табиғатты пайдалану саласындағы қаулылары

Әдебиеттер: 1-9.
Зертханалық жұмыс 4. Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің нормативтік әдістемелік құжаттары.

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Нормативтік әдістемелік құжаттары.

Әдебиеттер: 1-15.

Қосымша:

1.Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство РК. Алматы, Жеты Жаргы, 1995.

2. Голиченко А.К. Экологический контроль: теория и практика правого обеспечения. М.: Изд-во МГУ, 1991.

3.Назарбаев Н.А Послание Президента РК народу Казахстана- 2030:Процветание, безопасность и улучшение.

4. Сидорчук В.Л. Место и роль экологического аудита в управлении природопользованием. Экологиеская экспертиза, № 5. М., 2000.

5. Экология и безопасность жизнедеятельности. Под редакцией Л.А. Муравья. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,447с.

6.Беспамятов Г.П., Кротов Ю.А. Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л.: Химия, 1985.

7.Гигиенические критерии состояния окружающей среды. Нитраты, нитриты и нитозосоединения. –ВОЗ. – Женева, 1981.

8.ГОСТ 2761-84. Источники централизованного хозяйственного-питьевого водоснабжения. Гигиенические, технические требования и правила выбора.
Зертханалық жұмыс 5. Мемлекеттік стандарттар және сала стандарттары.

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Мемлекеттік стандарттар

Әдебиеттер: 1-20.

Қосымша:

1.Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство РК. Алматы, Жеты Жаргы, 1995.

2. Голиченко А.К. Экологический контроль: теория и практика правого обеспечения. М.: Изд-во МГУ, 1991.

3.Назарбаев Н.А Послание Президента РК народу Казахстана- 2030:Процветание, безопасность и улучшение.

4. Сидорчук В.Л. Место и роль экологического аудита в управлении природопользованием. Экологиеская экспертиза, № 5. М., 2000.

5. Экология и безопасность жизнедеятельности. Под редакцией Л.А. Муравья. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,447с.

6.Беспамятов Г.П., Кротов Ю.А. Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л.: Химия, 1985.

7.Гигиенические критерии состояния окружающей среды. Нитраты, нитриты и нитозосоединения. –ВОЗ. – Женева, 1981.

8.ГОСТ 2761-84. Источники централизованного хозяйственного-питьевого водоснабжения. Гигиенические, технические требования и правила выбора.
Зертханалық жұмыс 6. ҚР белгіленген шаруашылық іс-әрекеттерін қоршаған ортаға тигізетін әсерді бағалау тәртібі туралы нұсқау (ҚОЭБ) РНК 03.02.2004.

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Қоршаған ортаға тигізетін әсерді бағалау тәртібі туралы нұсқау

Әдебиеттер: 1-30.

Қосымша:

.Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство РК. Алматы, Жеты Жаргы, 1995.

2. Голиченко А.К. Экологический контроль: теория и практика правого обеспечения. М.: Изд-во МГУ, 1991.

3.Назарбаев Н.А Послание Президента РК народу Казахстана- 2030:Процветание, безопасность и улучшение.

4. Сидорчук В.Л. Место и роль экологического аудита в управлении природопользованием. Экологиеская экспертиза, № 5. М., 2000.

5. Экология и безопасность жизнедеятельности. Под редакцией Л.А. Муравья. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,447с.

6.Беспамятов Г.П., Кротов Ю.А. Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л.: Химия, 1985.

7.Гигиенические критерии состояния окружающей среды. Нитраты, нитриты и нитозосоединения. –ВОЗ. – Женева, 1981.

8.ГОСТ 2761-84. Источники централизованного хозяйственного-питьевого водоснабжения. Гигиенические, технические требования и правила выбора.
Зертханалық жұмыс 7. ҚР жоба алды және жоба материалдарына мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізу жөніндегі нұсқау.РНК 03.02.1997

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізу жөніндегі нұсқау

Әдебиеттер: 1-22.

1.Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство РК. Алматы, Жеты Жаргы, 1995.

2. Голиченко А.К. Экологический контроль: теория и практика правого обеспечения. М.: Изд-во МГУ, 1991.

3.Назарбаев Н.А Послание Президента РК народу Казахстана- 2030:Процветание, безопасность и улучшение.

4. Сидорчук В.Л. Место и роль экологического аудита в управлении природопользованием. Экологиеская экспертиза, № 5. М., 2000.

5. Экология и безопасность жизнедеятельности. Под редакцией Л.А. Муравья. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,447с.

6.Беспамятов Г.П., Кротов Ю.А. Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л.: Химия, 1985.

7.Гигиенические критерии состояния окружающей среды. Нитраты, нитриты и нитозосоединения. –ВОЗ. – Женева, 1981.

8.ГОСТ 2761-84. Источники централизованного хозяйственного-питьевого водоснабжения. Гигиенические, технические требования и правила выбора.
Зертханалық жұмыс 8. Әр түрлі іс-әрекет түрлерінің қоршаған ортаға тигізетін әсерін бағалау әдістері.

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

Әдебиеттер: 1-20.

Қосымша:

1.Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство РК. Алматы, Жеты Жаргы, 1995.

2. Голиченко А.К. Экологический контроль: теория и практика правого обеспечения. М.: Изд-во МГУ, 1991.

3.Назарбаев Н.А Послание Президента РК народу Казахстана- 2030:Процветание, безопасность и улучшение.

4. Сидорчук В.Л. Место и роль экологического аудита в управлении природопользованием. Экологиеская экспертиза, № 5. М., 2000.

5. Экология и безопасность жизнедеятельности. Под редакцией Л.А. Муравья. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,447с.

6.Беспамятов Г.П., Кротов Ю.А. Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л.: Химия, 1985.

7.Гигиенические критерии состояния окружающей среды. Нитраты, нитриты и нитозосоединения. –ВОЗ. – Женева, 1981.

8.ГОСТ 2761-84. Источники централизованного хозяйственного-питьевого водоснабжения. Гигиенические, технические требования и правила выбора.
Зертханалық жұмыс 9. Қоршаған орта объектілерін, экологиялық жай күйін сараптау әдістері.

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

Әдебиеттер: 1-12.

1.Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство РК. Алматы, Жеты Жаргы, 1995.

2. Голиченко А.К. Экологический контроль: теория и практика правого обеспечения. М.: Изд-во МГУ, 1991.

3.Назарбаев Н.А Послание Президента РК народу Казахстана- 2030:Процветание, безопасность и улучшение.

4. Сидорчук В.Л. Место и роль экологического аудита в управлении природопользованием. Экологиеская экспертиза, № 5. М., 2000.

5. Экология и безопасность жизнедеятельности. Под редакцией Л.А. Муравья. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,447с.

6.Беспамятов Г.П., Кротов Ю.А. Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л.: Химия, 1985.

7.Гигиенические критерии состояния окружающей среды. Нитраты, нитриты и нитозосоединения. –ВОЗ. – Женева, 1981.

8.ГОСТ 2761-84. Источники централизованного хозяйственного-питьевого водоснабжения. Гигиенические, технические требования и правила выбора.
Зертханалық жұмыс 10. Қоршаған орта объектілеріндегі токсиканттар мөлшеріне бақы-лау жүргізу әдістері: нитраттар, пестициттер, ауыр металдар.

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

Әдебиеттер: 1-30.

Қосымша:

.Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство РК. Алматы, Жеты Жаргы, 1995.

2. Голиченко А.К. Экологический контроль: теория и практика правого обеспечения. М.: Изд-во МГУ, 1991.

3.Назарбаев Н.А Послание Президента РК народу Казахстана- 2030:Процветание, безопасность и улучшение.

4. Сидорчук В.Л. Место и роль экологического аудита в управлении природопользованием. Экологиеская экспертиза, № 5. М., 2000.

5. Экология и безопасность жизнедеятельности. Под редакцией Л.А. Муравья. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,447с.

6.Беспамятов Г.П., Кротов Ю.А. Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л.: Химия, 1985.

7.Гигиенические критерии состояния окружающей среды. Нитраты, нитриты и нитозосоединения. –ВОЗ. – Женева, 1981.

8.ГОСТ 2761-84. Источники централизованного хозяйственного-питьевого водоснабжения. Гигиенические, технические требования и правила выбора.
Зертханалық жұмыс 11. Туындайтын мутагендар және канцерогендерін анықтау жөніндегі тест жүйелері және алынған мағлұматтарды адамдарға арналған тест жүйемен экстраполяциялау принциптері.

Қажетті материалдар: кестелер, оқу құралдары

Тапсырмалар: Оқу құралдарымен жұмыс жасап келу.

Өткізу түрі: сұрау, талдау, жеке жұмыс

Орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Дәптерге жазып келіп, сабақта орындау

Қарастырылатын сұрақтар:

1.Мутагендер дегеніміз

2.Канцерогендердің құрамы, зияндылығы

1.Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство РК. Алматы, Жеты Жаргы, 1995.

2. Голиченко А.К. Экологический контроль: теория и практика правого обеспечения. М.: Изд-во МГУ, 1991.

3.Назарбаев Н.А Послание Президента РК народу Казахстана- 2030:Процветание, безопасность и улучшение.

4. Сидорчук В.Л. Место и роль экологического аудита в управлении природопользованием. Экологиеская экспертиза, № 5. М., 2000.

5. Экология и безопасность жизнедеятельности. Под редакцией Л.А. Муравья. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,447с.

6.Беспамятов Г.П., Кротов Ю.А. Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л.: Химия, 1985.

7.Гигиенические критерии состояния окружающей среды. Нитраты, нитриты и нитозосоединения. –ВОЗ. – Женева, 1981.

8.ГОСТ 2761-84. Источники централизованного хозяйственного-питьевого водоснабжения. Гигиенические, технические требования и правила выбора.

8.Өздік жұмыстардың тапсырмалары

Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары

1. Қоршаған ортаның сапасын бақылау.

2. Табиғатты қорғау және табиғат ресурстық нормалар, ережелер,нұсқаулар, шешімдер,уақытша шешімдер, белгіленген тәртіптер, мемлекеттік стандарттар.

3. Санитарлық гигиеналық нормативтер.

4. Дескрипторлар мен маркерлер.

5. Атмосфераның ауаның ластану мөлшерін нормалау.

6. Су жұмсау лимиттері.

7. Топырақ сапасын бақылау әдістері мен аспаптары.

8. Экологиялық қызмет саласының қалыптасуы.

Әдебиет: [1-30];
Курстық жұмыстардың тақырыптары

Курстық жұмыс дәрiс және тәжiрибелiк сабақтар сұрақтарын терең оқу үшiн керек.

Жұмыстың басты мақсаты студенттерді адамзат пен табиғат арасындағы қарым-қатынастарының негізгі ұғымдар мен материалдық қажеттіліктерді өтеу арысындағы туындайтын қарама-қайшылықтармен және табиғи жүйелердің даму заңдылықтары, қоршаған орта ресурстарының және оларды пайдалану ерекшеліктерінен болатын құбылыстарымен таныстыру

Пәндi оқытудың негізгі міндеттері – студенттерді адам мен табиғат арасындағы байланыстың негізгі жолдарын түсіндіріп, оқыту;

ғылыми-техникалық прогресстің жағымды, жағымсыз жақтарын түсіндіру;

әртүрлі өндіріс көздерінің биосфераның басты компоненттеріне әсер ету бағыттарымен жолдарын және одан туындайтын зардаптарымен таныстыру

өндіріске қажетті ресурстар классификациясы мен оларды іске қосқаннан кейін шығатын ластаушы заттардың топтамасымен таныстыру;

қоршаған ортаның мониторингісін жүргізудің негізгі әдістері мен жолдарын менгеру

Пәндi оқығаннан соң студенттер білу керек:

Шаруашылық қызметтермен қоршаған орта ресурстар аралығындағы байланыстар сипатын;

Жекелеген өндіріс көзімен қоршаған орта ресурстары аралығындағы байланыс сипатын;

Жекелеген және комплекстік өндіріс көздерінің бөліп шығаратын зиянды қалдықтарының топтамасын және олардың қоршаған ортаға тигізетін әсер-ықпалдар сипатын;

Топтық әсер-ықпалдарын бағалау;

Өндіріс көздерінің қоршаған ортаға тигізетін кері әсер-ықпалдар деңгейін төмендететін жолдарын, әдіс-тәсілдерін.

Курстық жұмысына ұсынылған әдебиет бойынша орындалады, көлемі 25 бет. Эмтиханға дейін тапсырылады және қорғалады. Осы курстық жұмысқа арналған әдебиеттер осы құралдың аяғында берілген. Керек әдебиеттерді өз қалауынша таңдауға болады.
Студенттердің курстық жұмыстарының тақырыптары
1.ҚР-ғы қоршаған ортаға әсерді басқару бойынша әрекетті ұйымдастыру

2.Инвестициялық жобалау процедурасы

3.Құрылыс жобалары мен жоба алды материалдарды талдау кезегі

4.Құрылыс орнын талдау мен инвестициялауды дәлелдеу кезіндегі ҚОӘБ процедурасы

5.Экологиялық бағалау және баламаларды қарастыру

6.Мемлекеттік экологиялық сараптаманы жүргізу кезіндегі жұмыстарды ұйымдастыру

7.Қоғамдық экологиялық сараптаманы жүргізу кезіндегі жұмыстарды ұйымдастыру

8.Атмосфералық ауаның жер беті қабатының ластануын есептеу

9.Атмосфералық ауаның жер беті қабатының ластануын есептеу және ШРТ нормативтерін, есептерін талдау

10.Атмосфералық ауаның ластануын есептеуді талдау

11.Атмосфералық ауаның ластануы кезіндегі санитарлық-қорғау зоналары

12.Суқоймалардың есептеулерін және ШРТ нормативтерін талдау

13.Жобалық шешімдердің (технологиялық үрдістер мен өнімдердің экологиялық эффективтілігін бағалау) нұсқаларын салыстыру

14.Экологиялық бағалау

15.Қоршаған ортаны қорғау саласындағы әрекетті лицензиялау мен экологиялық нормалау

Әдебиеттер

Реферат жазу

Рефератты орындау үшін материалдар ұсынылған әдебиеттерден алынады. Орындауға 1-2 апта уақыт беріледі. Реферат көлемі қолмен жазылса 10-15; компьютерде 10-12 бет болады. Компьютерде жазғанда текстің беттегі иллюстрациялар, таблицалар А-4 өлшемді бетте жазылуы тиіс. Тексті тергенде сол жақ 30 мм, оң-10, жоғары 20, төмен 20 мм-ден кем емес; шрифт көлемі 14, болуы керек, нөмерлеу оң жақ жоғары бүрышында нүктесіз қойылады.

Баға қою үшін рефератқа қойылатын талаптар:

1. Тақырыпты құрастыру дәрежесі

2. Ғылым әдебиетті қамту

4. Ғылыми негізде дұрыс қорытынды жасау

Барлық сұрақтарға консультациялар ағымды семестрге СӨЖМ графигі бойынша.

Дәріс және тәжірибелік қатынасу (семинарлық, зертханалық, жеке, студийлық) 0-100 балмен бағаланады

№ р/н

СӨЖ түрі

жүктеу 0,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: