Дошыбеков айдын багдатович

49 
 
жалпыға  білім  беру  қызметтері  -  5  түрден;  қоршаған  ортаны  қорғау  бойынша 
көрсетілетін  қызметтер  -  4  түрден;  қаржылық  қызметтер,  сақтауды  қоса    -  17 
түрден;  денсаулықты  қорғау  мен  әлеуметтік  қызметтер  көрсету    -  4  түрден; 
туризм  мен  саяхат  жасау  -  4  түрден;  демалыс,  мәдениет  және  спорт 
саласындағы қызмет - 5 түрден; тасымалдау қызметтері - 33 түрден және басқа 
қызметтерден    құралады.  Тіпті  осы  жіктеменің  өзінде  түрін  анықтаудың  өзі 
қиынға  соғатын  қызметтер  жай  ғана  «басқа  қызметтер»  деп  аталатын  жалпы 
топқа енгізіле салған» [185]. 
М.Н. Кошаев нарықтық жағдайда қызметтерді екі үлкен түрге  біріктіреді: 
материалдық және әлеуметтік-мәдени қызметтер. Әлеуметтік-мәдени қызметті- 
адамның  зияткерлік,  эстетикалық  және  рухани  қажетіліктерін  қанағаттандыру  
деп қарастырады [228, с. 40]. 
Қазақстан  Республикасы  агенттігінің  сайтынан  (stat.kz)   алынған  есептер 
сараптамасы көрсеткендей, Қазақстандағы қызмет көрсету нарығы сараптамасы 
Қазақстан  Республикасының  статистика  бойынша  Агенттікте  мәліметтерімен 
сай  келіп  отырғандығын  көрсетеді.  Агенттікте  1998-2011  жылдар 
аралығындағы  қызмет  көрсетудің  жиырма  бес  түрі  бойынша  мәліметтер 
өңдеуден өткізілген. Белгіленген кезеңде көрсетілген қызметте, жіктемеге сай, 
келесі сегіз түрге бөлінді: әскер, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер, 
қаржылық,  таралымды,  демалыс-спорт-мәдениет,  байланыс,  білім  беру, 
құрылыс және инжиниринг.  
Іскерлік тобына келесі қызметтер енгізілді (3): баспа бойынша қызметтер, 
жарнама  нарықты  зерттеу  саласы  қызметтері,  кеңселік  әкімшілік,  кеңселік 
қосалқы  және  басқа  қызметтер.  Денсаулық  сақтау  және  әлеуметтік  қызметтер 
(5)  ветеринарлық  қызметті,  жұмысқа  орналастыру  қызметін,  қауіпсіздікті 
зерттеу  мен  қамтамасыз  ету  бойынша  қызметті,  мемлекеттік  басқару  мен 
қорғаныс саласындағы қызметті, міндетті әлеуметтік қамтамасыз ету бойынша 
қызметті, жекелей басқалай қызметтерді біріктірді. 
Қаржылық тобы (3) – жылжымайтын мүлік басымдылығымен байланысты 
қызметтер,  заңгерлік  және  бухгалтерлік  қызметтер,  жалға  беру  бойынша 
қызметтер.  
Бөлу  қызметі  (2)  –  басты  компаниялар  қызметі;  басқару  мәселелері 
бойынша  кеңес  беру  қызметтері,  компьютерлерді,  тұлғалық  қолданыстағы 
заттарды  және  тұрмыстық    тауарларды  жөндеу  бойынша  көрсетілетін 
қызметтер.  
Демалыс,  спорт,  мәдениет  қызметі  (5)  –  кино-бейнефильмдер  және 
телебағдарламаларды,  фонограммаларды  және  музыкалық  жазбаларды  өндіру 
бойынша  көрсетілетін  қызметтер;  шығармашылық,  өнер  саласы  қызметтері; 
кітапхана,  мұражайлар  және  басқа  да  мәдени  ұйымдар  қызметтері; 
қызықтыратын  ойындар  мен  пари  келісіміне  отыру  бойынша  қызметтер; 
спорттық және демалысты ұйымдастыру бойынша қызметтер.  
Дене  шынықтыру  қызметтері  жіктемесін  келесі  үлгіде  көрсетуге  болады 
(сурет 2) [185, б. 14-15]. 

50 
 
 
 Сурет 2 ‒ Дене шынықтыру қызметінің жіктемесі  
 
Байланыс  (3)  –  бағдарламалар  мен  телекөрсетілімдер  жасау  бойынша 
қызметтер,  компьютерлік  бағдарламалау  бойынша  қызметтер,  кеңес  беру 
қызметтері, ақпараттық қызметтер. 
Білім  беру  (2)  –  ғылыми  зерттеулер  бойынша  қызметтер;  кәсіби,  ғылыми 
және басқа техникалық қызметтер.  
Құрылыс  және  инжиниринг  (2)  –  сәулеттік,  инженерлік  ізденістер, 
техникалық  сынақтар  мен  сараптамалар  қызметі;  ғимараттар  мен  аумақтарда 
көрсетілетін  қызметтер.  Дене  шынықтыру  және  спорт  бағыты  бойынша 
айқындалатындар:  жалпы  даярлық  (базалық  және  фондық  дене  шынықтыру) 
және  дене  шынықтырудың  мамандандырылған  бағытты  (кәсіби-қолданбалы, 
сауықтыру-реабилитациялық және спорттық қызмет көрсету) қызметтері. Дене 
шынықтыру және спорт саласында көрсетілетін қызметтер жіктемесінің екінші 
тобындағы  критерийлерін  қарастыруға  көшеміз.  Оларға  тұтынушылық  және 
маркетингік  қызметтер  жатады.  Мақсатты  бағыттылық  бойынша  (клиент 
мәселесінің  сипатына  байланысты)  дене  шынықтыру  және  спорт  қызметінің 
түрлі топтарының көп саны қалыптасуы мүмкін. Мысалы, басым бөлігі қимыл 
әрекеттірін  үйретуге,  дене  қабілеттерін  тәрбиелеуге,    қимыл  белсенділігі 
тәртібін  жетілдіруге,  денсаулықты  нығайтуға,  дене  бітімін  қалыптастыруға 
(әйелдерді-нәзік,  ерлерді  -  атлетикалық)  белсенді  тынығуды  ұйымдастыруға 
және  негізгі  қызмет  көрсету  құндылықтарын  тұтыну  мен  арттыруды 
жеңілдетуге  (мұнда  ең  бірінші,  ықпал етуші  және  қосымша  қызметтер)  ықпал 
ететін  басқа  көптген  қызметтерге  арналған.Қызмет  көрсету  саласы 
дербестендірілуінің  деңгейі.  Дене  шынықтыру  және  спорт  саласындағы  нақты 
қызмет (соның ішінде жекелей тапсырыстармен); тұтынушылардың (тапсырыс 
берушілердің) 
нақты 
бір 
топтарының 
талаптарына 
бейімделінген 
мамандандырылған,  мақсатты  бағдарламалар  бойынша  қызмет  көрсету;  типті 
қызмет көрсету.  
Құндылық  сипаттамалар.  Дене  шынықтыру  және  спорт  саласының 
қызметтері  барлық  жағдайда  ақылы  –  тұрғындар,  өнеркәсіптер,  ұйымдар 

51 
 
төлейтін;  клиент үшін бейресми тегін – мемлекеттік (аймақтық муниципалды) 
бюджеттен,  мемлекеттік  бюджеттен  тысқары  қорлар  есебінен;  мемлекеттік 
емес;  клиент  жартылай  төлейтін  (мысалы  зейнеткерлерге,  оқушыларға  деген 
шынықтыру  және  спорт  саласы  бойынша  жеңілдетілген  қызмет  көрсетілуі)     
болып  бөлінеді.  Материалдық  деңгей.  Дене  шынықтыру  және  спорт  қызметі 
материалдық болуы мүмкін, мысалы, спорттық құрал-жабдықты сату мен жалға 
беру  қызметі,  бірақ  бұл  сала  қызметінің  басым  бөлігі  материалдық  емес 
дәрежеге жатады. Оның нәтижесі клиенттің өзінің қимыл белсенділігінің жаңа 
түрінен  білім,  біліктілік  пен  дағдылар  алып,  «өз»  спорт  түрінен  біліктілігін 
арттыруға  қол  жеткізуі  мүмкін.  Дене  шынықтыру  және  спорт  саласындағы 
қызметті өлшемдер мен сапалар бойынша жіктеуге болады.  
Қызмет  көрсету  сапасының  деңгейі  ұсынылған  құжаттар  бойынша 
бағалануы  мүмкін.  Мұндай  жағдайда  сапасы  берілген  деңгейінде  көрсетілген 
қызмет айқындалып беріледі, нақты айтқанда [182,с. 47]: халықаралық деңгейде 
танылған,  жоғары  отандық,  стандартты  мемлекеттік,  жекелей  құрылымдармен 
танылған,  жарғыда  немесе  келісімшартта  көрсетілген,  қызмет  көрсету  немесе 
нақты бір тапсырушының талаптарына сай келетін. 
Жіктеме  критериі  ретінде  сапа  сертификатының  болуы  қарастырылуы 
мүмкін.  Дене  шынықтыру  және  спорт  саласындағы  қызмет  көрсету 
сертификатталған  және  сертификатталмаған  болуы  мүмкін.  Дене  шынықтыру 
және спорт қызметтері олардың сапа деңгейінің клиенттердің күтуі мен нақты 
талаптарына сай келу деңгейімен ерекшеленеді. Бұл тұрғыдан сапаның жоғары, 
орташадан жоғары, орташа, орташадан төмен, және төмен деңгейлі қызметтері 
болуы мүмкін.Егер жіктеме критериі ретінде  қызмет көрсету тәртібінің қасиеті 
қарастырылса,  нақты  бір  кесте  бойынша,  нақты  келісімшарт  негізінде 
көрсетілетін дене шынықтыру-спорт қызметтерін көрсетуге болады. Көрсетілу 
түрі  бойынша  дене  шынықтыру  және  спорт  саласында  келесі  қызмет  түрлері 
бар:  сабақта,  сабақтан  тыс,  ұйымдастырылған  және  өзіндік,    үздіксіз  және 
кезеңді,  жекелей,  топты  және  бұқаралық.  Дене  шынықтыру  және  спорт 
саласындағы 
әлеуметтік-мәдени 
қызмет 
көрсетудің 
педагогикалық 
көрсеткіштерінің  тобын  қарастырамыз.  Біздің  түсінігімізше,  қарастырылып 
отырған  қызметтердің  педагогикалық  көрсеткіші  –  дене  жаттығулары 
орындалуының  болуы  немесе  болмауы.  Бұл  жағдайда  дене  шынықтыру  және 
спорт  саласындағы  қызметтер  дене  жаттығуларын  орындаумен  байланысты 
және  байланысты  емес  болып  бөлінуі  мүмкін.  Дене  жаттығуларының 
орындалуымен 
байланысты 
қызметтерге 
дене 
шынықтыру-спорттық 
қызметтері жатады. Дене шынықтыру-спорттық қызметтерінің негізгі түрлеріне 
түрлі мақсатта (мысалы, дене даярлығы деңгейін арттыру, арнайы білім, қимыл 
біліктіліктері  мен  дағдылары  көлемін  игеру  немесе  арттыру,  таңдаған  спорт 
түрі бойынша техникалық-тактикалық жетілдірілу,  белсенді тынығу және т.б.) 
дене  жаттығулары  және  спорт  түрлерімен  шұғылданудың  ұйымдастырылған 
түрлері  жатады.  Дене  шынықтыру-спорт  қызметтері  дене  шынықтыру  және 
спорт  қызметінің  басты  бөлімін  құрайды  және  адамның  денелік,  әлеуметтік,