Дипломная работа состоится из общая часть, оснавная часть, экономическая и охрана труда

7 

 

 

 

8 

 

 

 

9 

 

 

 

10 

 

 

 

 

11 

 

Аннотация 

 

 

В этот дипломном работе рассмотрено система электронного учебника. 

Данная дипломная работа состоится из общая часть, оснавная часть, 

экономическая и охрана труда 

В  аналитическом  отделе  обсуждено  понятие  о  электронный  учебник, 

использование  отрасль,  отара  структура  и  электронный  учебник  ставлю 

требование исследуюсь. 

В  бизнес-плане  рассчитываютя  основные  показатели  экономической 

эффективности выпускной работы. 

Подтверждено  безопастность  с  точки  зрения  безопастности  и  с 

регламент технической дел. 

 

Abstract 

 

 

In  it  diploma  to  work  it  is  considered  system  of  electronic  textbook.  This 

thesis consists of a common part of the main, economic and safety. 

In the analytical department discussed the concept of an electronic textbook, 

use of industry flock structure and the electronic textbook put the requirement under 

investigation. 

There are basic indexes of economic efficiency of final work in the of  

businessplan. 

Confirmed bezopastnost terms of Safety and Technical Affairs regulations. 

 

Аңдатпа 

 

Бұл  дипломдық  жұмыста  электрондық  оқулық  жүйесі  қарастырылған. 

Дипломдық  жұмыс  жалпы  бөлім,  негізгі  бөлім,  экономикалық  және  еңбекті 

қорғау бөлімдерінен тұрады. 

Аналитикалық  талдау  бөлімінде  электрондық  оқулық  туралы  түсінік, 

пайдалану  саласы,  оның  құрылымы  және  электронды  оқулыққа  қойылатын 

талаптар  зерттелген.  Сонымен  қатар  бұл  бөлімде  HTML  тілі  туралы  жалпы 

түсінік қарастырылған. 

Бизнес жоспарда бітіру жұмысының экономикалық тиімділігінің негізгі 

көрсеткіштері  есептелген. 

Бұл  жобада  өмір  тіршілік  қауіпсіздігі  және  еңбекті  қорғау  техникалық 

регламент жағдайлары дәлелденген. 

 

 

 

12 

 

МАЗМҰНЫ 

 

 

 

 

Кіріспе 

7 

1 

Жалпы бөлім 

9 

1.1 

Электрондық оқулық туралы түсінік 

9 

1.2 

Электрондық оқулықты  пайдалану саласы 

10 

1.3 

Электрондық оқулық және оның құрылымы 

11 

1.4 

Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар 

12 

1.5 

HTML  жайлы Web түйін құру 

13 

1.6     Алғашқы WEB –  беттің мысалы 

24 

1.6.1    Тексттерді  форматтау 

27 

1.6.2  Тақырыптар мен абзацтарды форматтау және тізімдер 

28 

2 

Негізгі бөлім 

30 

2.1. 

“Мәліметтер  базасын  жобалау  бойынша”  электрондық  оқулығын 

құру 

 

30 

2.1.1  HTML ортасымен танысу 

30 

2.2 

HTML тілінде құжат жасау негіздері 

32 

2.3 

HTML ортасында кесте мен тізімдер құру 

38 

2.4 

HTML тілінде форма жасау 

43 

2.5 

HTML құжатта графикалық кескінмен жұмыс 

46 

2.6 

Web бетте анимациялық кескiндердi бейнелеу технологиясы 

50 

3 

Экономикалық бөлім 

52 

3.1 

Жүйені құруға және енгізуге кеткен шығын есептеулері 

52 

3.2 

Экономикалық сферасының есептеулері 

53 

3.3 

Өндірістік жоспар 

54 

3.4 

Қаржылық жоспар 

55 

3.5 

Жұмыстардың орындалу тізбесі 

55 

3.6 

Жобаның тәуелділігін талдау

 

56 

4 

Еңбекті қорғау 

57 

4. 1 

Қауіпті өндірістік факторлар және қауіпсіздік техникасы бойынша 

шаралар 

 

57 

4.2 

Зиянды  өндірістік  факторлар  және  өндірістік  санитария  бойынша 

шаралар 

 

58 

4. 3 

Өртке қарсы шаралар 

62 

 

Қорытынды 

64 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 

65 

 

А қосымша  

69 

 

Б Қосымша 

72 

 

 

 

 

 

 

13 

 

Кіріспе 

 

Қазіргі  кезде  қоғам  әрекеттерінің  барлық  саласында  компьютер 

көмегімен  ақпараттық  ресурстар  орын  алады.  Яғни,  ХХІ  ғасыр  бүкіл  дүние 

жүзі  ақпараттық  қоғамға  көшіріле  басталды  деуге  болады.  Оған  қоғамдағы 

барлық  білім,  ғылым,  экономика  және  басқару  салалары  арқылы 

ақпараттандыру белгісіне қол жеткізуге болады. 

Қазіргі  таңда  негізінен  білім  жүйесінің  барлық  сатыларын  үшін 

электрондық  оқулықтар  жасаумен  шұғылданып  келеді.  Электрондық  оқулық 

студент  үшін  ақпарат  көзі  болып,  сонымен  қоса  электрондық  оқулықтармен 

жұмыс істеу әрбір студенттің өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену 

ісін жеке дара жүргізу болып саналады. 

Ақпараттық көптеген мәселе, әсіресе оның ішінде ең негізгісі білім беру 

(оқыту)  мәселесі  болып  табылады.  Біздің  негізге  алған  мәселеміз  оқытуды 

автоматтандырумен  байланысты.  Демек  білім  беру  мен  пайдаланушы 

білімінің  бақылау  сұрағына  қажетті  нәтижелерді  өңдеуі  үшін  қолданады. 

Білім  беру  компьютерлік  техналогиямен  жүзеге  асыру  ақпарат  алушының 

сұранысын   қанағаттандыратын оқу  құралының басылымымен  қатар  тұрады. 

Мұндағы  негізгі  таралымдар  оқулық  шығару,  оқу  процестерінің    бірігуін 

қамтамасыз  ету  және  жоғарғы  сапалы,  иннавациялық  ғылыми  зерттеулердің, 

яғни  жаңа  ақпараттық  технологиялардың  қолданылу  мақсатында  оқу 

процестеріне және сонымен қатар, әртүрлі  «электрондық оқулықтардың» түбі 

бір дәл осылай аталатындығы.  

Компьютерлік  техникалар  құралдарын  қолданудың  жақсы  тиімділігіне 

маман  иесі  пәндік  облыста  ақпаратты  ұсынулардың  құралдарын  шектемей, 

коммуникациялардың және жұмыстың базалары мен білімдердің нәтижесінде 

қол жеткізуі мүмкін. 

Менің  дипломдық  жұмысымның  тақырыбы:  «Мәліметтер  базасын 

жобалау бойынша»  электронды оқулық құру 

Менің  дипломдық  жұмысымның    мақсаты  –  ЖОО  мекемелерінің 

студенттеріне  арналған  берілгендер  қорын  басқару  жүйесінен  ең  жақсы 

электрондық  оқулық  жасау,  аспаптық  құралмен  тәжірибені  игеру, 

мультимедиалық  технологиясымен  таныстыру,  сонымен  қоса  өзге 

программаларды қосу арқылы электрондық оқулық құру. 

Дипломдық  жұмыста  HTML  гипермәтіндік  тілінің  технологиялар 

мүмкіндіктерін 

және 

принциптерін 

электрондық 

оқулық 

жасауда 

қарастырдым. 

Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Мұндай құрылған бағдарлама әсіресе 

Интернетте  электрондық  оқулық  құру  технологиясын  жетiлдiруге  және 

көптеген пайдаланушыға білімін көтеруге  көмектеседі.  

 Дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады: 

 Бірінші  бөлімде,  электрондық  оқулық  туралы  түсінік,  электрондық 

оқулықты пайдалану саласы, электрондық оқулықтың құрылымдық жолдары, 

14 

 

электрондық  оқулық  жасау  құралдардың  топтастырылуы,  электрондық 

оқулыққа қойылатын талаптар қарастырылған. 

Екінші бөлімде, HTML гипермәтіндік ортасымен танысу, HTML тілінде 

құжат жасау негіздері, кесте және тізімдер жасау, формалар және графикалық 

кескіндермен жұмыс жасау жолдары қарастырылады.  

Үшінші  бөлімде,  өндірістік  жоспар,  ұйымдастырушылық  жоспар, 

қаржылық жоспар қарастырылған. 

Төртінші бөлімде, қауіпті өндірістік және зиянды өндірістік факторлар, 

қауіпсіздік техникасы, өндірістік санитариясы және өртке қарсы шаралар 

қарастырылған. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

15 

 

1 Жалпы бөлім 

 

 

1.1 

Электрондық оқулық туралы түсінік 

 

Аса  жоғарғы  сападағы  графикалық  схемаларды,  формулаларды, 

берілгендерді безендіру, динамикалық суреттеудің жүйелі немесе тармақталу 

түріндегі мүмкіндіктерді  түрлі түсті компьютерлік анимациасында қолдануға, 

және  оларды  жоғары  деңгейде  ұсыну  қарастыруға  болады..  Электрондық 

оқулықтар  барынша  ыңғайлы  және  көрнекті  дидактикалық  материал  беруге 

немесе  оқуға  назар  аударылады  және  білім  алуда  қиындықтарды  жоюға 

мүмкіндік  береді.  Сондай–ақ,  оларға  ұқсас  оқулықтарды  бағалау,  нәтижелі 

құралдарымен, тиісті жабдықталу және білімдердің бақылау процесін меңгеру 

және дағдыларды қалыптастыруды қамтамасыз етеді. 

Электрондық  оқулықтарды  жасаудағы  маңызды  ролі  оқулықты 

әдістемелік  қамтамасыз  етуді  жобалау  алады.  Электрондық  оқулықтармен 

оқытудың  (білім  берудің)  барлық  негізгі  кезеңдерін  автоматтандыру  -  оқу 

материалдарының  мазмұнын  бақылауға  және  қорытынды  бағалаулардың 

ұсынысын жасауға дейін көздеген. Соның арқасында барлық міндетті оқулық 

материалдары  жарқын,  қызықты,  ақылдың  үлесімен  ойындық  жүріске  ,яғни  

кең  қолданысқа  ие  мультимедиалық  түрін  графиктерде,  соның  ішінде 

интерактивтік және дауыс жүргізу арқылы ауыстырылады. 

Сондықтан,  тиімді  оқулықтан  электрондық  оқулық  жасауға  оның 

жабдықталуымен  (гипермәтінін  жасау)  және  көрнекілік  жағынан  жақсы 

материалмен  (мультимедиалық  құралмен  қоса)  және  компьютер  экранында 

іске  асыру  жеткіліксіз.  Электрондық  оқулықты  мәтіндік  суреттерге, 

анықтамаға айналдыру емес, оның негізгі принципіне мән беріледі. 

Электрондық оқулық өз кезегінде оқытушыларға, бақылаушыларға, үлгі 

жасаушыларға  және  тағы  басқаларға  бағдарламалардың  жинағының  ПЭВМ 

магниттік  сақтаушыларда  (қатты  немесе  жұмсақ  дискілерде)қондырылуын, 

мазмұны  негізгі  ғылыми  оқулық  тәртібін  ұстауды  ұсынады.  Әдеттегі 

электрондық оқулық жиі толықтырылады, ал егер неғұрлым нәтижелі болсын 

десек,онда  ол:  практикалық  кері  байланысты  шапшаң  қамсыздандырады; 

қажетті  хабарды  жылдам  табуға  көмектеседі  (соған  қоса  контекстік  іздеу), 

әдеттегі  күрделі  оқулықтан  қайсысын  іздеуді;  маңызды  гипермәтіндік 

түсіндірулерге  аз  сұрай  беріп  уақытты  үнемдейді,  сонымен  қатар  қысқаша 

мәтінмен - көрсетеді, айтып береді, үлгі жасайды және т.б. оның түсініктемесі 

жеке  адамға  лайықтап  жасалған,  білімдерді  тексеру  арнайы  бөлімде 

қарастырылады [1]. 

Электрондық оқулықтың жұмыс тәртіптері 

Электрондық  оқулықтардың  жұмыс  тәртібінің  ерекшелеп  көрсетуге 

болады: 



 

бақылаусыз оқыту; 



 

бақылаумен  оқыту,  оқытылған  әрбір  тарау  (параграфтың) 

16 

 

бойынша арнайы бақылау сұрақтарымен қортылады; 



 

қорытынды бақылау тест арқылы бітеді. 

Оқулықтың  электрондық  нұсқасы  бақылау  құралдарына  кедергі 

келтіруде,  дәл  осы  бақылау  сияқты  оқуда  білімдерді  бақылау  негізгі  мәселе 

болып  келеді.  Ұзақ  уақыт  бойы  білім  берудің  дәстүрлі  жүйесінде  білім 

бақылауы  ереже  сияқты,  ауызша  түрде  өткізілген  еді.  Қазіргі  кезеңде 

тестілеудің әртүрлі әдістері қолданылуда. Көбісі, бұл позицияларды бөлмейді, 

сондай  тесттер  қажетті  дағдыларды  қалай  талдау  керектігін  және  мәселенің 

шешімін  табуды  шектейді.  Жаңа  технологияларды  қолдану  арқылы 

қашықтықтан оқыту жүйелерінде сапалы және жаңаша мүмкіндікпен шешуге 

болады.  Біз  электрондық  оқулық  түрін  құрдық,  сайып  келгенде  жаңа 

ақпараттық  технологияларды  қолдану  оқу  нәтижелілігін  жоғарылауына 

жағдай жасайтындығына үміттенуге болады, сонымен қатар білім алушының 

дербес дайындалуына таптырмас құралы деуге болады. 

Электрондық  оқулық    білім  алушының  дербес  жұмысы  үшін,  күндізгі 

оқуда және әсіресе қашықтықтан оқытуда қажетті: 



 

оқулық  баспа  әдебиеттері  болғандықтан,  материалдардың 

қарқында  дамуы,  есту  және  оның  жадымызға  әсері  және  т.б.  оқулық 

материалдарды түсіну жеңіл түседі; 



 

дайындаудың 

оның 

білім 

алушының 

қажеттіліктерімен, 

деңгейімен  сәйкес  бейімделуді,  ойдың  мүмкіндіктеріне  және  шымдануға 

рұқсат етеді; 



 

көптеген  есептеулерден  және  өзгертулерден  азат  етеді,  пәннің 

мәніне  оймен  шоғырлануға,  үлгілердің  үлкен  санын  қарап  шығуға  және 

көбірек тапсырмаларды шешуге рұқсат ете білу; 



 

барлық  жұмыс  кезеңдерінде  өзін-өзі  тексеруге  арналған  өте  кең 

мүмкіншіліктерді пайдалануыға мүмкіндік  беру; 



 

 жұмысты көрнекі және ұқыпты формаға келтіруге және файлдық 

немесе  баспадан  шығару  (распечатка)  түрінде    оқытушыға  тапсыруға 

мүмкіндік туғызады; 



 

шексіз  шыдамды  жетекшінің  рөлін  атқарады,  түсіндірулердің 

практикалық  шектелмеген  санын  береді,  қайталанатын  және  қайталанатын 

басқа да сөздерді пайдалану. 

Мұндай жетістікке жету үшін студент өз білімін жетік игере білу қажет. 

 себебі ол : 



 

лекцияларға  және  практикалық  жұмыстары  өзінің  қалауына 

бағытталады,  яғни  аз  көлемді,  бірақ  ең  мазмұнын  есепке  алу  және  ЭО-мен 

дәрісханалық жұмыстардың дербес жұмысы үшін рұқсат етеді; 



 

арақатынастардың  мөлшерін  үнемдеуді,  үлгілерін  ұстауы  және 

мақсаттарды  ықшамдауға,  дәрісханада  қарастырылатын  және  үйге  берілген 

тапсырманы  нәтижелеуге  рұқсат  етеді;  студенттермен    жұмыс  жасағанда, 

әсіресе  үй  тапсырмалардың  және  бақылау  іс-шараларына  тиісті  бөлімінде 

дербестікке мүмкіндік береді. 

17 

 

 

1.2 

Электрондық оқулықты  пайдалану саласы 

 

2006 жылдың 1 наурызындағы Қазақстан Республикасының Президенті 

Н.Назарбаевтың  халыққа  жолдауында «Электрондық  үкімет»  жүйесін  шұғыл 

енгізу қажеттілігін әдейі басқа көрсеткім келеді деп нақты атап көрсеткен. Біз 

электрондық  үкіметпен  ел  басқарамыз,  мемлекеттік  органдарды  тиімді 

пайдаланамыз. 

Электрондық  оқулық  пен  оқытудың  негізгі  мақсаты:  «Оқыту  процесін 

үздіксіз  және  толық  деңгейін  бақылау,  сонымен  қатар  ақпараттық  ізденіс 

қабілетін  дамыту».  Білім  берудің  кез  келген  саласында  ойлау  жүйесін 

қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. 

Қазіргі  уақытта  электрондық  WEB  оқулықтың  қандай  екендігі  туралы 

біртұтас  ой  жоқ.  Электрондық  оқулық  дегеніміз-  мултимедиялық  оқулық, 

сондықтан электрондық оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға 

тиіс. Электрондық оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын 

іздеп  отырмай,  өтілген  және  оқушының  ұмытып  қалған  материалдарын  еске 

түсіруге зор ықпал етеді. Себебі, оқушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді 

қажет  элементінің  жанында  жазуы  болады.мазмұны  қиындау  бір  үлкен 

тақырыптың  бөліктерін  өткенде  қосымша  бейнехабар  және  клиптер  қажетті 

элемент  болып  табылады.  Бейнеклиптер  уақыт  масштабын  өзгертуге  және 

көріністерді  тез  немесе  жәй  түрде  көрсетуге  пайдалы.  Электрондық  оқулық 

таңдап  алынған  хабарды  көшіруге  мүмкіншілік  туғызады.  Электрондық 

оқулықтың    ең  қажет  элементі-аудиохабарлар.  Мысалы:  құстардың 

дауыстарына қарай құс екенін ажырата білу,жүрек қағысын байқау. 

 Бір  жағынан,  электрондық  оқулықтың  келеңсіз  жақтарыда  бар.  Бұл 

психология-  педагогикалық  талаптардың,  пәнаралық  байланыстардың 

жоқтығы сияқты. Тағы да бір ең үлкен кемшілігі –фрагменттік бағдарлама. Ол 

материалды  толық  қамтуы  немесе  оқулықтарды  толық  аудару,  берілген 

материалдағы 

санитарлық, 

гигеналық 

нормалардың 

сақталмауы, 

компьютердің графикалық мүмкіншілігінің қолданылуының нашарлығы және 

әлсіздігі[2]. 

Электрондық  оқулықтарды  қолданылу  барысында  оқушылардың 

сабаққа  деген  қызығушылығының  күрт  артқандығы  байқалады.  Сондай-ақ 

мұғалімдерге  де  өздеріне  қажетті  әдістемелік,  дидактикалық  көмекші 

құралдарды молынан ала алады. Заман талабына сай жас ұрпаққа сапалы білім 

беруде  элекрондық  оқулықтарды  сабаққа  пайдалану-оқытудың  жаңа 

технологиясының  бір  түрі  ретінде  қарастыруға  болады.  Ой-өрісі  дамыған, 

шетелдік  білім  жүйесінен  қалыспайтын  жас  ұрпаққа  білім  беру  жолындағы 

ортақ  міндетті  өз  мәнінде  жүргізу  үшін,  бір-бірімізден  тәжірибе  алмасып, 

кемшілік-жетістіктерді  айтып  отырсақ  жұмысымыз  өнімді  болады  деп 

ойлаймын.  

 

18 

 

 

1.3 

Электрондық оқулық және оның құрылымы 

 

 

Орта  бiлiм  беру  жүйесiн  ақпараттандырудың  мемлекеттiк 

бағдарламасының 

негiзгi 

бағыттарының 

бiрi 

– 

оқыту 

процесiн 

ақпараттандыру. Аталған бағытты жүзеге асыру үшiн жаңа буын оқулықтарын 

электрондық түрге аудару қажет. 

 

Электрондық 

оқулықтың 

мазмұны 

пайдаланушылардың 

интелектуальдық  ойлау  қабiлетiн  дамытуға  бағытталуы  қажет  және  оның 

мына  қасиеттердi  қанағаттандыруы  жеткiлiктi:  жинақтылық,  жүйелiлiк, 

эстетикалық көркемдiлiгi, жылдамдылығы және т.б. 

 

Электрондық  оқулықтар  ара  қашықтықтан  оқыту  формасына 

негiзделiп жасақталады және оны жүзеге асыру үшiн қолданылады. 

 

Осы  уақытқа  дейiн  бақылаушы,  жаттықтырушы,  модельдеушi, 

дидактикалық ойындар сияқты қолданбалы программалар қолданылып келдi. 

Бұл  программалар  пайдаланушының  өздiгiнен  оқып-үйренуiне  және  өзiндiк 

жұмыс жасау қабiлетiн дамытуға мүмкiндiк бередi[3]. 

 

Электрондық  оқулықты  құрастырған  кезде  оның  мәтiндiк 

ақпараттан  гөрi  графиктiк  ақпарат  көбiрек  қамтылуы  керек,  себебi  ол 

пайдаланушының  ақпаратты  тез,  әрi  көрнекi  түрде  қабылдауына  жағдай 

жасайды.  

 

 

1.4 

Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар 

 

• 

Жан-жақтылығы.  

• 

Iзгiлiктiлiк. Онда кез келген орындаушы өзiне қажеттi бiлiмдi ала 

алады. 

• 

Бейiмдiлiгi.  Ұсынылып  отырған  оқу  материалы  барлық 

орындаушылар  үшiн  бiрмәндi  болуы  керек.  Бiрақ  оқу  материалы  әр  түрлi 

формада берiлуi мүмкiн. 

• 

Модульдiк. Кез келген электрондық оқулықты дәстүрлi оқулықтар 

негiзiнде құрылымын жасақтау. 

• 

Экономикалық  тиiмдiлiгi.  Аталған  оқулыққа  сұраныс  көп  болуы 

қажет және сәйкес түсетiн пайданы да қарастыру қажет. 

• 

Тұтынушыға бағдарлау.  

• 

Электрондық оқулықтың құрамы: 

• 

Аннотация; 

• 

Пән туралы қысқаша ақпарат; 

• 

Жұмыс бағдарламалары; 

• 

Электрондық  оқулықпен  және  оның  бөлiктерiмен  жұмыс  жасау 

туралы әдiстемелiк нұсқаулар; 

• 

Ұсынылатын бiлiм беру бағдарламалары; 

19 

 

• 

Теориялық материалдар (лекция конспектiлерi); 

• 

Теориялық материалдарға негiзделген оқу құралы; 

• 

Лабораториялық  жұмыстарды орындауға негiзделген әдiстемелiк 

құрал; 

• 

Лабораториялық 

жұмыс 

пен 

бақылау 

жұмыстарының 

тапсырмаларының тiзiмi; 

• 

Бақылау тапсырмалары; 

• 

Лабораториялық жұмыстардың әдiстемелiк нұсқалары; 

• 

Бiлiмдi бағалау критерийлерiн айқындайтын тапсырмалар; 

• 

Бақылау тестiлерiнiң жинағы; 

• 

Телекоммуникациялық 

құрылғыларды 

қолдану 

арқылы 

консультация түрлерi мен графигi; 

• 

әдебиеттер  тiзiмi  және  Интернеттiң  ақпараттық  ресурстарына 

сiлтемелер; 

• 

Озат мұғалiмдердiң жасақтаған қосымша авторлық материалдары; 

• 

Үйренушiнiң жұмыс папкасы; 

• 

Мұғалiмнiң жұмыс папкасы. 

• 

Аталған  құрам  арқылы  электрондық  оқулықтың  құрылымы 

тұрғызылады [4]. 

 

 

1.5 

HTML  жайлы Web түйін құру 

 

Қазіргі  заманғы  Интернеттің  дамуы  берілгендерді  алмастырудың  жаңа 

протоколының  пайда  болуымен  90  –  шы  жылдардың  басында  пайда  болды. 

Бұл  протокол  HTTP  (Huper  Text  Transmission  Protocol  –  гипертекстті  жіберу 

протоколы) деп аталады. Осы протоколмен бірге Интернет арқылы файлдарды 

жіберіп,  HTTP  серверлерінің  желісін  біріктіретін  World  Wide  Web  (кейде 

WWW немесе Web деп атайды) протоколы пайда болады. 

Бұл  файлдардың  негізгі  бөлігін  Web  –  беттер  деп  аталатын,  HTML 

(Hyper  Text  Markup  Language  –  гипертексті  белгілеу  типі)  тілінде  жазылған 

арнаулы  файлдар  құрайды.  Web  –  беттер  не  Интернетте  жарияланатын 

файлдар  HTTP  серверлеріне  орнату  арқылы  жарияланады.  Web  –  беттердің 

мазмұны кез-келген тақырыптарда болуы мүмкін, бірақ олардың барлығында 

түпкі тамыры – HTML тілі. HTML құжатының кеңейтілуі көбінесе htm немесе 

html болып келеді. 

HTML  тілі  WWW  қызметімен  бірге  пайда  болып,  дамып  келген.  Ол 

WWW – тің негізгі және сонымен бірге оның өте әйгілі болғандығының себебі 

болып табылады. HTML тілінің мәнін және қажеттілігін оның атынан түсінуге 

болады. 

Гипертекст  бұл  –  иллюстрация,  мультимедиялық  қоюлар,  басқа 

документтерге  гиперсілтемелер  т.с.с.  қосымша  элементтерді  басқаратын 

арнаулы  кодтары  бар  текст.  Ал  белгілеу  осы  тексттің  кодтарын  қою,  демек 

20 

 

осы  документтің  Web  –  браузерлер  арқылы  қалай  көрінетінін  анықтайды. 

Белгілеу  қарапайым  немесе  күрделі  болуы  мүмкін,  бірақ  бастапқы  текст 

бәрібір құжатта өзгертілмеген түрде сақталады. 

Мұндағы  ең  негізгі  атау  бұл  –  тіл.  HTML  басқа  программалау  тілдері 

сияқты  компьтерлік  тіл  болып  табылады.  Оның  бойында  әжептеуір  қатал 

ережелер бар және дұрыс алу үшін осы ережелер сақтау қажет. Web – беттер 

компьютер экранында форматталған түрде көрінгенімен, HTML тілі құжатты 

форматтауға  арналмаған,  өйткені  текст  элементтерін  дәл  позициялау  Web  – 

беттік  шектеулерге  алып  келеді,  ал  бұл  Интернетте  мүмкін  емес.  Мысалы, 

Word  тексттік  процессорында  текстті  форматтаған  кеде,  біз  бұл  тексттің 

нақты  бір  принтерде  және  нақты  форматтағы  қағазда  қалай  көрінетіндігін 

дәлме – дәл нақты анықтаймыз.  Ал, бұл құжат Интернетте орналастырылған 

кезде,  бұны  көру  үшін  қандай  компьютердің  қолданылатынын  білу  мүмкін 

емес.  Мүмкін  бұл  текст  қазіргі  заманға  сай  Windows  жүйесінде  істейтін 

браузер  бар  компьютер  экранында  көрінетін  шығар.  Мүмкін  ол  графиканы 

көрсете алмайтын, MS DOS жүйесіндегі браузер шығар, ал одан басқа,мүмкін 

бұл  текст  мүлдем  экранда  көрінбейтін  қолданушы  үшін  құжат  арнаулы 

құрылғыға Брайль шрифті шығару мүмкін. 

Осы  атылған  құрылғылардың  барлығы  үшін  құжаттар  құру  қажет 

болғандықтан  HTML  тілі  құжат  форматын  анықтайды.  Ол  құжатты 

функциональды белгілеуге қызмет етеді, демек текст фрагменттеріні қызметін 

анықтауға мүмкіндік береді. 

Мысалы,  текст  атауы  кездессін,  олай  болса,  HTML  коды  осы 

фрагменттің атау екенін көрсетіп қояды. Мұндай кодты алған соң, браузер бұл 

атауды  үлкен  шрифтпен  көрсетер,  мүмкін  экран  текст  бойынша  тегістер, 

мүмкін құжаттың ойнап жатқан дауысын көбейтер. Дегенмен, HTML тілінде 

бірнеше форматтау кндалары бар. Бірақ оларды қолдану ұсынылмайды. 

 

 

1. 

5. 1 Тегтер 

 

Бастапқы текстті белгілеуді орындайтын HTML тілінің кодтары – тегтер 

деп аталады. Тегсимволдар жиынтығы. Барлық тегтер “<” (кіші) символынан 

басталады,  “>”  (үлкен)  символымен  аяқталады.  Кейде  бұл  символдар  жұбын 

бұрыштық жақша деп те атайды. Ашу бұрыштық жақшасының (<) кейін тегті 

анықтайтын кілттік сөз жазылады. 

HTML тіліндегі әрбір тегтің арнаулы қызметі бар. Тег атауы үшін кіші 

әріптерді  де,  үлкен  әріптерді  де  қолдана  беруге  болады,  алайда  көбінесе 

негізгі тексттен айырмашылығы болу үшін үлкен әріптер қолданылады. 

HTML  –  дің  бір  тегі  құжаттың  бір  ғана  бөлігіне  әсер  етеді,  мысалы 

абзацқа. Бұл жағдайда тегтер жұбы қолданылады: ашу (<) және жабу (>). Ашу 

тегі бір эффектті бастайды, ал жабу тегі – оны тоқтатады. Жабу тгтері қисық 

сызық (/) символымен басталады. 

21 

 

Кейбір  тегтер  өзінің  тұрған  жеріне  ғана  эффект  береді.  Бұл  жағдайда 

жабу  тегі  қолданылмайды.  Егер  тег  ішінде  HTML  тілінде  жоқ  сөз  кездессе, 

онда ол тег оқылмай кетеді. 

Құжат браузер арқылы ашылғанда тегтер көрінбейді олар тек құжаттың 

қалай көрінетіндігіне әсер етеді. 

Тег атрибуттары. 

Көбінесе  тегтер  ішінде  өзінің  бастапқы  эффектісіне  әсер  ететін 

атрибуттар болуы мүмкін. Атрибуттар бұл бір-біріне пробел арқылы бөлінген 

және кілттік сөзден бөлек қосымша кілттік сөздер. Кейбір атрибуттар олардың 

мәнін қажет етеді. Мәндер кілттік сөздер теңдік белгісімен (=) ажыратылады. 

Атрибут мәні тырнақшаға алынуы керек. Бірақ көбінесе оларды тастап кетуге 

де болады. Жабу тегтерінде ешқандай атрибут болмайды. 

Программалау  тілдерінде түсініктеме (программаның  бөлігі  емес, 

нұсқау үшін қолданылатын тексттік жолдар) қолдану мүмкіндігі мәлім. HTML 

тілінде  де  мүмкіндік  бар.  Мұнда  түсініктемелер  арнаулы  

басталады. Жабу бұрыштық жақшасының жоқ екендігіне көңіл бөлу керек.осы 

тегтен  кейін  кез  келген  текс  түсініктеме  деп  қарастырылып,  экранда 

көрінбейді. Түсініктемелер --> символымен аяқталады. Түсініктеме ішінде кез 

келген  символдар  болуы  мүмкін,  “>”  (үлкен)  символынан  басқа,  бұл 

түсініктеме ішінде тегтер болмайды деген сөз. 

 

 

1.5.2  HTML тілінің құрылымы 

 

HTML  құжаты  жоғарыда  айтылғандай  белгілеу  тегтерінің  (қарапайым 

символдар)  және  негізгі  тексттен  тұрады.  Демек,  HTML  құжаты  бұл 

қарапайым  тексттік  файл  оны  құру  үшін  кез  келген  тексттік  редакторды 

қолдануға болады, мысалы, Windows 9х құрамындағы Блокнот. 

1. 

HTML  құжатының  барлығының  нақты  белгіленген  құрылымы 

болады.  Құжат    тегінен  басталып,  тиісті    жабу  тегімен 

аяқталу  керек.  Бұл  тегтер  жұбы  браузерге  алдында  тұрған  нағыз  HTML 

құжаты екенін көрсетеді. 

2. 

HTML құжаты атау бөлімінен және ол дәл осы ретпен орналасады. 

Атау бөлімі  және  тегтерінің арасында жазылады және ол 

құжат  туралы  информацияны  сақтайды.  Сондай  –  ақ,  бұл  бөлімде    деген  құжаттың  “нағыз”  атауы  орналасатын  тегтер  болуы 

керек. Windows жүйесіндегі істейтін браузерлердің көпшілігі бұл тегті браузер 

терезесінің атауын толтыру үшін қолданылады. 

3. 

Құжат мәтінінің өзі құжат денесінде орналасады. Ал, құжат денесі 

және   тегтері 

22 

 

жоқ  болса,  онда  браузер  программасы  олардың  орнын  анықтай  алады. 

 

           

           

              Бұл текстті экранда оқуға болады. 

            

                        

негізгі атау

 

                        

келесі атау

 

                         

  Мына  жолдар  бірге  көрінеді,  бірақ  олар  бөлек 

орналасады 

23 

 

                         

Абзацты  жабу  тегі  міндетті  емес.   
  Абзацтың 

басталу тегі келесі 

                             жолға өтуден керектірек 

                        

---

 

                         Горизонталь  сызықтан  кейінгі  текст  
  екі  жолға 

бөлінеді 

            

24 

 

                         Операциялық  жүйенің  стандартты  программаларының 

жаңа версияларын және ең жаңа драйверлерді мына компанияның 

                            Web – түйінінде табуға болады. 

                        <А HREF = “http://www.microsoft.com/” > 

                         

  Ал  мына  сілтемеден  менің  Web  –  түйініме  өтуге 

болады. 

                        <А HREF = “my.htm” > 

                        

 Авторды қайдан табуға болатындығы туралы мына 

                        <А HREF = “#address”> жерде айтылған 

                        Бұл жерде беттің мазмұны бар 

                        <А NAME = “address” > Электрондық почта адресі 

                         Горизонталь  сызықтан  кейінгі  текст  
  екі  жолға 

бөлінеді 

            

                    

                   Мына текст жалпы түрде қолданылатын стандартты емес 

стильді шрифтті қолданады. 

                   

COLOR=“Green”> 

                   Мына текст кішілеу және басқа шрифт пен түсті қолданады 

 

                   

 Қалың шрифт  және <І> курсивті  текст 

фрагменттерін бөліп көрсету үшін қолданылады. 

                   <Р>  Асты сызылған  текстті онша қолданбау керек, 

өйткені оны сілтемемен шатастырып алуға болады. 

                   
 Сызылып сақталған текстті кейде  қажет емес 

фрагменттер үшін қолданылады 

 

         

 АҚШ конгресінің сайтына Стар атаулы 

прокурорының докладының барлық 445 беті орналастырылған   

-бұл “Егемен Қазақстан” газетінен цитата. 


 Программа тексттері ,  

клавиатурадан енгізілген командалар   компьютерлік 

программалардың шығуларының  мысалдары және 

программалық  айнымалылар   әдетте экранда бірдей 

болып көрінеді. 


 Бөліп көрсету   және  қатты бөліп 

көрсету