61
істен шығу қаупі орын алады.
Көп жағдайда электр энергиясымен қамтамасыз ету жүйелерін орнату
барысында найзағайдан қорғану шаралары ұмыт қалдырылады. Тұрғын үйдің
найзағайдан қорғану жүйелері адамдарды және электрлік қондырғыларды
найзағайдың жоғарыда аталып өткен әсерлерінен қорғайды.
Осы жағдайға орай адамдардың өміртіршілік қауіпсіздігі мен
қондырғылардың қауіпсіздігін сақтау үшін арнайы электрлік щит орнатылады.
Тұрғын үйдің найзағайдан қорғанысы екі түрлі болады: ішкі және
сыртқы. Үйді найзағайдың әсерінен қорғаудың ішкі жүйесі электрлік
жүйелерде өте үлкен көлемде кернеудің пайда болуының алдын алады.
Тұрғын үйді найзағайдың әсерінен қорғаудың сыртқы жүйесі найзағай
соққысын жерге жіберіп, үйде өрт шығуынан қорғайды.
Ғимаратты найзағайдан қорғау шараларын ұйымдастырғанда мынадай
түрлерге бөледі:
I класс — әлеуметтік және үкіметтік салаларда пайдаланылатын
ғимараттар және биіктігі тоғыз қабаттан биік болатын ғимараттар жатады;
II класс — құрылыс орындарының найзағайдан қорғаныс жүйесі және
биіктігі тоғыз қабаттан аспайтыын ғимараттар жатады;
III класс — биіктігі бес қабаттан аспайтын ғимараттарды найзағайдан
қорғанысы және аз адамдар орналасатын ғимараттар жатады;
IV класс — коттедждердің және уақытша құрылыстарды найзағайдан
қорғау [14].
3.2 сурет – Найзағай әсерінен қорғаудың түрлері
62
Найзағайдан қорғаныс жүйесін орнату барысында ғимараттың
құрылыстық ерекшеліктерін және топырақтың сипаттамаларын білу керек.
Қарастырылып отырған ғимараттың көлемдік өлшемдері мынадай:
биіктігі – 10 метр, ұзындығы – 20 метр, ені – 10 метр. Ғимараттың найзағайдан
қорғанысы үшінші типке жатады. Алматы облысында найзағайдың орын
алуының орташа ұзақтығы жылына n
ч
=40..60(сағ), км
2
аймаққа найзағайдың
түсуінің жылдық орташа саны n=4(1/км
2
жыл). Ғимараттар мен тұрғын
уйлерге найзағайдың түсу ықтималдығы келесі формуламен анықталады:
N=((S+6
h)
(L+6
h)-7,7
h
2
)
n
10
-6
,
(3.1)
мұнда S және L – қорғалатын ғимараттың ұзындығы мен ені, м,
h – ғимараттың биіктігі, м,
n – ғимарат орналасқан жерге жылына түсетін найзағайдың
орташа саны.
Кесте 3.1 Қазақстан Республикасы бойынша жылдық найзағайдың түсу
сағатына байланысты ғимарат орналасқан жерге жылына түсетін
найзағайдың орташа саны
Жылына түсетін найзағайдың
орташа мәні, сағ
Ғимарат орналасқан жерге жылына
түсетін найзағайдың орташа саны.
10-20
20-40
40-60
60-80
80-100
100 және жоғары
1
2
4
5,5
7
8,5
Яғни, S = 20 м,
L = 10 м,
h = 10 м,
n = 4 – бұл мәнді біз жоғарыда берілген 3.1 кестесі бойынша
анықтадық.
3.1 формула бойынша жылына объектіге найзағайдың түсетін санын
анықтаймыз:
N= ((20+6
10)
(10+6
10)-7,7
10
2
)
4
10
-6
=0,02 рет
Яғни, 0,02
100=2 рет 100 жылда немесе 1 рет 50 жылда.
1
63
Демек, N = 0,02 < 1 III типті ғимаратты қорғау шараларын орындау
керек.
3.2 Тұрғын үйдің найзағайдан қорғанысын жобалау
3.2.1 Найзағайды алдын алудың биіктігі мен қашықтығын есептеу
III категориялы ғимараттың және құрылғылардың найзағайдан
қорғанысы мыналарды қамтамасыз етеді: найзағайдың тікелей әсерінен,
найзағайдың екінші ретті әсерінен, металл құрылғыларға әсерінен.
Ғимаратты найзағайдың тікелей әсерінен қорғау үшін стержендік
найзағайдан қорғауды пайдаланамыз, ол найзағай қабылдатқыштан,
тіректерден, токқа қарсылық білдіру және жерге қосудан тұрады. Металл
діңгек немесе ғимарат найзағай қабылдағыштың ролін, тіректердің ролін
атқарады. Стерженді найзағайдан қорғаныштар қарастырылып отырған
ғимаратта орнатылады.
Стержендік найзағай қорғаныштардың санын анықтаймыз. Ғимаратты
найзағайдан қорғаныштың санын анықтағанда ғимараттың көлемін, яғни алып
отырған аумағын ескеру қажет. Егер ғимарат үлкен болса бір найзағайдан
қорғаныш аз болуы мүмкін, ал екеуі тым көп болады және оны орнату
қиындықтар тудырады. Сондықтан бір ретті стержендік найзағайдан
қорғаныш қолданған дұрыс әрі тиімді. Сондықтан ары қарайғы есептеулерді
бір ретті стержендік найзағайдан қорғаныш үшін жүргіземіз.
Найзағайдан ғимаратты қорғау аймағы 2 типті болып қарастырылады:
1)
А типті: қорғаныс аймағы жер деңгейінде орналасқан;
2)
Б типті: қорғаныс аймағы жер деңгейінде және қорғалатын
ғимараттың төбесінде, h
x
биіктігінде.
Біздің ғимаратқа Б типті қорғаныс қарастырылады.
Найзағайдан қорғаныш ғимараттың ені мен ұзындығына байланысты
болады. Ауданы 60 м
2
болатын ғимарат үшін Б типті бір реттік стержендік
найзағайдан қорғаныш орнату жеткілікті болады.
Б типті қорғаныстың басты формулалары келесідей:
h
0
= 0,92·h; r
0
= 1,5·h;
(3.2)
r
x
= 1,5· (h-h
x
/0,92);
(3.3)
Б типті қорғаныш үшін стержендік найзағайдан қорғаныштың биіктігі
мына формула бойынша анықталады 3.4 [15]:
h = (r
x
+1,63h
x
)/1,5
(3.4)
