15
бойынша министірлік құрылған. Мұнда кіші жекешелендіру процесі өте тез
уақыт аралығында өткізілді және тұрыстық қызмет ету және сауда
сфераларындағы 60 мың кәсіпорындарды рухтандырды.
Банкротқа ұшырау – кәсіпкердің , кәсіпорынның қаражат болмауы
себепті өзінің қарыз міндеттемелерін төлеуден бас тартуы, қаржы жөнінен
күйзелуі.
Банкротқа ұшырау туралы заңды кредит берушілрдің жағдайын
жеңілдететін
статьялар
көзделінеді.
Пайдалану
мерзімі
біткен
облигасияларды сатып алуға қабілетсіз корпарацияларға ( кәсіби немесе
мақсат мүдделері ортақтығымен біріккен қоғам, одақ , адамдар тобы)
бұрыңғы басқарушылардың басшылығымен немесе қамқоршылардың
мөлшерін азайтуға немесе формасы өзгертуге заң негізінде өзінің кредит
берушісімен келісім жасауына және қарызды уақытынынан ұзартуына
мүмкіндік беріледі.
Біздің елімізде осы уақытқа дейін банкротқа ұшырау тәжірбие
жүзінде болған жоқ . Шығынды кәсіпорындардың өнімі мемлекеттік
жоспарға енгізілді, сөйтіп мұндай кәсіпорын жоспарлы шығынды
кәсіпорын деп атайды. Оның шығыны мемлекеттік дотация есебіне
жабылып келді. Кәсіпорынның шығынға отыруы барлық кезде нашар
жұмыстың немесе төмен сапалы өнім шығарудың нәтижесі деуге болмайды.
Нарыққа көшуге байланысты жағдай өзгереді: банкротқа ұшырау
шаруашылық өмірінің әлементіне айналады. Мемлекеттік дотациялардың
ауқымы елеулі түрде төмендейде, баға анағұрлым икемді бола түседі , ол
сұраныспен ұсынысты айқын көрсетеді. Сондықтан да тиімсіз жұмыс
істемейтін кәсіпорын банкротқа ұшырырайды, мұны тиісті мемлекеттік
орган куәландырады. Мұндай кәсіпорынның мүлкі басқа кәсіпорынға
сатылуы, жалға берілуі немесе қосымша қаржыларды тарту кәсіпорынға
сатулуы, жалға берілуі немесе қосымша қаржыларды тарту үшін
акционерлік меншікке өткізілуі мүмкін.
Санацияның- көптеген елдер экономикасында аса ірі банктердің
немесе мемлекеттің көмегімен ірі кәсіпорындардың (трестердің ,
банклердің және басқалардың т.б. банкрот болып қалуын болдырмау үшін
өткізілетін шаралар жүйесі.
Қазірге кезде жеке адамдар қолында шамамен 70% сауда
кәсіпорындарындары бар. Соның ішінде көбінесе көтерме сауда және
автомобиль сату сфераларында жекешелендіру процестері жоғары
қарқымен орындалды.
Алайда, апатқа ұшырау қатері өте үлкен. Сондықтан 1-1,5 жыл
аралығында шешуші табыстарға жету қажеттілігі туындайды. Егер
жекешелендіру процесі бәсең қарқынмен және соған байланысты елдегі
макроэкономикалық тұрақсыздық- мемлекеттің қоғамдық саяси өмірінің
маңызды факторына айналды.
16
1.1
Дипломдық жобада берілген тапсырманың қойлу реті
- мемлекеттендіру және жекешелендіру, банкротқа ұшырау, санация
процестерінің заң және қаулыға байланысты толық мағынасы ;
- мемлекеттендіру және жекешелендіру процестерінің жекешеленген
операцияларына шолу;
- меншіктің түрлерін таңдап алу;
- кәсіпорындардың жұмыс тиімділігін бағалау ;
- жеке меншік түрлерін таңдап алу моделі;
- мемлекеттік кәсіпорындардың жұмыс тиімділігін бағалау моделін
өңдеу;
- негізгі қор динамикасының үздіксіз - дискретті моделін
өңдеу;
- модельдік тапсырманың шешімін неглздеу жэне тандап
алу;
- кәсіпорынның жұмыс тиімділігін бағалау және жеке меншік
түрлерін
таңдау процесінің моделін іске асыратын программалар комплексін өңдеп
шығару;
- дипломдық жобаның программалық бағалау іске асырылуы ушін
техникалық құжаттар комплексін таңдап алу;
- КПП-ін паидаланудың экономикалық тиімділігін және оның өзін -
өзі
өтеу уақытын есептеу;
- программалық комплекеті іске асыру кезіндегі еңбекті қорғау
шараларын өңдеу.
17
2 Мемлекеттендіру және жекешелендіру, қаулыға байланысты
толық мағынасы
Мемлекеттік меншікті кең маштабта мемлекеттендіру және
жекешелендіру бұрынғы социалисттік елдерде экономиканың нарыққа
көшуінің негізгі шарты болып табылады .
Мемлекеттендіру және жекешелендіру жаңа экономикалық жүйеге
көшудің жалпылама концепсиясының бip бөлігі деп қарастырылады .
Мемлекеттендіру процесінің дамуына параллель қоғамда оның басқа да
экономикалық, саяси , әлеуметтік сфералары да және мәдени өмipi де
қозғалысқа келуі тиіс.
Мемлекеттендіру және жекешелендіру моделінің идеалды түрі ешбіp
елде жоқ. Тәжірбие бойынша олардың әркайсысы пайдалы жағынан да,
зиянды жағынан да көрінген.
Көпшілік жағдайда мемлекеттендіру және жекешелендіру
процестерінің нәтижелері әлеуметтік - мәдени орта мен дәл уақытындағы
тарихи жағдайларға :
- қоғамның тұрақсыздық деңгейіне;
- құқықтық реттеу жуйесінің даму дәрежесі мен оның
тиімділік дәрежесіне;
- экономиканың даму шартына;
- мемлекеттік сектордың деңгейіне ;
- финанстық және банктық жүйелердің даму дәрежесіне ;
- қоғамның әлеуметтік құрылымындағы іскер адамдар класының
орнына;
- жұртшылықтың психологиясына байланысты анықталады.
Мемлекеттік меншікті тез уақыт аралығында пайдалы және ешқандай
қиындықсыз сатып , дамыған нарықтық қатынастарға ауыса қою туралы
бұлғын ойлар жасауға болмайды .
Мұндайда мынадай негізгі шектеулер бар:
- кажетті капиталдың болмауы ;
- журтшылықтың өмір сүру деңгейінің курт төмендеуі мен өндіріс
орындарының қысқаруына байланысты жұмыссыздық дәрежесінің жоғарғы
қарқынмен көтеріліуне негізделген міндетті тұрде болатын негативті
әлеметтік салдардың пайда болуы .
Сондықтан мемлекеттендіру және жекешелендіру бойынша күрделі
кең маштабты процестерді кезеңмен және тиімді орындау үшін қоғамның
саяси–әлеуметтік және экономикалық өмірінде күрделі қайшылықтарға
кездеспей, нәтижесінде жекешелендірудің алдына қойған мақсатына
орындау үшін қолайлы шешімдер тізбегін алу қажет.
Мұның бәpi мемлекеттендіру және жекешелендіру процестерін
жүзеге асыру нәтижесінде әлеуметтік - экономикалық жүйенің даму
перспективасын көрсететін процестердің динамикасын зерттеуді талап
етеді. Сөйтіп, егер біз мемлекеттендіру және жекешелендіру процесіне
