27
Жекешелендірудің финанс жағы күрделірек , бірақ, программа
бойынша мемлекет дотациялар ауыртпалығынан құтылуы үшін
жекешелендірілетін кәсіпорындарды негұрлым қымбатырақ және тез арада
сатуға тырысуы керек. Сонымен қатар өндірісті кеңейту стимулдарын
бұзбай, мемлекеттік кірістің белгілі бір кепілді мөлшерін камтамасыз етіп
отыру керек. Демек, мемлекет өзінің кәсіпорындарын баскаруды жақсартуы
тиіс. Екінші жағынан, жеткілікті ұзак мерзім ішінде әртүрлі мезеттерде кіші
рентабельді кәсіпорындарды акционерлік қоғамдарға айналдырудың немесе
сатудың арқасында тоталды жекешелендірудің апатты салдарын жеңілдету
қажет.
Жекешелендірілетін кәсіпорындарды таңдап алудың және реттеудің
негізгі критерийлері ҚР-дағы жекешелендірудің негізгі мәселесінің мақсаты
ең алдымен монополияларды жою және сыбайластықты дамыту үшін
қолайлы жағдайлар жасау, өндіруші мемлекеттік кәсіпорындарды
коммерцияға көшіру, сауда кәсіпорындарын және қызмет көрсету
сфераларын тез арада жекешелендіру жолымен тәуелсіз баға өтуді
жеңілдету, мемлекетті өзін - өзі ақтамайтын кәсіпорындарды асырау
ауыртпалағынан босату, болашақта жекешелендіру процесін кең масштабта
дамытуға қажетті шарттар жасау, кәсіпорындардың жұмысының
экономикалық тиімділігін арттыру болып табылады.
Жекешелендіру процесінің осы мақсаттары мен міндеттері негізінен
кәсіпорындардың масштабында - өндірістің және шаруашылықтың
тиімділігінен анықталады. Берілген операцияны жүзеге асыру кезінде
кәсіпорынның рентабельдік деңгейін алуға болады .
Сөйтіп , жекешелендірілетін мемлекеттік кәсіпорындарды таңдап алу
және реттеу кезінде олардың әрқайсының шаруашылық тиімділіктерін
жеке - жек бағалау керек. Бұл үшін кәсіпорындардың жүмыс істеуінің өте
қарапайым, бірақ сенімді моделін құру керек. Бұл кәсіпорындардың
рентабельдік тиімділік көрсеткіші бойынша бағалауды және болжауды
қамтамасыз етіп, бұдан кейін операция өтіп жатқан мезгілде берілген
кәсіпорынды мемлекеттің меншігінде қалдыру немесе жекешелендіруге
жіберу мәселесін анықтау үшін қажет.
Мемлекеттік кәсіпорындарды реттеу және тандап алу операциясының
әрбір кәсіпорындарға тиісті кіріс айнымалылары бар . Олар : кәсіпорынның
номері, өндіріс тізімі, өндірістегі жұмысшылардың саны, уақыт бойынша
инвестициялардың қосындысы, өндіріс бойынша негізгі қордың түрлері мен
көлемі, нарықта шығарылған өнімдердің бағасы және оларға сұраным ,
өндіріс көлемі , нормативті мәліметтер.
Операцияның шығысы болып жекешелендірілетін кәсіпорындар
тізімі және олардың экономикалық көрсеткіштері алынады .
28
4.2 Жекешелендірілетін кәсіпорындардың жұмыс тиімділігін
бағалау моделі
Жекешелендірудің процесінің мақсаты мен салдарлары көпдеңгейлі (
макро
және
микродеңгейлік
).Сондыктан
,
бірінші
кезекте
жекешелендірілетін кәсіпорындар тобының пайда болу процесіне
математикалық сипаттама беруге талаптануға және оларды маңызына қарай
орналастыруға
әрекет
жасалады.
Бұлар
кейінен
жекешелендіру
программасын құру кезінде макродеңгейге көрінетін салдарды өндеу үшін
қолданылады .
Бірінші кезекте жекешелендірілетін мемлекеттік кәсіпорындардың,
банкротқа ұшырауын және санацияның бірқатар жиынын қарастырайық .
Бұндай кәсіпорындардың жалпы саны К болсын . Олардың жеке-жеке j
деп,ал шығаратын өнімдерін немесе аткаратын қызметін М деп белгілесек ,
демек, олардың y
1
j, y
2
j,…, y
m
j түрлері бар.
Xje арқылы - j-ші кәсіпорынның, 1-iі өнімді шығаруға жұмсалатын
негізгі қорының көлемін белгілейік . Мұндағы берілгені j- ші кәсіпорын М
түрлі өнімдер шығарады, яғни j - ші кәсіпорын өзінің құрамына М түрлі
өндірістер еңгізеді деген сөз.
Жекешелендіруге арналған кәсіпорындарды тандап алудың және
реттеудің негізгі критерийі ретінде мемлекеттік кәсіпорындардың
рентабельдік деңгейі алынады.
R Tj(t)=T
1
* (П
r
j(t),X
j
(t)) (6) j=1,N (6)
Бұл j - ші кәсіпорынның өндіріс өнімдерін сатқаннан түскен түсімнің
мөлшерімен, өндірістің Rje(t) ішкі жэне сыргқы дағдарыстарымен, 1-ші
өнеркәсіп үшін ( I= 1,2,3, ...,М) қарызға алынған капиталының Ф
k
je(t)
көлемімен, пайдаға салынатын салықтың процентімен және қарызға
алынған Dje(t) капиталмен анықталатын таза пайданың мөлшері.
Dje(t)=f
3
*(P
e
(t),Yje(t));j=1,N; (7)
E=1, M;K=1,K.
Rje (t)=f
4
*(P
k
(t),a
k
je, yje (t), Wje (t),
Ф
k
je(t),r
k
je,įje(t),Xje); (8)
Мұндағы :
yje (t)- шығарылатын өнімдердің көлемі ;
Wje (t) -айлық төлемнің деңгейі
Eje(t) j-ші кәсіпорынның 1-ші өндірісіндегі жұмысшылардың
саны;
Рк ( t ) және Ре ( t ) - сәйкесінше к - шы 1- ші өнімдердің
бағасының деңгейі ;
