Дипломдық ЖҰмыс тақырыбы:«Салықтық құқық бұзушылық: түсінігі, ерекшеліктері және түрлері»

Мемлекеттің ірге тасы салық және салықтық төлемдерден құралады. Ал бізде,алғашқы жылдары салық және салық салуға аса мән берілмеді. Салық және салықтық төлемдер еліміздегі мемлекет бюджетінің түсімдерінің 80 %-ын құрауда. Осы қаржы бюджетке дұрыс түсу үшін салық заңының бұзылмауын, оның дұрыс орындалуын қадағалау қажет. Бұрыннан кележатқан адамзат қоғамына тән қылмыскерлік, заң бұзушылық тағы басқа да келеңсіз жағдайлар орын алуда. Бұған Шыңғысхан: «Жазаланбаған кінә - қайта бір кінә тууына себепкер болады ,- дегендей, заң бұзған адамдарын бұрыннан бері жазалап келген. Ал салық санкцияларын қолдану деп - салық заңын бұзғандарды, бюджетке төлеуге тиісті міндетті төлемдерін уақтылы , толық, дұрыс төлемегендерді, салықтық төлемдерден жалтаруға тырысқандарды әртүрлі әкімшілік жазалауларды қолдануды айтамыз.

Көптеген мамандардың пікірінше, мемлекетте салықтар мен төлемдерді жинау деңгейін тек фискалды органдардың жүргізетін қатаң бақылауына ғана емес, сонымен бірге, сәйкесінше заңды жетілдіруге сүйене отырып көтеруге болады. Салық заңын жетілдіру салық төлеушіге қысым жасамайтын салық салуға бағытталуы керек.

Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексіндегі көптеген кемшіліктердің болуына мынадай жағдайлар әсер етті:

1) салық заңының жиі өзгертілуі, бұл өз кезекте салық
органдарымен салық төлеушілердің әрекеттеріндегі
түсініксіздіктеріне әкеледі;

2) салық заң нормаларын орындауына жағдай жасайтын жаппы

Салық қызметі - өте жеңіл тілмен жазылған және салық төлеушілердің салық заңы нормаларын орындауда қолайлы жағдай жасайтын түсіндірме ақпараттарды құрумен оны таратуды өз міндеті ретінде есептеу керек.

Кез келген салық жүйесіне тән қасиет - ол салық салудың ауыртпалығы болып табылады. Экономист М.Оспановтың ұсынған оңайлатылған әдісті пайдалана отырып, жиынтық салық салық ауыртпалығын есептеу арқылы Қазақстанда бұл көрсеткіштің өте жоғары деңгейде тұрғанына көзімізді жеткізуге болады. Бұндай ауыр салық ауыртпалығының болуы - кәсіпкерлік қызметінің дамуына және инвестициялық белсенділіктің жоғарлауына кедергі жасайды.

Бірақ та, капитал салымдарына бағытталған кезкелген инвестицияларды салық салудан босату - бұл мәселені шешудің амалы болын табылмайды. Инвестициялық кешенінің нақты мүмкіндіктерін ескере отырып, мемлекет тарапынан саны жағынан шектелген және накты бір объектілер мен кәсіпкерлік қызмет саласына ғана құйылатын инвестицияларға қолдау көрсетілуі тиіс.

Жалпы, экономиканың дағдарыстық жағдайынан шығуына жағдай жасайтын салық саясатының мынадай бағыттарын атап көрсеткен жөн:

- салық заңы мен салықтық есеп беруді стандарттау бойынша жасалатын шаралар;

- сауда мен қызмет көрсету саласында, кіші кәсіпорындарға салық салудың жеңілдік беру тәртіптемесін енгізу;

- банктік - несие жүйесімен тиімді өзара іс-қимылы, несие мекемелері мен инвестициялық мақсатында ұзақ мерзімді ссудаларды пайдаланатын кәсіпорындарға артықшылықтар беру;

- шығындар деңгейіне, өнімнің өзіндік құнына шығындардың дұрыс енгізілуіне, ірі салық төдеушілердің қаржылық қызметінің нәтижелеріне бақылау орнату (мониторинг);

- басым салалардағы кәсіпорындар мен өндірістердегі жеңілдік беру арқылы салық салынуын алып тастау;

- жанама салықтардың үлесін біртіндеп шектеу;

- экономика салаларында қосылған құн салығының сараланған ставкаларын енгізу болып табылады.

Бұндай бағыттарды іске асыру біздің ойымызша, мемлекеттің қаржы ағындарында салық саясатының реттеуші және бақылаушы рөлін арттырады.

Салық қызмет органдарымен жүргізілетін экономикалық - бақылау жұмысы - салық телеушілердің салық заңын орындамауын, салықты төлеуден қасақана жалтаруын көрсетеді. Сондықтан, салықтардың толығыменен және уақтылы түсуін камтамасыз ету үшін салық органдарымен есептелінген сомалар мен салық бересі сомаларын өндіріп алу жағынан үнемі жұмыс жүргізіліп отырады. Бұл мәселені шешу мақсатында мынадай іс-әрекеттер жасалынып отыр:

- әрбір ірі салық төлеушіге салықтық бөлімдерінің жұмыскерлері бекітілген;

- акцизделетін өнімді шығаратын әрбір жеке кәсіпорында акциздік постылар құрылған;

- бюджетке салық бойынша берешегі бар кәсіпорындардың банк мекемелеріндегі әрбір есеп айырысу шотына бақылау орнатылған;

- қаскүнемдік салық төлеушілердің мүлкінің тізімдемесі жүргізіледі;

- берешектің өтелу есебіне тізімдемеге жазылған мүлікті сату;

- борышкер кәсіпорындардың дебиторларының есеп айырысу шоттарына өкімдер пшғару;

- қолма-қол айналымы бар кәсіпорындардың қолма-қол ақша қаражаттарын алу және оның есебінен берешектерін өтеу.

Салықтық әкімшілік ету жүйесін қайта кұру мен реформалау бүгінгі күні фискалды саясатының басгы мақсаттарьшьщ бірі болып табылады. Бұл мақсат өздігінен өте ауқымды болып табылады, сондыктан, оған жету үшін бірқатар жылдарды кажет етеді.

Салықтық әкімшілік ету тиімді болу үшін, орталық аппаратқа мынадай міндеттер жүктелу керек:

1) Стратегияны жасау, оны орындау тәртібін құру және басқару. Әрбір салық функциясы орталықтан бағытталып, онымен бақылануы керек. Іс жүзінде ол бір жағынан, стратегиялық жоспарларды жасауды, екінші жағынан, ол қысқа мерзімді жоспарлы іс-әрекеттерді жасауды білдіреді. Төмен деңгейдегі қызмет ететін бөлімшелерге үнемі бақылау жүргізіп отыру. Бұл әрине, орталыққа жоспарларға уақытында түзетулерді енгізіп отыруына мүмкіндік береді.

2) Декларацияларды, түсіндірме материалдарды жасау. Басқа дамыған елдеріндегі салық қызметі органдарының ең басты мақсаттарының бірі - ол салық төлеушілерді жеткілікті түсіндірме ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады. Ережелердің жай, түсінікті тілмен жазылған әдістемелер және көптеген нақты өмірдегі мысадцармен жазылған қосымшалармен біріге отырып толтырылса, онда салық төлеушінің салық заңын орындауына жол беріледі. Сондай-ақ, салық төлеушінің туындаған белгілі бір сұрақтарын түсінуге көмектесетін әртүрлі көмекші әдебиеттерді баспаға шығару керек. Бірақ, өкінішке орай, біздің елімізде бұндай шаралар әлі қолданылып жүрген жоқ. Неліктен алдыңғы қатарлы елдерінде салық қызмет орғаңдары салық төлеушіге осындай ақпаратты құруға, салық заңының нормаларын орындауын жеңілдетуге көп көңіл бөледі. Өйткені, салық заңының нормаларын сақтауы қажетті деңгейде болу үшін, осындай бағыттағы жұмыстар көп жасалуы тиіс. Бұның нәтижесі салық түсімдерінің өсуін береді.¹¹

3) Нормативтік және нұсқаулық материалдарын дайындау. Алдыңгы қатардағы елдерінде бұндай материалдар құқық және бухгалтерлік есеп саласында істейтін көптеген мамандарымен жасалынады. Қазақстанда да салық мәселелері бойышпа көптеген ережелер мен нұсқаулықтар жасалынады, бірақ та олардың жасалуына санаулы не шектеулі адамдар қатысады. Сондыктан, бұл мәселе бойынша біздің ұсынатынымыз - ол бұндай материалдарды дайындап шығаруына көптеген білікті мамандарды қатыстыру керек және олар салық төлеушіге түсінікті және қарапайым тілмен жазылуы керек.

4) Оқытуды ұйымдастыру. Жаңа заманның талабына сай ескі жүйе бойынша жұмыс істеп келе жатқан салық қызмет органдарын оқыту нәтижесінде ғана оның кәсіпқойлығына жетуге болады. Жаңа өзгерістер енгізілген сайын, кадрларды кәсіпке даярлау керек. Кадрларды қайта даярлау - ол салықтарға әкімшілік етудің тиімді шарты болып табылады.

Соныменен, әкімшілік ету сапасына айыппұл санкцияларының сомасымен көлемі байланысты болады. Өтпелі кезеңде, айыппұл санкциялары туралы мәселесі өте даулы мәселе болып табылады. Әртүрлі себептерге байланысты, көп жағдайда кәсіпорындардың салықтық төлемді төлеу кезінде жеткілікті қаражаттары жоқ болады.

Ал айыппұлдар мен өсімақыларды есептеу

- кәсіпорындардың бюджет алдындағы берешектерін одан ары көбейтеді. Және де айыппұл санкциялары инфляциялық үдерісіне жағдай жасайды.

Бюджеттің кіріс жағын толтыру мақсатында кәсіпорынның қызметін талдау мәселесіне аса көп көңіл бөлініп отырған жоқ. Кәсіпорындар салықтан жалтарудың не бір әдістерін қолдана бастады. Сондықтан, біздің елімізде АҚШ-тың салық төлеуге бақылау жүргізудің әдістерін қолдануға ыңғайлы: ақша айналысына талдау жасау, мүлікке, ақша ағындарына талдау жүргізу.

Салықтық әкімшілік ету институты салықты төлеуден жалтарушылықты анықтау жөнінде басқа органдармен бірлесе отырып белсенді түрде өзара іс-қимыл жасауы керек. Атап айтқанда, салық полициясымен, кеден комитетімен, нотариалдық контораларымен, жол полициясымен, статистикалық органдарымен, банктік жүйемен және т.б.-ларымен өзара әрекеттесуі керек.

Біздің ойымызша, банктер салық комитеті органдарын ірі мөлшердегі ақша қаражаттарының аударылуы туралы, күдікті операциялардың тіркелуі туралы хабарлап отыру керек.

Салықтық даулардың ерекшелігі Салық Сотының құрылуын талап етеді. көптеген дамыған елдерінде қаржылық, салықтық соттар бар. Салық сотында қарастырылатын істер салық салумен байланысты мәселелердің дұрыс талқылануына, салық заңының механизмін дұрыс қарастыруға мүмкіндік береді. Бұл қарастырылып отырған мәселе бойынша қол жеткізгеніміз -ол біздің елімізде бүгінгі күні экономикалық соттың құрылғаны жөнінде айтып кетуге болады. Біздің ұсынатынымыз - экономикалық сотты емес, салықтық дербес сотын құру болып табылады.

Қабылданған жаңа салық кодексіне тоқталатын болсақ: ол салық органдарының қызметін ары қарай жетілдіруіне, олардың жүргізетін жұмыстарының ашық болуына, салық төлеушілер мен салық органдары арасындағы өзара қарым-қатынастың жақсаруына, салық салуының оңайлатылуына, салық мәдениетінің көтерілуіне және салықтық тәртіптіліктщ күшеюіне жағдай жасауы керек. Әзірше, ол өзінің жеткілікті нәтижесін беріп отырған жоқ. Ол үшін оны жетілдіру жағына біздің үсынып отырғанымыз: салық ставкаларын төмендету, салықтар түрлерін қысқарту, салықтардың жиналуына қатаң бакылау орнату. Бүл жерде, бюджеттің кіріс жағын толтыру - тек салықтарды төлемегені үшін қаржы санкцияларын күшейту жолымен ғана шешіледі деген пікір қалыптаспауы керек.

Сондықтан, біздің ойымызша, салық салу заңын жетілдіру екі бағытта жүргізілуі керек:

1. 
   Қаржы ресурстарының бюджетке түспеу себептерін анықтап жою, салықтар мен алымдардың құрылымын жеңілдету;
   

Тағы бір қарастыратын мәселеміз - ол салық органдарының салықты телеу мерзімін ұзарту болып табылады. Бұл мәселе қайта қарастырылып, жетілдірілуі керек.

Тәжірибеде дөлелденгендей, бұл уақыт аралығында кәсіпорын өз мүлкін елден шығарып алуға үлгірсді, ал одан кейін оньщ ізіне түсу қнынға түседі. Сондықтан, мүлікті елден шығарып алуға көмектесетін салық кызметкерлерінің жауапкерпшгігін күшсйту керск, кәсіпкерлердің бұндай іс-әрекеттерін алдын-ала болдырмау керек. Салық органдары тыйым салынған мүлікгі мол жауапкершілікпен бағалауы және ол мүліктің тез арада сатылуында қызығушылық білдіруі тиіс.

Мынадай қорытындыға келуге болады: салықтан жалтару - ол экономикаға тән құбылые және оны мүлдем жою мүмкін емес, бірақ та белгілі бір деңгейге көлемін кысқартута болады. салықтан жалтарушылардың өсу ықтималын төмендетуді - салық ауыртпалығын твмендету арқылы, бәсекелестікке қабілетті өнім шығаратын отандық тауар өндірушілерге салықтық преференциялар құру арқылы жүзеге асыруға болады. Бюджеттік кірісінің жетіспеушілігін мынадай жолдармен жабуға болады:

Біріншіден, өндірістік емес сипаттағы мемелекеттік шығындарын бірден қыскарту;

Екіншіден, табыстарын касақана жасырғаны үшін, оларды шетел банктерініц шоттарына аударғаны үшін жауапқа тартуды күшейту.

Яғни, бюджеттің дұрыс жұмыс атқаруы - салықтар, алымдар және басқа да міндетті төлемдердің үнемі және уақтылы түеуіне байланысты.

Біздің ойымызша, салық бересін қысқартудың едәуір тиімді жолдарын іздестіру қажст. Мыеалға, салықтар мен төлемдердің уақтылы бюджетке аударылуына үнемі бақылау жасап отыру, салық бересінің пайда болу себептерін талдай отырып, оларды жою, кең түрде түсіндірме жұмысын жүргізіп отыру шараларын келтіруге болады.

Әртүрлі әдістерді пайдалана отырып, олардың ішінен ең тиімдісін қолдану керек. Және бұл шараларды біртіндеп қолдануымыз қажет.

Бүгінгі күні салық органдарының жүргізіп отырған экономикалық жұмыстарының жаңа бағыты болып - ірі кәсіпорындарға мониторинг жүргізу. Мониторинг - ол экономикадағы жағымсыз жағдайлардың уақытында анықталуын және жоюлуын қамтамасыз ету үшін жыл ішінде ірі кәсіпорындарға қадағалау жасау жүйесі.

Мониторинг ірі кәсіпорындардан ақпаратты жинау және оларды электронды түрде Мемлекеттік Кірістер Министрлігіне жіберу арқылы жүзеге асырылады. Онда әрбір кәсіпорынның негізгі экономикалық, бухгалтерлік және салықтық көрсеткіштері бойынша деректер базасы құрылады. Мониторинг бізге салықтық түсімдердің едөуір бөлігін қамтамасыз ететін салық телеушілері туралы айқын ақпарат алуға мүмюндік береді.

Әрбір салық төлеуші құқығының бұзылғанын қорғау үшін еотқа шагымдануға құқыяы. Салық төлеуші салық қызметі органы шешімін сотқа шағьшдануға құқылы:

1) салық тексеруі актісі бойышпа, хабарламаға салъщтық, өсімпұлдар мен айыппұлдар есептелген сомасы бөлігінде ;

2) салық тексеруі хабарламасы мен актілеріне салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекеті бөлігінде.

Сотқа берілетін талаптары үшін арызданушы мемлекеттік баж төлейді. Мемлекеттік баж - уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе лауазымды адамдарының заңдық іс-әрекет жасағаны үшін немесе құжаттарды бергені үшін алынатын міндетті төлем.¹²

Мемлекеттік баж мөлшері Салық Кодексінде анықталып, сотқа берген талаптармен анықталады:

1) - мемлекеттік органдардың және олардың лауазымды адамдарының жеке тұлғалардың құқықтарына нұқсан келтіретін заңсыз іс-әрекетіне шағымдардан - аек-тің 30 %-ы;

- мемлекеттік органдардың және олардың лауазымды адамдарының заңды тұлғалардың құқықтарына нұқсан келтіретін заңсыз іс-әрекетіне шағымдардан - аек-тің 500 %-ы;

2) мүліктік сшіаттағы талап арыздардан:

жеке тұлғалар үшін - талап қою сомасының 1 %-ы; заңды тұлғалар үшін - талап қою сомасының 3 %-ы;

3) салық тексеруі актілері бойынша, хабарламаларға дауласу туралы талап арыздардан:

- жеке кәсіпкерлер мен шаруа (фермер) қожалықтары үшін - есептелген салық пен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер (өсімпұлдарды қоса) сомасының және хабарламада көрсетілген айыгшұлдардың 0,1 %-ы;

- заңды тұлғалар үшін - есептелген салық пен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер (өсімпұлдарды қоса) сомасьшың және хабарламада көрсетілген айыппұлдардың 1 %-

Мемлекеттік баждың бұндай ставкалары салық төлеушінің сотқа шағымдану ниетінен, шағымдану құқыгын пайдалануынан айыруы мүмкін. Мысалға, тексеру нәтижесінде салық төлеуші - заңды тұлғаға 1 млн. сомаға хабарлама жіберілді делік. Салық төлеуші сот тәртібімен өз құқығын қорғау мақсатында шағымдану арызын беру үшін мемлекеттік бажды 10000 тенге мөлшерінде төлеуі тиіс.(1000000*1%)

Яғни, салық органының хабарламасында көрсетілген сомалар жоғары болған сайын, салық төлеушінің қорғаусыз қалу қауіптігі өседі. Сондыктан, мемлекеттік баж ставкаларын төмендету мәселесі туындап отыр.

Жалпы, шетелдік тәжірибеде қарастырып өткендей, біздің елімізде репрессивті шараларын емес, превентивті шараларын жетілдіру керек. Бұл жағдайда, қоғамның салықтық мәдениетін көтеру қажет.

Қазақстанда бұл мәселелерді шешудің әдістерінің бірі - ол салық заңын түсіндіру жағынан телефон арқылы қызмет көрсетуді енгізу, сондай-ақ, салықтық ақпаратты таратудың басқа да арналарын құру.

Кесте 6

Қазақстанның салық жүйесінде қолданылатын ақпаратты тарату арналары.

* «Бухгалтер бюллетені», «Салық төлеуші».

- қарапайымдылығы, қол жеткізулігі және жедел түрде пайдалануы (декларацияны тапсыру он минут алады, бұл жүйе аптасына 6-7 күн істейді, күніне 24 сағат істейді);

- уақыттың аз жұмсалынуы және қосымша қаражаттарын қажет етпеуі (жол жүру ақысы, пошталық шығындар және т.б.);

- салық сомаларын төлеу, қайтару бойынша қажетті ұсыныстарын алу (екі аптаның ішінде);

- қауіпсіздігін қамтамасыз ету, яғни салық төлеушіге арнайы кодын беру.

Бұндай жүйемен жұмыс істеуге тек өзін адал салық төлеушілер ретінде, салық заңын бұзбайтын салық төлеушілер ретінде бекіткен салық төлеушілер шақырылады.

Бұл жәйттар Қазақстан Республикасындағы шешілмеген салықтық мәселелерге жаңа тұрғыдан қарауды талап етеді.

Атап айтқанда, ол салық қызметкерлері арасында лауазымдық қылмыстарын және жемқорлыққа батқан топтарды анықтау мақсатында құрылған қаржы полицияның қол астындағы ішкі қауіпсіздік бөлімшелерінің жұмысын дамыту қажет. Бүл жерде шетелдік тәжірибедегі мамандардың «өтеушілігің туралы айтып кетуге болады. онда аппараттың еңбекақысы - аппараттағы салық жұмыскерлерінің санының жұмыс басты адамдардың, салық төлеушілердің және салық түсімдерінің көлеміне ара қатынасымен анықталады. Салық қызмет органдары сонғы 3-5 жыл аралығында барлық салық төлемдерін уақтылы және адал түрде төлеген силы да құрметті азаматтардың ішінен таңдалынады.

Қазақстанда әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын превентивті шараларын дамыту керек. Біздің елімізде көбінесе салық берешектері салық заңын толығыменен білмегендіктен, салық заңының күрделілігінен туындап отыр. Сондықтан, салық төлеушілерге жақсы жағдайлар жасалу керек. Мысалы, Испания елін алатын болсақ, Қазақстанда да телефон арқылы салық төлеушілерге көмек көрсетуді, салық төлеушілерге көмек беретін арнайы бағдарламаны құруға болады.Көптеген дамыған елдері сиякты салықтық бұзушылықтарды анықтауда компьютерлік жүйені дамытуымыз керек және де салық органдарының құзыретін көтеріп, олардың жемқорлыққа бармау жағдайларды жасау керек.¹³

Сондықтан, менің ұсынатыным ол салық төлеушіге тиімді, түсінікті салық заңын құру, негізінен превентивті шараларды дамыту, салық органдарының салықтарды жинау бойынша қызметін жетілдіру, оларға еңбекақыны көтеру арқылы жемқорлыққа жағдай жасамау және т.б. шараларды жүзеге асыру керек. Осы ұсынылған шаралардың барлығын қосып жүзеге асырған жағдайда тиімді салық жүйесін құрып, еліміздегі эконо-микалық өрлеу мәселелерін біршама шешіп, “Қазақстан-2030”-ға бір қадам жақындай түсеміз.

Кез келген салық жүйесіне тән қасиет - ол салық салудың ауыртпалығы болып табылады. Бұндай салық ауыртпалығының болуы - кәсіпкерліктің іскерлік белсенділігін төмендетеді және салықтан жаппай қашуға жағдай жасайды. Салықтық құқық бүзушылықтармен күресудің әдісі - ол салық санкцияларын қолдану больш табылады. Салық санкцияларын қолдану дегеніміз ол салық ауыртпалығынан салықты төлеуден жалтаруға қарсы күресудің алғы шарты негізінде туындап отыр.

Салық қызметінің ең басты функцияларының бірі - ол салықтардың уақтылы және толығыменен төленуін бақылау болып табылады. Яғни, салық санкциялары салықтардың толық және уақтылы түсуін қамтамасыз ететін құрал болып саналады.

Көптеген мамандардың пікірінше, мемлекетте салықтарды жинау деңгейін тек фискалды органдардың жүргізетін қатаң бақылауына ғана емес, сонымен бірге, сәйкесінше заңды жетілдіруге сүйене отырып көтеруге болады. Салық заңын жетілдіру салық төлеушіге қысым жасамай салық салынуына бағытталу керек.

1. 
   Ò.Ô.Þòêèíà “Íàëîãè è Íàëîãîîáëîæåíèå”. Ìîñêâà. “ÈÍÔÐÀ–Ì”,1999æ.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Кодексі. 2005ж. 12 маусым
   
3. 
   Мельников В.Д., Ильясов К.К. “Финансы”. Алматы-2001ж.
   
4. 
   Инструкция N43 “Об административных положениях по налогам и другим обязательным платежам в бюджет” от
   
5. 
   Ô.Ñ.Ñåéäàõìåòîâà “Íàëîãè â Êàçàõñòàíå”. Àëìàòû,2002æ.
   
6. 
   К.А.Аттапханов “Фискальная система государства”. Алматы “Ғылым”,1999ж
   
7. 
   ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» ²ûëìûñòûº Êîäåêñi. 2006 æ.
   
8. 
   Қазақстан Республикасының “Әкімшілік құқық бұзушылық туралы”Кодекс.2005ж. 30 қаңтар.
   
9. 
   А.И.Худяков“Налоговое право Республики Казахстан”. Алматы, “Жеті Жарғы”,1998ж
   
10. 
    Налоги и налогообложение” под ред. В.Г.Князева, Д.Г.Черника Москва-“ЮНИТИ”,1997ж.
    
11. 
    Қазақстан Республикасы Салық кодексінің негізгі ережелерін түсіндіру жөніндегі жинақ. ( Жалпы бөлім) 2002ж
    
12. 
    Б.Аимаков “Становление и развитие налоговой системы Казахстана”//Вестник по налогам и инвестициям 2001ж.N3-4
    
13. 
    Материалы периодических изданий «Бюллетень бухгалтера», «Налогоплательщик».
    
14. 
    Қазақстан Республикасы Президентінің “Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Заң күші бар Жарлығы. 1997ж. 1 маусым.
    
15. 
    М.Т. Оспанов“Налоговая реформа и гармонизация налоговых отношений”.Санкт-Петербург, 1997ж.
    
16. 
    В.М. Пушкарева “История финансовой мысли и политики налогов”. Москва-“ИНФРА”, 1996ж.
    
17. 
    Г.С. Сапаргалиев “Основы государства и права Республики Казахстан”. Алматы. “Жеті Жарғы”,1997ж.
    
18. 
    Н.И.Тургенев “Опыт теории налогов”. Москва,1937ж.
    
19. 
    “Финансовое право” под ред.проф. О.Н.Горбуновой Москва. “Юрист”,1996ж.
    
20. 
    “Налоги и налогообложение” под ред. В.Г.Князева, Д.Г.Черника Москва-“ЮНИТИ”,1997ж.
    
21. 
    “Налоги и налогообложение”под ред. И.Г. Русаковой Москва- “ЮНИТИ”,1997ж.
    
22. 
    Б.Аимаков “Становление и развитие налоговой системы Казахстана”//Вестник по налогам и инвестициям 2001ж.N3-4
    
23. 
    З.Атыгаева “Налоговые апеляции как показатель качества работы налоговых оргонов”//Вестник МГД РК 2002ж. N3.
    
24. 
    А.Тян “Некоторые вапросы принудительного взыскания налоговой задолженности” //Вестник МГД РК 2002ж. N.8
    
25. 
    З.Атыгаева “О рассмотрении жалоб по итогам проверки” //Вестник МГД РК 2000ж. N4.
    
26. 
    А.Молдабеков“Салық-бюджет бастауы”//Қаржы-Қаражат 1996ж. N5.
    
27. 
    К.К.Кусаинов “Механизмы налогового администри-рования” //Қаржы-Қаражат 2001ж. N3.
    
28. 
    А.А.Нурумов “О становлении налоговой службы Респулики
    
29. 
    Казахстан” //Вестник по налогам и инвестициям 2005ж.N5-6.