Дипломдық ЖҰмыс 5В011300 «Биология»

Мектептегі ботаника курсы кезінде табиғатпен жиі сөйлесу керек. Оқушылардың таным көкжиегін кеңейту қоршаған әлем туралы білімдерін кеңейту, табиғат құбылыстарының өзара байланысы мен өзара тәуелділігі туралы білімдерін кеңейту, танымдық қызығушылықтарын дамыту сияқты дидактикалық міндеттердің көмегімен жүзеге асады. Сондай-ақ, бұл турлар барысында студенттердің дербестігі мен өзіне деген сенімділігі, ұйымдастырушылық қабілеті мен жеке басын қалыптастыру мен дамытудың маңызды құралы бола алады.

Турдың мақсаты - оқушылардың санасын кеңейту, ой-өрісін кеңейту, яғни оқушылардың санасын арттыру, келесі сабақта олардың есте сақтау қабілетін тексеру, осы экскурсиялар туралы айтып, оны қосымша сабақ ретінде мектеп бағдарламасына енгізу. Мектеп бағдарламасынан басқа, далалық экскурсиялар өткізіледі. Табиғатта серуендеу ботаника курсының мектеп бағдарламасының міндетті шарты болып табылады. Алайда, биология мұғалімдерінің бәрі бірдей мұны жасамайды және басты себеп - бұл қарапайым сабаққа қарағанда қиынырақ. Тағы бір себебі, оқу сапары көп уақытты қажет етеді, сондықтан көптеген мұғалімдер тым жалқау. Егер мектеп үлкен қалада болса, табиғатпен танысу қиынға соғады. Экспедиция орнына ұзақ уақыт жету қиын. Жалпы, мектеп бағдарламасында жылына 2-3 рет экскурсиялар болуы керек. Сондықтан студенттер кез-келген қиындықтарға қарамастан, кем дегенде бір рет экскурсияға баруы керек. Тағы бір проблема - студенттер теориядан білгендерін есіне түсірмейді, табиғатты зерттеген кезде студенттерге қоршаған табиғаттың әсемдігі ашылады. Бастапқыда студенттер табиғатты сезімталдықпен қабылдайды, есте сақтау қабілетін, сезімталдықты және өсімдіктерге қамқорлық сезімін дамытады. Сонымен қатар, экскурсиялар студенттерді мамандыққа бағыттайды.

Бұл турды өткізу қажет деп санаймын. Сіз студенттерді қоршаған әлеммен таныстыруыңыз керек және олар не жейді? Ол қайда тұрады? Неге? Қалай? Келесі сұрақтарға жауап табады. Табиғат сұлулығы оқушыға ашылады. Сондықтан экскурсия бүкіл оқу жылы бойына жүргізілуі керек. Тағы бір проблема - оқушы өзі тұратын аймақтың өсімдіктерімен және қоршаған ортамен танысады. Экскурсия барысында оқушылар аймақты зерттеп, табиғи әлемді бақылап, салыстыруды үйренеді. Әлеуметтік, эстетикалық, этикалық және өлкетанулық білім берумен қатар, сыныпта оқытылатын экологиялық материалдарды игеруде маңызды рөл атқарады. Сыныптан тыс жұмыстар студенттерге қосымша білім беру мақсатында сабақтан тыс уақытта ерекше орын алады. Экскурсия студенттерде жауапкершілік сезімін, дүниетанымды, табиғатқа деген көзқарасты дамытады, сонымен бірге табиғат заңдылықтарын оңай түсіну психологиялық тәрбиенің дербес түрі болып табылады. Бұл адамға рухани байлық алуға көмектеседі және көзделген мақсатқа жету үшін қолданатын көмекші иллюстрациялық құрал рөлін атқарады. Танымжорық элеуметтік психологиялық-педагогикалық тәрбие береді. Олар этикалық, адамгершілік, дене шынықтыру, еңбекке баулу, экологиялық тәрбие берумен қатар оқушылар-дың белгілі бір пәннен сабақ үстінде алған біліміп толықтырып, тереңдетуге мүмкіндік береді. Баланы өсімдік ортамен дұрыс қарым-қатынас жасай беруге үйретеді.

Экскурсия барысында балаларға өсімдіктердің жай-күйін, мысалы, ағаштардың жарылуы, гүлді өсімдіктердің жарылуы, адамдарға кінәлау керектігін, өсімдіктердің қорғалуы керек екенін түсіндіру пайдалы. Мысалы, көшелер мен шағын алаңдарды абаттандыру, гүлзарларға күтім жасау, ағаштар мен бұталардың жемістері мен тұқымдарын жинау, зиянкестермен күрес, арамшөптер, қосымша азықтандыру, көгершіндер мен отрядтарға қатысу, мектеп пен көше айналасындағы қоқыстар. ағаштардан жапырақ жинау, туған жерін зерттеу кезінде табиғи ескерткіштерге қамқорлық жасау және т.б.

Белгілі ұстаз, әдіскер К.Г. Ягодовский 20 ғасырдың басында далалық сапарлардың негізгі қағидаларын ұсынып, «дала сапарларының негізгі мақсаты студенттерге тірі тіршілік иелерінің аттарын үйрету емес, оларды табиғатты байқауға (көруге) үйрету» деді.

Экскурсия барысында оқушылар аймақты зерттеп, табиғи әлемді бақылап, салыстыруды үйренеді. Әлеуметтік, эстетикалық, этикалық және өлкетанушылық білім берумен қатар, дене тәрбиесі саласында қалай жұмыс істеуге болатындығын үйрететін экологиялық материалдарды жасауда маңызды рөл атқарады. Табиғатты зерттеу - оқушыларға білім мен тәрбие берудің бірден-бір табиғи тәсілі. Мұғалім экскурсия арқылы оқушылардың танымдық әсерін белсендіреді. Экскурсия барысында баланың табиғатқа қатынасы, қоғамдық өмірдің әртүрлі аспектілері, адамгершілік нормалары мен мінез-құлық ережелері қалыптасады.

«Ботаникалық жолда» студенттерге қосымша педагогикалық және психологиялық білім беретін орын бар. Ботаникалық жолдың танымдық, тәрбиелік және ұйымдастырушылық маңызы ерекше. Ол баланы қоршаған ортамен қарым-қатынас жасауға үйретеді. Ботаникалық жол өтетін аймақ өсімдіктердің жағдайын ескере отырып, алдын-ала мұқият зерттеліп, оған қатысатын әр оқушы өсімдіктерге деген құштарлығын көрсетіп, сол арқылы құрдастарына ерекше әсер етуі керек. Әр ботаникалық жол туристік тартымдылық пен қызығушылыққа айналуы керек. Ботаникалық жолдың ұзындығы 1,5-2 км-ден аспауы керек. Егер көп уақыт кетсе, ол студенттерді шаршатады. Ботаникалық жол жүретін табиғи алқапта өсімдіктердің сирек кездесетін түрлері болуы керек түрлі саябақтар болуы керек. Ботаникалық жолдың орналасқан жері алдын-ала тексеріліп, жергілікті өсімдіктер бақыланады. Ботаникалық іздің ашылуына ерекше назар аудару керек. Оны әр оқушының жадында ұмытылмас әсер қалдыратын етіп белгілеу керек. Студенттерге арналған ботаникалық жолдар:

- пәннен алған білімін толықтыруға әсер етеді;

- тек сабақ үрдісінде алған біліміне сүйенбей, оқушы ботаникалық соқпақ кезіндегі алған іс-тәжрибелеріне сүйенуіне мүмкіндік алады;

- табиғатпен, айналадағы өсімдік ортамен қарым-қатынас қалыптасады;

- оқушыларда өсімдік жемісін күтіп баптау жөнінде оларды пайдалану туралы түсініктер қалыптасады.

Ботаникалық бағыт бойынша экскурсиядан кейін сіз не көрдіңіз, не істедіңіз, өсімдік әлемі туралы не білдіңіз. Тур барысында әр түрлі ойындар студенттердің білімі мен дағдысын, қызығушылығы мен ынтасын арттыруда маңызды рөл атқарады. Бұл ойынды келесідей ұйымдастыруға болады.

Оқушылар «ботаникалық пойызға» түсіп, «білім қалашығына» барады. Білім кампусы - бұл әртүрлі табиғи өсімдіктер жиынтығымен, кестелермен, суреттермен және үлестірмелермен безендірілген ерекше табиғи люкс. Оқушылардың өзара білім деңгейлерін салыстыру үшін «ботаникалық пойыз», «жұмсақ», «ыңғайлы», «қарапайым машина», «аялдама» ұғымдары қолданылады. Білім кампусына жету үшін студенттер ботаникалық пойызға билет алады. Әр билетте үй тапсырмасы бойынша сұрақтар және бірнеше өсімдіктердің суреттері бар.

1. Суреттегі өсімдіктің атын толық дәптерге жазу керек.

2. Лалагүлділердің гүлі, жемісі, гүлшоғырлары. Билеттегі сұрақтарға берген жауаптарына қарай оқушылардың «5» алғандарын – «жұмсақ», «4» алғандарын – «жайлы», «3» алғандарын – «жалпы вагондарға» отырғызамыз. Ал жауап бере алмаған оқушылар 1-ші аялдамаға дейін жаяу барады.

Бірінші аялдамада сурет жұмбақтың шешімін тауып, билет алған оқушыларды «ботаника пойызына» отырғызамыз. Екінші аялдамада құрам сөздерді шешкен оқушыларды аламыз. Осы аялдамада да билет сұрақтарына жауап бере алмаған оқушылар «Білім қалашығынаң» дейін жаяу барады. Мұндағы оқушыларды жаңа сабақтың мақсатымен, мазмұнымен төмендегідей жоспармен таныстырамыз.

1. Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің түрлері

2. Олардың бөліну классификациясы

3. Осы атап өткен өсімдіктердің Қазақстан жерінде кездесуі.

4. Жергілікті халықтардың өсімдіктерді пайдалану ерекшеліктері.

5. Оларды пайдалану әдісі.

6. Оларды қорғау.

7. Қорғауға жағдай жасау.

Турдың соңында балаларға үйде «білім қалашығында», ал «базарында» үй тапсырмалары беріледі. Осы жерден студенттер қайтып келу үшін тағы бір «алғашқы пойызға» билет алады. Билетте жаңа сабақты қарастыруға және бекітуге арналған сұрақтар бар. Оқушылардың жауаптарына қарай, біз оларды әртүрлі көліктерге отырғызып, «ботаникалық пойызға» «білім қалашығына», яғни үйге ораламыз. Осындай экскурсиялар кезінде ойындар өткізу оқушылардың білімін арттырады және танымдық көзқарастың қалыптасуына ықпал етеді. Сонымен қатар, экскурсиялар мамандықтарға бағытталған. Бұл студенттердің мамандыққа деген қызығушылығына, оқу процесі мен сабақтан тыс жұмыстардың үйлесуіне байланысты.