13 – сурет. Ғарыштық сәулелердің таралу бағытын демонстрациалауға арналған екі индикаторды қосу схемасы және қондырғысы.[13]
Түзеткіші желіге қосады да, тәжісибені демрнстрациалауға кіріседі.
Әр бір индикаторда 2 – 3 с-ке токты түзеткіш генераторды қосады. Нәтижесінде индикаторлар іске қосылып, өздері арқыры өтетін ғарыштық сәулелерді тіркей бастайды. Мұнда әр бір индикатордан күшейткіштің кірісіне кернеудің оң импульстары келіп түсе бастайды. Егер кіріс лампасының торына кернеу берілмесе онда барлық импульстар күшейткіш арқылы өтеді де дыбыс зорайтқышы оларды қатты сыртыл түрынде тіркеп отырады.
Сонан соң күшейткіштің кірісіндегі теріс ығысу кернеуін жайлап арттырады. Кіріс лампасы бірте - бірте жабылып, келіп жеткен импульстарды өткізбейтін болады. Сол кезде дыбыс зорайтқыштағы сыртыл басылады.
Ығысу кернеуін келіп жететін импульстар кернеуінің амплитудалық мәнінен аздап кем болатындай, олардың бәрі қклайда бәсең сыртылдар түрінде естілетіндей, лайықтап алады. Алайда, егер ғарыштық сәуленің өзі екі индикатордан да өтетін боса, импульстар қосылады да, қатты бір сыртыл түрінде тіркеледі. Мұнда мынандай тұжырым айтуға болады: сәкес ғарыштфық сәулелері екі индикатордың есептегіш түтіктері арқылыда өтетін жазықтық нұсқап отыратын бағытпен қабылданады.
14 – сурет. Ғарыштық сәулелерді тіркеу үшін осйилографы бар екі индикаторды қосу схемасы және қондырғы.[13]
Штатив тіркеуішін вертикалға әртүрлі бұрыштармен келтіріп қойып, тәжірибе жолымен «ғарыштық пеленгаторы» күшейткіштің шығысындағы қатты сыртылдар ең жиі естілетіндей болып табылады.
Осы жағдайда телефондарды қосуға арналған индикатрдың шығыс ұяларын параллель қосады да, 14 – суретте көрсетілгендей етіп, осйиллографқа жалғастырады. Осциллограф жаймасының генераиорын ажыратып тастайды, ал ақшыл дақтың ғарыштық бөлшектерді индикатор тіркеп отырғанына байланыссыз, біресе вертикль, біресе горизанталь «шарпуын» байқайды. Мұның өзі индикаторлардың іске әр уақыты қосылатындығын көрсетеді. Бірақ экраннан эр ендік ақшыл дақтың диагональ бойымен «шарпуы» байқалады, бұл индикаторлар бір мезгілде іске қосылғанын көрсетеді. Ал мұның өзі бұл жағдайларда индикаторлар бір ғана ғарыштық сәулелерді тіркегенін білдіреді.
Ғарыштық сәуле интенситтілігінің бағытқа тәуелділігі.
а) α = 0
1 – кесте.
№
|
N
|
t, сек
|
N0 = N / t
|
∆N0
|
N = N0,орт±∆N0,орт
|
1
|
2
|
30
|
0.071
|
0.02
|
0,09 ± 0,014
|
2
|
3
|
30
|
0.10
|
0.01
|
3
|
3
|
30
|
0.10
|
0.01
|
4
|
2
|
30
|
0.071
|
0.02
|
5
|
3
|
30
|
0.10
|
0.01
|
6
|
2
|
30
|
0.071
|
0.02
|
7
|
3
|
30
|
0.10
|
0.01
|
8
|
3
|
30
|
0.10
|
0.01
|
9
|
2
|
30
|
0.071
|
0.02
|
10
|
3
|
30
|
0.10
|
0.01
|
Орташа мәні
|
|
|
0.09
|
0,014
|
б) α = 450
2 – кесте.
№
|
N
|
t, сек
|
N0 = N / t
|
∆N0
|
N = N0,орт±∆N0,орт
|
1
|
2
|
30
|
0.07
|
0.006
|
0.076 ± 0.0096
|
2
|
2
|
30
|
0.07
|
0.006
|
3
|
2
|
30
|
0.07
|
0.006
|
4
|
2
|
30
|
0.07
|
0.006
|
5
|
3
|
30
|
0.10
|
0.024
|
6
|
2
|
30
|
0.07
|
0.006
|
7
|
2
|
30
|
0.07
|
0.006
|
8
|
3
|
30
|
0.10
|
0.024
|
9
|
2
|
30
|
0.07
|
0.006
|
10
|
2
|
30
|
0.07
|
0.006
|
Орташа мәні
|
|
|
0,076
|
0,0096
|
Қорытынды.
Иондаушы сәулелердің табиғи көзі ғарыштық сәулелер. Бастапқы ғарыштық сәулелердің құрамында 90 % - тей протондар, 7 % - ке жуық α – бөлшектер және 1 % - жуық басқа элемент ядролары болады. Бастапқы ғарыштық сәулелер құрамындағы жоғары энергиялы бөлшектер жер атмосферасындағы атом ядроларымен соқтығысуы нәтижесінде тұрақсыз элементар бөлшектер туындайды.
Ғарыштық сәулелердің бағыты бойынша таралуын анықтау үшін бір вертикал осьте орналасқан екі Гейгер санауышын телескоп ретінде қолдануға болады.
Бұл санауыштың әрбірінен шығатын импульстардың бір – бірімен уақыт боынша сәйкес келулерін бақылау арқылы телескоп бағыты бойынша түскен ғарыштық сәуленің интенсивтілігін бақылауға болады.
Телескопта туындаған импульстарды екі тәсіл арқылы тіркеуне болады:
а) құлақ телефоны арқылы;
б) осциллограф көмегімен.
Эксперимент осы аталған екі тәсілменде орындалды. Алынған нәтижелерде тәсілге байланысты айырмашылық болмады.
Ғарыштық сәуле интенсивтілігінің бағытқа байланысты аздап айырмашылығы болды: зениттік бұрыш артқанда интенсивтілік аздап төмендейді. Зетиттік бұрыш 00 – тен 450 - қа дейін өзгерткенде ғарыштық сәуле интенсивтілігі 16 % - ке дейін кміді.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Корсунский В. Н. «Оптика, атомная и ядерная физика». М. 1970.
Абрамов А. И., и др. Осн. «Экспериментальных методов ядерной физики». М. Атомизат. 1980.
Зингер С. «Первичные космическое излучение и его временное вариации». М. 1975.
В. Л. Гинзбург «Происхождение космических лучей». М. 1969.
«Физика экспериментальных частиц и космических лучей». Под. Ред. Дж. Вильсона М. 1969.
Дорман В. Ф. «Физика солнечных космических дучей». М. Л. 1985.
Сыроватский С. И. «Физика космических лучей». М. Л. 1990.
Вернов С. Н. идр. Изв. А Н. СССР., сер. физич. 19, 493 (1985).
Логунов А. А., Терлецский Я. П. Изв. А Н. СССР., сер. физич. 17, 19 (1986).
Шкловский И. С. ДАН СССР., 91, 475 (1990).
Труды международной конференции по космическим лучам. Л. В-1 август 1989г.
Пикельнер С. Б., Шкловский И. С. Атомическ. Журнал. СССР., зч, №2 (1989).
Демонстрационной эксперимент по физике в средней школе часть 2. под ред. Покровского А. А. М. 1989.
Боровой А. А «Как речистригуют частицы». М. 1981.
Физика микромира. Маленькая энциклопедия. М. 1980.
Гинзбург В. Л., Сыроватский С. И., Происхождение космических лучей, М., 1983.
Дорман Л. И., Экспериментальные и теоритеческие основы астофизики космических лучей, М., 1985;
Мурзин В. С., Введение в физику космических лучей, М., 1989г.
О.С. Нұрсылтанов «Атомдық физика» А. 1986.
http://www. gr – obor. narod. ru.
http://www. rambler. ru.
http://www. rambler. kz.
http://www. google. ru.
http://www. google. kx.
http://www. google. com.
http://www. yandex. ru.
http://www. yahoo. com.
http://www. maile. ru.
Достарыңызбен бөлісу: |
