Диплом жұмысы Бастауыш мектепте зат есімді оқыту



жүктеу 0,87 Mb.
бет2/6
Дата01.01.2018
өлшемі0,87 Mb.
#6665
түріДиплом
1   2   3   4   5   6

Мазмұны:
Кіріспе
3-5

І.Бастауыш сыныптарда грамматиканы оқыту мәселесінің


зерттелуі 6-17

II. Бастауыш мектеп оқушыларының грамматиканы меңгерудің


психологиялық кезеңдері 18-21

III. Бастауыш мектепте зат есімді оқыту және оны басқа сөз


таптарымен байланыстыра оқыту маңызы 22-42

III. 1 Зат есім мен етістікті байланыстыра оқыту 43-44

III. 2 Зат есім мен сын есімді байланыстыра оқыту 46-49

III. 3 Зат есім мен сан есімді байланыстыра оқыту 50-51



Қорытынды 52-53

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 54-55

Кіріспе

Диплом жұмысының өзектілігі Тілді, оның ішінде

оқушылардың ана тілін оқыту барысында балалардың сөйлеу дағдысын дамытуға көп көңіл бөлу керек пе, болмаса қалай дұрыс сөйлеу қажеттігі туралы ғылыми ұғымдар немесе грамматиканы меңгертуге көп назар аудару қажет пе деген мәселенің айналасындағы бір-біріне кереғар пікірлер бү_рынғы кеңес мектебінің 70 жылдан астам тарихының өн бойында үнемі жалғасып келді. Мәселен, 20-жылдары «грамматиканы арнайы оқытудың қажеті жоқ, ол сөйлеу барысында оқушылардың өздері-ақ үйренеді» деген көзқарас үстем болса, 30-жылдардың бас кезіннен бастап кеңес мектептерінде оқушыларға сөйлеу, жазу дағдыларын үйрету тілдің лексикалық, фанетикалық, морфологиялық, синтаксистік жүйелерін меңгертумен қатар жүргізіле бастады. Ал 50-жылдары оқушылардың сөйлеу және жазу дағдыларындағы ол қылықтар сөздердің лексикалық мағыналарын үйретуге аз көңіл бөлгендігінен деп табылды. Осы жағдай 60-жылдары бастауыш мектептерде берілетін білім мазмұнымен оқуты әдістерін жаңарту жұмысын іске асыруға алып келді.

Бастауыш мектептерді тілді оқыту барысы мынандай мәселелерді қамтиды:

а) Оқуға үйрету:

э) сөздік қорын, стилистикалық дэлдікті, мазмұндылықты, логикалық жүйелілікті қамтитын оқушылардың байланыстырып сөйлеуін дамыту:

б) фонетиканы, сөз қүрамын және ғрамматиканы


(морфология, синтаксис) меңгерТу;

в) графикалық, пунктуациялық дағдыларды қалыптастыру.


Жаңа бағдарлама бойынша осы аталған мәселелердің арасында

тығыз байланыс орнату қажет деп табылды. Бүрын балалардың орфографиялық дағдысын қалыптастыру грамматикалық ұғымдарды меңгертуге, байланыстырып сөйлеуді дамытуға бағытталған жұмыстармен байланыссыз жүргізілсе, немесе грамматикалық ұғымдарды меңгерту тілдің лексикалық және синтаксистік жүйесін оқытумен ұштастырылмаса, енді мұның бәрін бір мақсатқа оқушылардың өз ойларын мазмұнды, грамматикалық тұрғыдан сауатты, стильдік жағынан ойын дэл бейнелеп айта және жаза білу дағдыларын қалыптастыруға бағындыру қажет болды.

Бү_л түхта орыс ғалымдары Д.Н.Богоявленскийдің, Н.Ф.Жуйковтың, Н.С. Рождественскийдің, Е.Г.Шашкованың және т.б. бастауыш сынып оқушыларына грамматикалық ұғымдарды беру негізінде олардың дұрыс сөйлеу әрі жазу дағдыларын қалыптастыру мәселелерін қарастырған қүнды зерттеулері болғаны белгілі. 60-70-

жылдары бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту әдістемесін жетілдіру мәселелрін қарстырған эдімкер-ғалымдар да (М.Балақаев, Р.Әміров, С.Рахметова, Ш.Әуелбаев, А.Асқарбаева, О.Байқуатова т.б.) өз еңбектерінде оқушылардың дұрыс сөйлеу және жазу дағдыларын қалыптастыру мен оларға грамматикалық ұғымдар беру жұымстарынң тиімді үйлесімін табу, оңайлы әдіс-тәсілдерін жүйесін қолдану мәселелері әр түрлі ыңғайда қарастырылды. Алайда бұл мәселелер 80-жылдарлдің аяқ кезіндегі балаларды 6 жастан бастап оқытуға көшкен төрт жылдық бастауыш сыныптарында өз шешімін элі толық тапқан жоқ деуге болады. Біздің қазіргі жаңартылған бағдарлама бойынша оқып жатқан бастауыш мектептепде жүргізілген бақылауларымыздың қортындысы мынаны көрсетті: оқу бағдарламасында берілетін білім мазмұнын әдістемелік-психофизиологиялық тұрғыдан негізделгеніне қарамастан, бастауыш класс оқушыларының бәрі бірдей тиісті дағдыларды меңгере аламаған. Олардың бәрі бірдей өз ойын грамматикалық ■ тұрғыдан сауатты бейнелеіі айтып, немесе жазып бере алмайды. Әсіресе қазақ тілінің морфологиялық жүйесінен берілетін ұғымдарды өз тарапынан іс жүзінде қолдана алмайды. Грамматиканы оқытуда басты назарды зат есімді оқытуға аударған жөн. Себебі, бастауыш мектепте зат есімді басқа сөз таптарымен байланыстыра оқытады.Сондықтан тақырып өзекті.



Диплом жұмысының мақсаты Бастауыш мектеп оқушыларына сөз таптары туралы ұғым беру.

Диплом жұмысының міндеттері:

  1. Бастауыш мектепте зат есімді оқыту тэжірибесімен танысу;

  2. Тақырыпқа сэйкес әдістемелік, педагогикалық кңбектерге
    сараптама жасау;

  3. Оқушылардың зат есім жөнінде білімдерін жетілдіру.

Диплом жұмысының нысаны болып Бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту процесі алынды

Диплом жұмысының әдістері. Диплом жұмысында баяндау, талдау, салыстыру, сараптау, жинақтау, жүйелеу, қорыту әдістері пайдаланылды.

Диплом жұмысы жұмысы екі кезеңде жүргізілді.

Бірінші кезеңде диплом тақырыбына сай педагогикалық, лингвистикалық және әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалып, диплом жұмысының мақсаты, нысаны айқындалды.

Екінші кезеңде Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында оқушылардың зат есім жөнінде білімдерін жетілдіруге арналған оқыту әдіс-тәсілдерді қолданудың тиімді жолдары қарастырылды. Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында зат есімді оқыту тәсілдерін қолдануды ұйымдастыру және тиімді пайдалану жолдары айқындалды.

Диплом жұмысының теориялық маңызы Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында оқушыларға зат есімді оқытуға байланысты алынған ғылыми қағидалар мен тұжырымдар қазақ тіл білімі мен қазақ тілін оқыту әдістемесін теориялық тұрғыдан толықтырады.

Диплом.жұмысының практикалық маңызы

Диплом жұмысында ұсынылып отырған әдістеме оқушылардың қазақ тілінің сөйлем жөнінде алған білімін тереңдетуге және тілдік материалдарды дұрыс игеруіне ықпал етеді. Диплом жұмысы мектеп мұғалімдеріне және қазақ тілін оқыту әдістемесін зерттеушілерге көмекші құрал бола алады.

Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I. Бастауыш сыныптарда грамматиқаны оқыту мәселесінің

зерттелуі

Қазақ тілі пәнін оқыту-мемлекеттік тілде жүретін мектеп пәндерінің ішіндегі ең бастысы, бәрінің ортақ өзегі әрі үйытқысы. Ана тілін жақсы білмей түрып, ол тілде дұрыс, еркін сөйлеп сауатты да сындарлы жазуға үйренбей тұрып, қалған пәндерді ойдағыдай саналы меңгеру жайында айтудың өзі артық. Осы білім, дағды, біліктіліктердің барлығының негізгі бастауыш сыныптарда қалатыны белгілі. ¥лы педагог К.Д.Ушинский: "Халық тілі - тарих шекарасынан әрі қайда әріректен басталатын және өмір бойы қайтадан шешек атып тұратын тамаша гүлі, оның күллі барлық терең, толық ойы мен сезімі туған елінің тілінде",- деп көрсеткен болатын. Сондықтан бастауыш сынып оқушыларын дамытудың маңызды факторы олардың білімі мен дағдыларының қалыптастыруға мүмкіндік-беретін бүкіл оқу барысын жолға қою болып табылады. Осындай күрделі міндеттерді шешуде ерекше орын алатын пән - ана тілі. Ана тілінің маңызы туралы Ж.Аймауытов былай дейді: "Ана тілі - халық болып жасағаннан бергі жан дүниесінің айнасы: өсіп, өніп, түрлене беретін мэңгі қүламайтын бэйтерегі. Жанның барлық толқындарын түқымнан түқымға жеткізіп, сақтап отыратын қазынасы - сол халықтың тілі ". Бұған "Мүралардың ең қымбаты — сөз. Сөз күн шалмас қараңғы көңілді шалады, күн шықпас суық көңілді жылытады. Асыл сөз мәңгі жасайды.", - деген Ғ.Мүхтафиннің сөздеріне қоса ана тіліміздің алатын орнын, Конституцияға қазақ тіліне мемлекеттік тіл мәртебесі берілгенін, халқымызмыздың егемендікке ие болуы нэтижесінде қолы жеткен үлы қуаныш, бақытымыз екені жайында әңгімелей келе оқушыларымызға оның мәнін терең үғырдыру түсу үшін көрнекті тұлғалардың ана тілі жайында айтатын қанаттысөздерінен мысал келтіруді жөн көрдім. Л.Н.Толстойдың "Қанша айтсаң да, ана тілі қашанда ана тілі болып қала береді. Шешіліп бір сөйлегін келген кезде бірде-бір француз сөзі басқа кірмейді, ал бір жарқ етіп қалғың келеді екен, онда мәселе басқа", М.И.Калинин "Ана тілін үйрену-үлы іс. Әркім өз ана тілімен сөйлеуге, анасынан туа үйренген тілімен сөйлеуге тырысуы керек.Ең жақсы тіл -ана тілі", М.Әуезовтің "Кімде-кім қазіргі уақытта ана тілін, өзінің әдебиетін сыйламаса, бағаламаса, оны сауатты, мэдениетті, үжым деп санауға болмайды", Ғ.Мүсіреповтің "Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенін де, болашағынан қол үзеді," - деген сөздерінен - ақ ана тілінің ерекше екендігі көрінеді.

Осыдан қазақ тілі пәнін оқытудың бес түрлі маңыздылығы шығады:

1. Білімділік (ғылым негіздерімен қаруландыру)

2. Тәрбиелік (адамгершілік, имандылық қасиеттерді
қалыптастыру).


  1. Дамытушылық (баланың таным қабілеттерін арттыру).

  1. Аралық қызмет (ұлттық дәрісханаларда қазақ тілі арқылы басқа
    пәндерді ұғындыру)

  2. Қатысымдық қызмет (қазақ тілін оқыту арқылы басқа қабілетін
    жетілдіруі).

Қазіргі танда қазақ тілін оқыту әдістемесін жетілдіру мақсатында мұғалімдер алдында қалай және нені оқыту керек деген сұрақтар туы заңды. Білімді толығымен ендіру, бағдарламаны толық үғындыру-әрбір мұғалімнің алдында түрған мақсат. Сондықтан казіріг екзеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа көзқарастары шығуда, соған орай жаңаша бағдарламалар жасалып, оқытудың бағыттары беріле бастады. Сонымен бірі - бастауыш сынып оқушыларына арналған "Атамұра" баспасынан шыққан жаңа бағдарламаларға негізделген "Қазақ тілі" оқулықтары. Бұл оқулықтар жаңаша оқыту бағыттарын талап етеді. Себебі "Атамүра" баспасынан шыққан "Қазақ тілі" оқулықтары мынадай оқу-әдістемелік принциптерге негізделген:

1. Оқулықтарды жасау барысында авторлар мынадай мәселелерге


басты назар аударған:

а) Қызметтік. Қазақ тілінің фонологиялық, лексикалық,


грамматикалық жақтарынан білі ала отырып оқушы, қатынас қызметін
қолдану мүмкіншілігі.

э) Жүйелілік. Қазақ тілін оқыту барысы белгілі бір жүйеге бағындырыла жасалынған.

б) Тәрбиелік. Әрбір сөйлем, мэтін оқушыға тәрбие беру
мақсатында іріктеліп алынған.

2. Оқыту барысын жеңілдету үшін оқулықтармен қоса оқыту


кешенін қүрайтын көмекші оқу - әдістемелік қүралдар шықты. Бұл
кешенде басты орынды, негізі болып "Қазақ тілі" оқулығы тұрады.
"Қазақ тілі" оқулығын негіз ете отырып "Таза жазу" дәптерлері, түрлі
"Қазақ тілі" оқыту жөніндегі әдістемелік қүрал, көмекші, диафильмдер
түрлі бағдарламалар, көрнекті қүралдары т.б. шықты.

3. Оқулықта баларға білім беру жүйесі толық сақталынған. Әрбір тақырып бастауыш мектеп оқушыларына оқу және жазу икемділіктері мен дағдыларын қалыптастыру мақсатында берілген. Сондай-ақ әрбір тақырып жеңілден - ауырға, оңайдан — қиынға принципіне сүйене отырып, бүкіл бастауыш мектеп бағдарламаларына сэйкес жүйемен берілген.

4. Оқулықтардың қүрылымы мен мазмұны оқушылардың жазу және оқу дағдылары мен икемділіктерін қалыптастыру ісін жетілдіруде өтілген тақырыпқа қоса келесі тақырыпқа негізделіп отырады.

5. Оқулықтарда тілдік материалдың берілуі мен іріктелуі қаза


тілінің фонологиялық, лексикалық, орфографиялық, орфоэпиялық,
грамматикалық заңдылықтарына негізделе отырып алынған. Тілдік
материалдар эліппеге дейінгі, эліппе кезеңі, эліппеден кейінгі кезеңдерді
толық қамтиды. Тілдік материалдар негізінен лексикалық және
грамматикалық принциптерге сүйенген. Әрбір сөздің мағынасы жекеше
тұрып та, басқа сөздермен байланысқан түскен жағдайларда толық
ашуға әрекет жасалынған.

6. Оқулықта оқушылардың фонетикалық, орфографиялық,


грамматикалық, лексикалық дағдыларын қалыптастыру үшін түрлі
практикалық жаттығулар берілген.

7. Оқулықтағы түрлі тапсырмалар мен сұрақтар балалрдың оқу


және жазу, түсіну дағдыларын қалаптастыруға негіз болады.

  1. Оқулықта оқушылардың саналылығы мен белсенділігін
    арттыруға түрлі іс-әрекеттер басым.ъ

  2. Оқулықтар оқушылардың жас ерекшіліктеріне сәйкес
    психологиялық заңдылықтар мен түжырымдары негізге алынған.

10. Оқулықтар бастауыш мектеп бағдарламаларына сәйкес
жасалынған:

а) эліппе және тіл дамыту.

э) оқу, фонетика, грамматика және тіл дамыту.

б) Фонетика, грамматика, емле және тіл дамыту.

в) грамматика, емле және тіл дамыту.

11. Әрбір сынып оқулығы келесі сынып оқулығының басы, келесі


сынып оқулығы бүрынғы сынып оқулығының жалғасы ретінде
жасалынған.

Бірінші сынып оқулығында - • қазақ тілінің дыбыстық заңдылықтары мен жүйесі жөнінде, лексика мен грамматиканың алғы шарттары ғана берілген.

Екінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің заңдылықтарына жекелей тоқталып, грамматика мен емле үйретіле бастайды.

Үшінші мен төртінші сынып оқулықтарында — бүкіл бастауыш мектепте үйретілуге тиіс материалдар толығымен оқытылып, жоғары сыныптардағы оқуға негіз жасалынады.

Оқулықтардың осындай принциптеріне негізделе жасалуы - заман
талабы. XX ғасырдың 60-70 жылдарынан бастап кеңестік әскерлердің
арасында оқыту ісін жетілдіру жүмытары сөз болып, түрлі семинарлар
өткізе бастады. Әдіскерлердің осында эс-әрекеттері нэтижесінде жаңа
ғылыыми бағых дүниеге келді. Бұл ғылыми бағыт - лонгводидактика
деп аталады Терминды академик' Н.М.Шанский енгізді.
Лонгводидактика бүкіл тіл ғылымының психологиялық,

педагогикалық заңдылықтарын өзіне жинақтайтын оқыту әдістері жиынтығы.

Оқулық әдістері тек оқулықтағы берілген тапсырмалар мен жаттығуларға сэйкестеліне жасалуы қажет деген пікір қалыптасқан. Осыдан оқушы тек тапсырманы ғана орындауы қажет, басқа тапсырмалардың қажеті шамалы деген қағида шықты Мысалы: Сабақта № 321, 322 жаттығуларды орындап үйге № 325, 326 жаттығуларды орындалуы шартталынады. Бұл сабақта өту жұмысын бір тектес, бір сарынды етіп қойды. Балалардың сабаққа деген қызығушылығын төмендетіп, белсенділігін артыруға негіз-түрткі екендігі қазір барша әдіскерлерге аян. Түрткісіз сабақ шаблон секілді алдын - ала белгілі, пәнге деген қызығушылығын тудырмауы заңды.

Сондықтан, қазіргі кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа көзқарастары оған жаңаша әдіс-тәсілдерді қажет ететіні белгелі. Бү_л ретте алған қойылған бағдарламалық талаптарды бір-біріне бөле қарауға болмайды. Түпкі мақсат, тәрбиелік міндеттерге қоса, оқушылардың өз ойларын түжырымды да түшымды айтуға үйрету, сауатты да сындарлы жазып жеткізі алатын болуына қол жеткізу десек, ең алдымен олардың , сөздік қорын үнемі молайтып, тілдік түйсік-талғамын жетілдіре беруде бастауыш сынып мұғалімдірінің ететін еңбегі зор.

Мүндай нэтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру, оны тиімді пайдалану арқылы қол жеткізеді. Қандай әдіспен өтсе де балаға бағдарламаға сай білімді сіңдіру түпкі мақсат. Сондықтан мұғалімдер казіргі кезеңдегі ғылым жетілдіктерін пйдалана отырып, әдіскерлердің үсынған әдістерін саралай кел өзіне қажетін іріктеп алады. Әрбір әдіс тэжірбие түрінде сыналып, жинақталынып алынған нүсқау. Егер де мұғалім әдістерді дұрыс қолдана білсе, бү_л әдістер тек оқушылардың пәнге деген қызығушылығын тудырып қана қоймай, сонымен қатар пәннің мазмұнын терең түсіріп меңгеруді, толыққанды білім мен тәрбйе алуына, білім көрсеткіштерін арттыруды қамтамасыз етеді. Бірінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық заңдылықтары мен жүйесі жөнінде, лексика мен грамматиканың алғы шарттары ғана берілген.

Екінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің заңдылықтарына жекелей тоқталып, грамматика мен емле үйретіле бастайды.

Үшінші мен төртінші сынып оқулықтарында - бүкіл бастауыш мектепте үйретілуге тиіс материалдар толығымен оқытылып, жоғары сыныптардағы оқуға негіз жасалынады.

Оқулықтардың осындай принциптеріне негізделе жасалуы - заман талабы. XX ғасырдың 60-70 жылдарынан бастап кеңестік әскерлердің арасында оқыту ісін жетілдіру жүмытары сөз болып, түрлі семинарлар өткізе бастады. .Әдіскерлердің осында эс-әрекеттері нэтижесінде жаңа



9

ғылыыми бағыт дүниеге келді. Бұл ғылыми бағыт - лонгводидактика


деп аталады Терминды академик Н.М.Шанский енгізді.
Лонгводидактика бүкіл тіл ғылымының психологиялық,

педагогикалық заңдылықтарын өзіне жинақтайтын оқыту әдістері жиынтығы.

Оқулық әдістері тек оқульщтағы іэерілген тапсырмалар мен жаттығуларға сэйкестеліне жасалуы қажет деген пікір қалыптасқан. Осыдан оқушы тек тапсырманы ғана орындауы қажет, басқа тапсырмалардың қажеті шамалы деген қағида шықты Мысалы: Сабақта № 321, 322 жаттығуларды орындап үйге № 325, 326 жаттығуларды орындалуы шартталынады. Бұл сабақта өту жұмысын бір тектес, бір сарынды етіп қойды. Балалардың сабаққа деген қызығушылығын төмендетіп, белсенділігін артыруға негіз-түрткі екендігі қазір барша әдіскерлерге аян. Түрткісіз сабақ шаблон секілді алдын - ала белгілі, пәнге деген қызығушылығын тудырмауы заңды.

Сондықтан, қазіргі кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа көзқарастары оған жаңаша әдіс-тәсілдерді қажет ететіні белгелі. Бұл ретте алған қойылған бағдарламалық талаптарды бір-біріне бөле қарауға болмайды. Түпкі мақсат, тәрбиелік міндеттерге қоса, оқушылардың өз ойларын тұжырымды да түшымды айтуға үйрету, сауатты да сындарлы жазып жеткізі алатын болуына қол жеткізу десек, ең алдымен олардың , сөздік қорын үнемі молайтып, тілдік түйсік-талғамын жетілдіре беруде бастауыш сынып мұғалімдірінің ететін еңбегі зор.

Мүндай нэтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру, оны тиімді пайдалану арқылы қол жеткізеді. Қандай әдіспен өтсе де балаға бағдарламаға сай білімді сіңдіру түпкі мақсат. Сондықтан мұғалімдер казіргі кезеңдегі ғылым жетілдіктерін пйдалана отырып, әдіскерлердің ұсынған әдістерін саралай кел өзіне қажетін іріктеп алады. Әрбір әдіс тэжірбие түрінде сыналып, жинақталынып алынған нүсқау. Егер де мұғалім әдістерді дұрыс қолдана білсе, бұл әдістер тек оқушылардың пәнге деген қызығушылығын тудырып қана қоймай, сонымен қатар пәннің мазмұнын терең түсіріп меңгеруді, толыққанды білім мен тәрбие алуына, білім көрсеткіштерін арттыруды қамтамасыз етеді.

Қазіргі кезеңде ғалымдардың зерттеулері бойынша сабақты ойын түрде өткен жағдайларда ғана бала санасына білі тез және толық енетіндігін көрсетеді.

1 -сызба

Оқыту пирамидасы. (игерудің орташа проценті)



10

Дәріс 5%


Оқу 10%

Көрнекі және аудио материалдар 20%

Көрсету 30%

Пікірталас тобындағы жұмыс 5 0%

Іс-қимыл арқылы оқу 75%

Басқаларды үйрету 90%

Ғалымдардың көрсетуі бойынша сабақты тек мұғалімнің өзі ғана жүргізіп, оқушылар мен мұғалім арасында, іс-әрекет тек бір жақты болған жағдайда бүкіл сабақты игеру мүмінкіндіктері 50%-ке жетпейтіндігін көрсетті. Мүндай сабақтарды оқушылардың іс-әрекеті төмен, тек дәріс, оқу, көру ғана болғандықтар сабақтан тез жалығады, қызығушылығы төмендейді. Егер сабақты мұғалім мен оқушының арасындағы қатынас "таратқыш-қабылдағыш" түрінде емес, "мұғалім-оқушы" немесе "тұлға-тұлға" түрінде өткен жағдайларда оқушы білімді тезірек және сапалы түрде сіңіре алады. Мүндай сабақтарда оқушылардың іс-әрекеті жоғары, бір-бірімен сөйлесу, сабақты ойын түрде өткізіп бүкіл білімін 75%-тйін өзіне сіңіре алатындығын сызбадан көрінеді.

Балалардың оқуына түрткі болған жағдайларды психолог ғалымдар екіге бөледі.

1- сыртқы түрткілер болса, 2- ішкі түрткілер. Бірақ бұл түрткілердің арасында белгілі бір шекара. жоқ, сыртқы түрткі ішкі түрткіге, керісінше ішкі түрткі сыртқы түрткіге оңай өте алады. Бастауыш сынып оқушыларына мұғалімнің сөйлеген сөзі, жүріс-түрысы, қимыл іс-әрекеттерінің барлығы баланың ішкі түрткісінің оянуына себеп болады. Бастауыш сынып оқушыларына тағы бір тән кдсиет - мұғалім сөзіне имандай сену айтқанын бұлжыппай орындай мұғалімді "ата-аналар" қатарына қосу. Міне сондықтан, мұғалімнің істеген іс-қимылдары, айтқан ақылдары, оқушылардың оқуға деген ішкі түрткісіне айналады. Ал сыртқы түрткісіне оқитын сыныптастары, түрлі әдістемелік қүралдар, көрнектеліктер т.б. жатады. Егер сыртқы түрткілер оқушылардың бойында психологиялық және физиологиялық белсенделегін арттырған жағдайда балалар бойында ішкі түрткі іске асады. Балалардың сабақта бір орында тыныш отырып, сабақ тындауы, сабаққа қатысуы төмен болса оқуды жөнді игере алмайды.

Сабақ неғұрлым қызықты жан-жақты ойын түрде өтілетін болса, оқушылардың білімді игеруі де соғүрлым жақсара бермек. Бастауыш сынып оқушыларына сабақты ойнап отырып қабылдайды, ойнай отырып оқйды. Мүндай сабақтарда мұғалім де ойынға қатысушы мүшелерінің біріне айналуға тиіс.

Н.А.Байбуртян, И.А.Геодекян, т.б. ғалымдар ойын сабақтардың балалрға тигізетін ұғымды тұстарын атап өткен, сондықтан, біз ойын —

11

сабақтарға терең тоқталмай, тек оқушыларға іс-әрекеттің қаншалықты пайдалы екенін атап көрсетті.

Білімді игерудің ең жоғары түрі балалардың біріне-бірі сабақ өтуі, түсіндіруі болып табылады.. Мұндай қос оқушышынң сабақтарында мұғалім оқушыға ертеңгі тапсырманы түсіндіріп, үйде оқып, дайындалып келуін тапсырады. Дайындалып келген оқушы өзінің білгенін жанындағы оқушыға түсіндіреді. Мүндай тәсіл екінші тілді оқытқан кезде ғана тиімді болып есептелінеді.

Бастауыш сынып оқушыларына зат есімді оқыту барысында сабақты ойын — сабақ түрінде, этнопедагогикамен байланыстыра өтуді жөн көрдік. Осындай жағдайда оқушыларға мынадай білімді, біліктілікті:

а) Өз ойларын мазмұнды грамматикалық тұрғыдан сауатты


стильдік жағынан жатық, дәл бейнелеп айта және жаза білу дағдылары
мен икемділіктерін қалыптастыру;

э) Оқушылардың сөздік қорын молайтудың, өз мағыналарын дұрыс үғынып, сөздерді орынды жүмсай білу дағдысын қалыптастыру;

б) Мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін, сөйлем және сөйлеу
үлгілерін негіз ете отырып сөйлемді дұрыс қүруды үйрету;

в) Халық ауыз әдебиеті үлгілерінен мақа-мэтел, жұмбақ-


жанылтпаштар және қазақ халықның көрнекті ақын жазушыларының
шығармаларын ребустар мен сөзжұмбақты, гараматтикалық
тапсырмалар талабына сай іріктеп алып оқушылардың бойына сіңдіру;

д) Оқушылардың бойына ізгілік пен имандылық, адалдық пен мейірімділік сияқты адамгершілік қасиеттерді дамыту;

Секілді т.б. қасеиттерді үйрете алатынымызды көрдік.

2. Бастауыш сыныптарды грамматиканы оқыту мәселесінің зерттелуі.

Баланың сөздік қорында сөздердің барлығы сөйлеу процессінде қолданысқа түсіп, бір-бірімен байланыста болады. Психолог А.Н.Гвоздев балының сөйлем, сөздерді тіркестіре айта бастауы 1,10 ай — 2 жасында пайда болып кейінірек дами түсетіндігін көрсетеді. "Ребенок еще не обучавщися родному языку, практический полностью владеет гарммматическим формами: дети никогда не делает ошибок, "лампа стояла над столом", то есть своейречевой практике слогают, спергают и согласуют слова. Овледевает этими речевыми операциями ребенок в процессе "фактического приспособление своей речевой деятельности к тем языковым условым, в которых она протекает, т.б. в процессе "прилаживания", "подражания", - деп мектепке келген баланың тілдік бүкіл гармматикалық заңдылықтармен білетіндігін көрсетеді.

Бала алғаш сөйлем қүрап сөйлеген кезінен бастап — ақ, түбірлер мен қосымшаларды дұрыс жалғап, қолдана алады. Бала тілі зерттеген Д.Н. Шмилев, Қ.Молдабеков, К.Р.Львов т.б. секілді ғалымдар бала



12

гармматикалық заңдылықтары дұрыс қолдана алтындығын көрсетеді. Д.Н.Шмилев "Препринятое послендие годястатистические исследование функционально стилистического расспределения грамматических форм слов, содерит интересные данные, но они в основном ориентированя на формы слов но не их значение, между тем как возможности "перенсоного" употребление грамматических форм как раз и различны в разных типах речи", - деп бала өзінің сөйлеу тілін гармматикалық формаларды дұрыс қолдана алтындығын көрсетеді.

М.Р.Львов "В интеллектульной жизни подростка речь наяинает выступать в разных вариантах: все болыпую роль играет писменная речь, постепенно происходить стилевая дифференциация: на ряду с разговорно-бытовым стилем все больше развивается и совершенствуется в книжной стили речи", - деп, атап көрсетеді. Мұның өзі бала тілінің өзгеруіне байланысты баланың сөйлем құрау жобасы, нүсқасы да өзгеретіндігін білдіреді. Сондықтан баланың сөздік қорында сөз таптарының басымдылығы сөз болады. Бұл жөнінде М.Ф.Скорнякова: "отсюда напрашивает вывод о необходимости учета особенностей значения грамматических форм в разных типах речи и степени владения учащимися как самим набором грамматических форм, так и смысловыми возможносями их", - деп , мектепте грамматиканы оқытудың қажеттілігін атап көрсетеді: "Целенаправленное изучение в школе языка и в частности грамматики, вызывает существенные изменение в речевой деятельности детей".

Бастауыш мектепте грамматиканы оқыту мәселесі жөнінде XX ғасырдың басында үлкен дау-дамай, пікір таластап болған. Кейбір ғалымдар грамматиканы бастауыш сыныптарда оқтудың қажет жоқ, балалар грамматиканы оқымай-ақ сөйлей алады, өзінің пікірін жеткізе алады десе, (А.Б.шапиро, П.С. Державин, Д.Н.Ушаков, А.Машкин т.б.), А.Машкин: "...оставить в покое грамматику навык к языковым (речевым) формам", - дейді. А.Б,Шапиро "..іграмматика не имеет ничего общего ни с орфографией, ни с развитием речи", - деп гармматиканы оқытудың қажеті шамалы, грамматиканың баланың жазуына, тіл дамытуына эсері жоқ екенің айтады.

Екінші топтағы ғалымдар (А.М.Пешковский, П.Гуревич, А.Слетова, М.Соколова, М.Янчевская, т.б.) гармматиканы оқытудың қажетттілігін айта келе гармматиканы оқыту арқылы балаларда жазу дағдылары мен икемділіктері қалыптасатындығын атап көрсетеді.

А.Н.Пешковский: "Если прежде утверждали, что "гарамматика-служанка правописания", то я утверждаю что грамматика служанка и првописания, и литературно речевых навыков, и стилевых навыков. "Граматика служанка - навыков " - вот как я формулирую роль грамматики в школе", - деп грамматиканың дағды қалыптастыруда ең бір дұрыс жолы-екенін көрсетеді.



13

Бастауыш сыныптардағы грамматиканы оқыту жөнінде пікір таластар нэтижесінде қазіргі кезде грамматика емлеге, фонетикаға қатысты болып оқытылып келе жатыр. Бұл балардың сөздік өорын молайтпай, қайт тек белгілі бір аз мөшердігі сөздерді жаттатып, жаттықтыруға әкелді. Осындай пікірді Г.И.Белоусова "Вопросы развитя речи в методических книгах 20-х годлв", - деген кандидаттық дисерттациясында атап өтеді.

"В последующие десятилия, особенно в конце 40-х начале 50-х годов, наптроив, на урогах русского языка на столько сильно увеклисьграмматикой, что забывали осамом языке, боготмо, живом и ранообразном. Грамматические правила превращались в самоцель и не имели никакого практического приложение к навыкам а устной и письменной речи. Такая практика работы по языку не могла способствовать развитию речи учащихся, и речывая культура родолжала оставаться бедной".

Қазақ тілін оқыту әдістемесінде (бастауыш мектепте оқыту) грамматиканы оқыту жөнінде зерттеу ісіне А.Байтұрсынов, С.Жиенбаев, С.Х.Сарыбаев, Х.Бозжанаова, Ә.Сэдуақасова, Г.Уайсова, Ы.Маманов, Р.Әміров, Х.Арғынов, Д.Әлімжанов т.б. үлес қосқан және қосуда.

А.Байтұрсыновтың "Тіл қүрал" (1914), "Тіл - құрал" (1925), "Тіл -құрал" (1915), "Тіл - қүрал" (1925), "Методика мәселелері" (1922),"Оқу құралдары" (1912), "Әліп-би" (1928), "Сауат ашқыш" (1926). т.б. қазақ тілінің әдістемесіне арналған еңбектері мен мақалаларының қазіргі кезеңге дейін өз қү_нын жоймағандығын айта аламыз.

А.Байтұрсыновтың оқулықтарында грамматикаын оқыту мәселесі туралы айтылған пікірлері кездеседі. Ол: "қазақ тілінің түбірі өзгерілмей аяғына жалғау қосылып өзгеріледі. Жалғау екі түрлі: 1. Сөздің тұлғасын өзгертсе де ішкі мағынасын өзгертпейді. 2. Сөздің түлғысын да мағынасын да өзгертеді. Сондықтан бастан тысқары (яғни жалғау — Е.М.), соңғысы ішкері жалғау (жұрнақ Е.М.), деп аталады. "Қүлақ" деген сөзге (тың) деген жалғау қоссақ, қүлақтың болады. Тұлғасы өзгерілді мағынасы өзгершген жоқ. "Қүлақтың" деген де бастын мүшесінің атын көрсетеді. Егер "Қүлақ деген сөзге" "шын " деген жалғау (жұрнақ Е.М) қоссақ "Құлақшын" болады. Мүнда тұлғасы да мағынасы да өзгерілді. " Қүлақ" бастың мүшесін көрсетуші еді, "Қүлақшын " болған соң басқан киетін киімнің атын көрсетіп түр", - деп түбір мен қосымшаларды оқыту жайында сөз етеді.

А.Байтұрсынов сөз таптарын үлкен екі топқа бөледі: 1-атауыш сөздер (зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік), 2-шылау сөздер (үстеу, демеу, жалғаулық, одағай). 1925 жылы шыққан "Тіл - қүрал ' еңбегінде гармматиканы сөз тұлғасына қарай 5-ке бөледі:

а) Түбір сөз

э) Туынды сөз (туғын сөз)


жүктеу 0,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау