Әлемнiң физикалық бейнесiнiң

Философиялық идеялар ӘФБ-нiң қалыптасу процесiне ықпал етiп отырады. Мысалы, Галилей – Ньютон жасаған ХVI–ХVII ғасырлардағы антикалық атомизм мен метафизикалық материализмнiң ықпалымен қалыптасты: материя дискреттi элементтер – атомдардың иерархиялық жиынтығы ретiнде қарастырылды; қозғалыстың барлық түрi денелердiң кеңiстiктегi механикалық қозғалысына әкелiп тiрелдi; өзара әсердiң бiр ғана түрi – гравитациялық өзара әсер белгiлi болды; себеп тек қана сыртқы әсер ретiнде қарастырылды. Бұл идеялар ӘМБ-нiң негiзгi элементтерi – физикалық ұғымдар мен принциптерде де өз өрнегiн тапты. Ал ӘМБ-нiң шығуы мен дамуына, негiзiнен, механиканың дамуы алғы шарты болды.

Ньютон механикасының жетiстiгi ньютондық көзқарастардың едәуiр абсолюттенуiне ықпал еттi. Бiрақта бұл жолда көптеген кедергiлер кездестi. Бiр жағынан, термодинамика, материяның кинетикалық теориясы, статистикалық механика сияқты жаңа шыққан теорияларды механикалық дүниетанымның әмбебап тұжырымдамасына сәйкес келтiру мүмкiн болмады. Бұл теориялардың жаңа ұғымдары ӘМБ-нiң мазмұнын анағұрлым ұлғайтып жiбердi. Екiншi жағынан, электромагниттiк өзара әсерлер теориясын механикалық көзқарастар негiзiнде құруға жасалған әрекеттер тiптен сәтсiз болып шықты. ӘМБ-нiң орнына Әлемнiң энергетикалық бейнесi (ӘЭБ) келдi.

Галилей ұсынған бiрiншi газ термоскопынан термометрдiң шығуының арасы бiр ғасырға созылды. Осы кезеңнiң тағы бiр эксперименталды жетiстiгi калориметрдiң жасалуы едi. Осы екi физикалық құрал жылу құбылыстарын мөлшерi жағынан зерттеу мүмкiндiгiн бердi. Нәтижесiнде физиканың екi iргелi ұғымы – температура мен жылу мөлшерi бiр-бiрiнен ажыратылып, физиканың маңызды принциптерiнiң бiрi – жылулық тепе-теңдiк заңы тағайындалды.

Осы кезде физиктердiң көзқарасында ғылыми тұжырымдама ретiнде жылутегi теориясы басым едi. Бұл теорияның қателiгiн ХIХ ғасырдың ортасында ашылған термодинамиканың бiрiншi заңы дәлелдедi. Ғылымдағы iргелi және әмбебап заңның бiрi – энергияның сақталу және айналу заңының ашылуы Майер, Джоуль, Гельмгольц аттарымен байланысты. Олар бiр-бiрiне байланыссыз әр түрлi жолдармен бiрдей қорытындыға келдi: энергияның әр түрiнiң арасында сапалық және сандық байланыстар бар. Осылайша Әлемнiң бiртұтас физикалық бейнесiн құруға алғашқы қадам жасалды.