Дәріс Дәрістің тақырыбы: Кіріспе

Бірінші және екінші сигналдық системалар. Олардың сыртқы дүниені танып білудегі маңызы. Сигналдық системалар

жүктеу 250,7 Kb. бет 14/48 Дата 29.09.2022 өлшемі 250,7 Kb. #39454

Бірінші және екінші сигналдық системалар. Олардың сыртқы дүниені танып білудегі маңызы. Сигналдық системалар. И.П.Павлов адамның жоғары дәрежелі нерв қызметін жануар мен адам үшін ортақ қасиет болып табылатын болмыстың бірінші сигналдық системасын құрайтын сыртқы дүниенің тікелей сигналдарына анализ және синтез жасауды мінез-құлық ретінде қарастырды. Бұл жайында ол былай деп жазды: «Жануарлар үшін болмыс түгел дерлік тітіркендіргіштер арқылы және тікелей организмнің көру, есту және басқа рецепторларының арнаулы клеткаларына келетін олардың үлкен ми сыңарларындағы іздері арқылы сигнал береді. Бұл сөзді, еститін және көретін нәрселерді есептемегенде жалпы табиғи, сондай-ақ біздің әлеуметтік қоршаған сыртқы ортадан алатын әсер, түйсік және түсініктеріміз деуге болады. Бұл – болмыстың бірінші сигналдық системасы, ол біз бен жануарларда бірдей».Еңбек әрекетінің, қоғамдық және семьялық қатынастардың нәтижесінде адамда сөз сигналдарын қабылдау, айтылатын (өзі айтатын, айналадағылар айтатын), көрінетін (жазылған, басылған) сөздердің маңызын түсіну ым-ишараны түсіну сияқты мидың жаңа қызметі – екінші сигналдық система дамыды. Ол үлкен ми сыңарларының жұмысына жаңа принцип (ми қыртысының қыртыс астындағы түзінділерімен өзара байланысы) енгізгендіктен, адамның жоғары дәрежелі нерв қызметін төтенше кеңейтіп, сана жағынан өзгертті. Бұл жайында И.П.Павлов былай деп жазды: «Егер біздің қоршаған дүниеге жататын түйсіктеріміз бен түсініктеріміз біз үшін болмыстың бірінші сигналдары, нақты сигналдар болса, сөз, ең алдымен сөйлеу мүшелерінен ми қыртысына келетін кинестезиялық тітіркендіру – екінші сигналдар, сигналдардың сигналы болып табылады. Олар болмыстан назарды аудару болып табылады және қорытынды жасауға мүмкіндік береді, мұның өзі… адамның қоршаған дүниеде әрі өзін-өзі жоғары дәрежеде бағдарлау қаруы – ғылымды құрайды». Сонымен, адам рецепторлар арқылы қабылдайтын сезімнің бәрін сөзбен бейнелейді. Сөз «сигналдардың сигналы» ретінде болмыстың нақты заттары мен құбылыстарынан назарды аударуға мүмкіндік береді. Екінші сигналдық система адамның қоршаған әлеуметтік ортамен күрделі өзара қарым-қатынасын білдіре отырып, адамдардың қоғамдық өмірімен тығыз байланысты. Мұнда сөз сигналы, сөйлеу, тіл адамдардың коллективтік өндіріс процесіндегі қатынас құралы болып табылады және олар еңбек әрекеті процесінде ғана дамиды. Демек, екінші сигналдық система әлеуметтік тұрғыдан алғанда себепті болып табылады, яғни қоғамдық еңбек әрекетінің заңды табиғи процесі ретінде пайда болып, дамиды. Адамдармен қатынас жасамайынша екінші сигналдық системаның дамымайтыны әдеби деректерден мәлім. Мәселен, жабайы жануарлар алып кетіп, аңдардың апанында тіршілік еткен балалар адам сөзін түсінбеген, сөйлей алмаған және сөйлеуді үйрену қабілетінен айрылған. Сол сияқты, саңырау болып туған балалар әдеттегі балалар секілді дыбыс шығарады, бірақ шығаратын сигналдарын есту анализаторлары арқылы бекітпегендіктен және айналадағылардың дауысына еліктеу мүмкіндігі болмағандықтан, олар мақау болып қалған. Сондай-ақ адамдармен қатынаста болмайтындай, ондаған жылдарға оқшауланған жас адамдар сөйлеу тілін ұмытады. Бұл фактілердің бәрі екінші сигналдық системаның дамуы әлеуметтік ортаға тәуелді екенін, оның бірінші сигналдық системамен өзара байланысын көрсетеді. жүктеу 250,7 Kb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз