ФИЗИКА ПӘНІНЕН ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРУҒА АРНАЛҒАН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ЖАЛПЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Тылсым күштің арқасында оқушыларға барлық нақты материалды үйрету, физика ғылымының әдіснамасын және ғылыми білімді оқу ең маңызды болып табылады.

Әдіснама, әдіс, әдістеме - түсініктерін ашамыз.

Әдіснама – бұл әдістер туралы зерттеу, құрылымы, ғылымның логикалық ұйымдасуы және оның қызмет құралдары болып табылады; ғылымның өзіндік дамыту үшін жобалау теориясының ең маңызды элементтерінің жиынтығы - ғылымның өзіндік тұжырымдамасы; шешілетін есептің ғылыми-зерттеуде қолданылатын ортақ әдіснамалық ұстанымдары мен әдістерінің жиынтығы; ғылымда қолданылатын зерттеу әдістерінің жиынтығы; ғылыми білім формалары мен әдістерін құру ұстанымдары туралы оқыту.

Әдіс – бұл зерттеу жолы; бір мақсатқа жету тәсілі, нақты есепті шешу, тәсілдер мен операциялардың, теориялық және практикалық білімдерінің жиынтығы, сынып есептерін шешудің ортақ тәсілі, сондай-ақ олардың шешім қабылдау барысында жалпы бағыты; белгілі бір жолмен белгілі бір сыныптың есептерін шешу бойынша реттелген жұмыстар.

Әдістеме – бұл алынған зерттеу нәтижесі бойынша техникалық тәсілдер мен ұйымдастырушылық нысандар жиынтығы; есепті шешу, мақсатқа жету, бірізді және тиімді әдістер жүйесін зерттеу болып табылады.

Оқуда есепті шешу кезеңі шағын зерттеуге ұқсас болып келеді. Сенімді нәтижелерін алу үшін қадамдар қандай болуы тиіс, нағыз ғылыми зерттеу ретінде, алдын ала әрқашан анық болмайды. Берілген есептерді шешу және сол сәттерде мысалдарды талдауға ерекше назар аудару кез келген зерттеуде болуы тиіс.

Физика есептерін шешуді оқытудағы педагогикалық тиімділігін арттыруда әлеуетті жоғары мүмкіндіктері оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, физика әдістемесінің әр түрлі деңгейдегі есептерін шешу сабақта кең және жүйелі түрде қолданумен ашып көрсетіледі. Мектепте физикалық білім берудің мазмұнына арнайы әдістемелік білімді қосу керек, себебі оның нақты мазмұнына сай жүйеде оқушылардың физика пәнін ғылым ретінде меңгеруі қажетті болып табылады.

Физика есептерін шешудің негізгі үш негізгі деңгейі бар.

Бірінші деңгей - жеке физика заңдарын пайдаланып, мысалы, механика есептерін шешуде динамика заңдарын қолданумен сипатталады. Әдетте, осы деңгейде есептің шешімі кейінгі деңгейдегіге қарағанда күрделі немесе ауқымдылығы математикалық аппаратты пайдалануды талап етеді.

Екінші деңгей – жалпы іргелі физикалық заңдар, мысалы, энергияның сақталу заңы ретінде қолданумен сипатталады. Әдетте, осы деңгейде қолданылатын математикалық аппарат бірінші деңгейдегі сол есепті шешуге қарағанда оңайырақ. Екінші деңгейдегі есепті шешудегі негізгі қиындық – зерттелетін құбылыстың сапалы құрылуы, яғни теңдеуді жазуға мүмкіндік беретін, қаралып отырған белгілі бір физикалық өлшемнің сақталу заңына сәйкес болуы. Бұл ерекше көңіл аударуды қажет етеді, өйткені болып жатқан үдеріс сипатындағы аздаған өзгерістер жиі соған сәйкес деңгейдің түбегейлі өзгеруіне әкелуі мүмкін және керісінше кейде әр түрлі болып жатқан үдерістерге сақталу заңдарының дәл сондай теңдеулері сәйкес келеді. Бұл жағдайда керекті түбірді таңдау мәселесі бар.

Соңында, физикалық есепті шешудің үшінші деңгейі, симметрия қағидаттары ретінде, салыстырмалылығы, себептері, суперпозиция және т.б. осындай ортақ әдістемелік қағидаттарын қолданумен сипатталады. Осы деңгейде есепті шешуде ешқандай теңдеулер жазбай-ақ кейде бірден жауап алуға болады. Басқа деңгейдегі өте ауқымды есепті шешуде, өте қарапайым есептеулерді жасауға жиі болады. Саны жағынан үлкен әртүрлі нұсқаларын сұрыптау талабы, әсіресе үшінші әдістемелік деңгейде қолдану бағалы болып табылады: сәтті таңдалған әдістемелік қағидаттары бірден үлкен санының нұсқасын анықтауға көмектеседі.

Бірдей есептердің шешімін түрлі деңгейлерде келтіреміз: «ғарыш кеңістігінде басқа денелерден алыстаған кезде тыныштық күйіндегі сұйықтықтың кейбір массасы қандай түрге ие болады?».

Үшінші әдістемелік деңгейде, симметрия түсініктерін пайдаланып, шар тәріздіден басқа ешқандай сұйықтықтың басқа пішінге ие болу мүмкін емес екенін түсіну оңай, яғни қаралып отырған жүйеде қандайда бір белгіленген бағыты жоқ.

Энергетикалық ойларын пайдаланып, екінші деңгейде есепті шешуге болады: жүйе мұндай конфигурациясын қабылдайды, онда оның потенциалдық энергиясы аз болады. Бұл жағдайда энергия туралы айтуға болады, егер сұйықтықтың массасының жеке элементтері Ньютонның тарту күшінің бір-біріне байланысы болары анық. Ең төменгі сұйықтықтың энергиясы оның шар тәрізді пішіні арқылы жеткізіледі. Екінші әдісте әлдеқайда егжей-тегжейлі физикалық құбылыстың моделі қажет екеніне ерекше көңіл бөлеміз. Соңында, олар, бір-бірімен өзара әрекеттескен сұйықтықтың жеке элементтерінің тепе-теңдік шарттарын қарастыру негізінде бірінші деңгейдегі осы есепті шешу, тіпті одан да көп егжей-тегжейлі физикалық моделді талап етеді және өте күрделі математикалық аппаратты тартуға болады.

Қарапайым дәлел бойынша ғарыш кеңістігінде сұйықтықтың массасы осы жағдайда бұл есептің шешуін таратуға, әр түрлі өзара салыстырмалы рөлдерді салыстыруға негізделген. Бұл баланс мүмкіндігін және кеңістікте сұйық фазаның болуын анықтайды.

Осылайша, ғылым ретінде физика қауымдастық әдістемесі оқушылардың әр түрлі деңгейлердегі есепті шешу үшін мектеп курсындағы физиканы оқытуды тиімді пайдалануға болады. Біздің педагогикалық тәжірибе оқушылардың ой-өрісін дамытуға - интуитивті қатаң математикалық - құбылыстардың қарым-қатынастарын дұрыс талдау және оларды әр түрлі «тілде» сипаттауға мүмкіндік береді.