Кредиторлық қарыздар айналымдылығын талдау

Дебиторлық және кредиторлық борыштың қатынасы негізінен 2:1 болуы керек деп ұсынылған (25). Егер кредиторлық борыш дебиторлықпен борышпен қамтамасыз теілмеген болса, онда бұндай жағдайды жағымсыз деп айтуға болады, себебі ол өзіндік қаражаттың әлдебір өтімді бөлігінің ақшаға айналуын бәсеңдетуі мүмкін. Егер кәсіпорынның коммерциялық несиесі дамыған болса, онда дебиторлық борышы қатты өсіп кетуі мүмкін.

Біздің кәсіпорнымызда кредиторлық борыш жыл басында дебиторлық борыштан 3,7 (4294:1165), жыл соңында 4,8 есе көп болады. Мұндай кредиторлық борыштың дебиторлық борышпен өте төмен дәрежеде қамтамасыз етілуі, дебиторлармен де кредиторлармен де арақатынасы тиімсіз болуы да олардың өзара қарыздарын төлемеуінен болады. Кредиторлық борыштың өсіп кетуі қаржылық жағдайы нашарлатпайды, себебі кәсіпорын бұл борышты зерттеліп жатқан уақытта қатыстырылған қаражат көздері ретінде пайдаланып жатыр деп айтуға болар еді. Бірақ тауар, жұмыс және қызметтер үшін ғана емес, бюджет пен еңбекақы бойынша есеп айырысуда да үлкен кредиторлық борыштың болуы кәсіпорынның жұмысы мен жалпы оның қаржылық жағдайын тиімсіз жағынан сипаттайды.

Талдаушының келесі маңызды жұмысы – кәсіпорынның қаржылық жағдайын, оның қаржылық тұрақтылығы дәрежесі бойынша топтауға мүмкіндік беретін абсолютті көрсеткіштерін зерттеу.

Қаржылық тұрақтылықтың абсолютті көрсеткіштері – тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілу дәрежесін көрсететін көрсеткіштер.

Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттайтын үш негізгі көрсеткіш анықталады:

1. Меншікті айналым капиталының бар болуы (М_а.к.). Бұл көрсеткіш меншікті капитал мен (баланс пассивінің І бөлімі) ұзақ мерзімді активтердің (баланс активінің І бөлімі) арасындағы айырма ретінде анықталады. Ол меншікті айналым қаражаттарын сипаттайды. Алдыңғы кезеңмен салыстырғанда оның көбеюі кәсіпорынның қызметінің болашақтағы дамуын көрсетеді. Құрылысына қарай меншікті айналым капиталының бар болуын былай жазуға болады:

М_а.к.=М_к – Ұ_а = І_б ІІ – І_бА.

Мұндағы: І_б ІІ – баланс пассивінің І бөлімі;

М_к – меншікті капитал;

І_бА – баланс активінің І бөлімі;

Ұ_а – ұзақ мерзімді актив.

М_ак көрсеткіш бірқатар маңызды талдау коэффициенттерін есептеп табу үшін пайдаланылады: кәсіпорынның ағымдағы активтерін жабу коэффициенті (бұл көрсеткіштің нормативті мәні 0,1-ден төмен болмау керек), тауарлы-материалдық қорларды жабу коэффициенті (бұл көрсеткіштің нормативті мәні – 0,6-дан төмен емес) және т.б.

2. Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді қарыздың қалыптасу көздерінің бар болуы (М_ак/ұз).

М_ак – меншікті айналым капиталы;

ІІ_бП – баланс пассивінің ІІ бөлімі.

3. Тауарлы-материалдық қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы мөлшері алдыңғы көрсеткішті қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар сомасына қосу жолымен, мына формула арқылы анықталады:

НК= М_ак/ұз + Қ_нқ.

Мұндағы: НК – негізгі көздер;

Қ_нқ – қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар.

Тауарлы-материалдық қордың бар болуының үш көрсеткішіне тауарлы-материалдық қорлар мен шығындардың олардың қалыптасу, көздерімен қамтамасыз етілуінің үш көрсеткіші сәйкес келеді.

1. Меншікті айналым капиталының (М_а.к) артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-)

М_ак=М_ак – ҚШ.

Мұндағы: ҚШ – тауарлы-материалдық қорлар мен шығындар.

2. Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді қалыптасу көздерінің артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) (М_ак/ұз):

М_ак/ұз=М_ак/ұз – ҚШ.

3. Қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің (НК) жалпы мөлшерінің артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-):

НК = НК – КШ.

Тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің үш көрсеткішін есептеу кәсіпорынның қаржылық жағдайын оның тұрақтылық дәрежесі бойынша келесі төрт типке бөлуге мүмкіндік береді:

1) қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы;

2) қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы;

3) тұрақсыз қаржылық жағдайы;

4) дағдарысты (қауіпті) қаржылық жағдайы.

Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы мына теңсіздікпен сипатталатын уақытта қалыптасады.

ҚШ<М_ак немесе М_ак>ҚШ

Бұл теңсіздік тауарлы – материалдық қорлар меншікті айналым капиталымен жабылатынын көрсетеді,яғни кәсіпорын сыртқы кредиторлардан тәуелсіз болады.Мұндай жағдай өте сирек кездеседі.Оның устіне бұл жағдай ең дұрыс деп қарастырылмауы мумкін,себебі әкімшілік негізгі қызмет үшін қаражаттың сыртқы көздерін пайдалана алмайды,пайдаланғысы келмейді немесе пайдалануға мүмкіндігі жоқ.

Қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы мына теңсіздікпен сипатталады.

М_ак\ұз<ҚШ<НК

Бұл келтірілген қатынас тиімді жұмыс істеп тұрған кәсіпорын тауарлы-материалдық қорларды жабу үшін әр түрлі ‘қалыпты’-меншікті және қатыстырылған қаражат көздерін пайдаланып жатқан жағдайға сәйкес келеді.

Тұрақсыз қаржылық және қалыптасқан жағдай келесі теңсізздікпен сипатталады:

ҚШ>НК немесе НК<ҚШ

Бұл қатынас кәсіпорын өзінің тауарлы-материалдық қорларының бір бөлігін жабу үшін “қалыпты” емес болып,яғни негізделмеген болып саналатын қосымша жабу көздерін тартуға баруына тура келетін жағдайға сәйкес келеді.

Қортындылай келгенде несиелік қарызды талдай отырып,қарызды талап етпейтін несие берушілерді анықтаймыз.Егер шағым ұзақтығы мерзімі өтіп кетсе, онда несиелік қарыз сомасын шығынға жазу қажет.

Кәсіпорында ұзақ мерзімді қарыз болса (банк несиелері,зайымдар) онда ұзақ мерзімді несиелік қарыздың ағымдағы бөлігін алу қажет, яғни 2008 ж жабуға тиісті соманы.

Ұзақ мерзімді несиелік қарыздың ағымдағы бөлігінің сомасы қысқа мерзімді несиелік қарыз болып табылады.

ДТ- 3010 .2 «Ұзақ мерзімді несие»

КТ- 3010 1. «Ұзақ мерзімді несиенің ағымдағы бөлігі»

ҰҚЕС №2 –нің 24 бөліміне бөліміне және ХҚЕС 23 бөліміне сәйкес, несиеге есептелген пайыздар кезеңнің шығындарына жатады немесе квалификацияланған актив бағсына капитализацияланады.
ЖШС «Шымкент- құс» мекемесінің дебиторлық және кредиторлық қарыздар көрсеткіштерін талдау.

Бизнес жоспар 5 жылға арналып жасалған.

ОҚО орналасқан АҚ «Шымкент-құс» Қазақстан Республикасында құс өнімдерін өндіретін ірі кәсіпорындардың бірі болып табылады. АҚ «Шымкент-құс» құс өнімдері жоғары сапалы, мемлекеттік стандарттарға сай етіп өнім өндіреді. Кәсіпорынның басты мақсаты - Халыққа үлгілі дәмді тағамдармен қамтамассыз ету. Кәсіпорынның жоғарғы сапалы техникамен жабдықталғанмен мекеме құс өсіру,құс басын көбейтудің жоғарғы деңгейіне

Осы мақсатты іске асыру кәсіпорын банктен 12000000 млн теңге қаржыны несиеге алды. Өндіріс ойдағыдай іске асып жатса, бұл қаржыны 5 жыл ішінде қайтаруға мүмкіндігі бар.

«Шымкент - құс» жауапкершілігі шектеулі серіктестік 1962 жылдың наурыз айынан қызмет етіп келеді, меншік түрі : жекеменшік.

Өндірілетін өнімдер - тауық жұмырқасы, жұмыртқа ұнтағы, құс еті. Құс етінен жасалған шұжық өнімдері.Қажетті диеталқ тағам ретінде халықтық өнімдерге деген сұранысы жоғары.

Бүгінгі күні «Шымкент құс» ЖШС кәсіпорының өнімдерін тек Жамбыл облысының тұрғындары ғана емес, сонымен қатар Жамбыл және Қызылорда облыстары да жақсы біледі. Сондықтан да біздің кәсіпорынның өндіріс көлемі жылдан жылға көбею үстінде (кесте).

Өндіріс көлемін көбейту үшін жаңа технология енгізілуде, жыл сайын ескірген жабдықтарды кемелдендірілген Германия, Бельгия, Голландияның құрал- жабдықтарымен жаңартып, ауыстырылып отырады.

Өндірілетін өнімдердің сапасына ерекше көңілбөлінеді,арнайы тексеру жұмыстарын жүргізетін «ОҚО Ұлттық сертификаттау және сараптау орталығымен» аттестацияланған зоотехникалық және малдәрігерлік зертханалар бар.

2004 жылдың қарашасында кәсіпорында ИСО9001-2000 сериялысапа менеджменті жүйесі енгізіліп, «Русский Ригистр» сертификаттау орталығымен сертификатталған.

Сапа облысындағы жетістіктер үшін 2003 және 2004 жылы Женевада (Швейцария) «Бизнестегі жоғары сапа» атты Жетінші Халықаралық форумында «Алтын медальға» иемденген, 2005 жылы Мальтада өткізілген «GLOBAL QUALITY AWARD» Халықаралық фондының «Жоғары сапалы тауар» номинациясының халықаралық құрмет грамотасымен марапатталған.
Кәсіпорынның күшті және әлсіз жақтары.

1. 
   Досполов Айдар Әбілқасымұлы. – кәсіпорын төрағасы ЖШС «Шымкент-құс» кәсіпорынның ең бірінші лидері.
   
2. 
   Дүйсебаева Райса – бас бухгалтер.
   
3. 
   Досбулов А.А. – Зам директор.
   
4. 
   Юнусбекова Н.А. – Жоспарлы-экономикалық бөлімінің бастығы.
   
5. 
   Аманбаев Б.С.. – АҚ «Шымкент-құс» кәсіпорынның бас энергети
   
6. 
   Корчиев Ш.Н. – Жүргізуші программист.
   
7. 
   Вечиславна О.В.. – ОНК бөлімінің бастығы, сертификаттау бойынша бас менеджер.
   

5. 
   Өнімнің сипаттамасы.
   

• 
  Дәмді үлгілі тағам және сапалы.
  
• 
  Жоғарғы технологиялармен өңделген.
  
• 
  Тиімді, тартымды баға.
  
• 
  Жоғарғы денгейде құс еті және шұжық еті.
  

• 
  Жұмыртқаларды молшері бойынша сорттау
  
• 
  Жем өнімдерін тазалау
  
• 
  Бидай және жүгері дәндерін өңдеу
  
• 
  Дайын өнімдерді қоймаға жинау және оларды тарату жолдары.
  

Кәсіпорынның құс басын көбейтудің неегізгі мәселелері ол негізінен ҚР халық тұрғындарының ұлттық ас ретінде қаралғандықтан құс өнімдеріне сұраныс жоғарғы деңгейді алып отыр.Құс өнімдері адам денсаулығына пайдалы азық түлік болып табылады. Сондықтанда оның нарықта өз орнын таба біледі және жоғарғы сұраныста болады. Тек қана Қазақстанда ғана емес бүкіл әлемде де.

Құс өнімдері нарығы өте қарқынды дамыған нарық болғандықтан, өндіру саласында дамыған бизнес болып табылады. Қазақстанда құс өнімдерін өндіруге барша жағдайлар жасалып жатыр.

Нарық жағдайында,ақпарат сауданың қозғалысы болып табылған кезде, нарықтағы тауарлардың жылжуы мен ұйымдастырылуы маркетингтік маңызы мен рөлі өсе түседі.Яғни нарыққа түскен біздің өнімнің маркетингтік іс – шараларын қарастыратын болсақ ең алдымен мыналарды белгілеп анықтап алған жөн:

• 
  Баға белгілеу саясаты.
  
• 
  Төмен бағалар негізінде қызметкөрсетулер
  
• 
  Барлық ақпараттық құралдарда, жарнама беру (радио,теледидар, газет-журналдар,брошюралар;)
  
• 
  Тауар сапасы мен бағаның қоғамдық қабылдануын анықтау.
  
• 
  Кәсіпқойлық саясаты,Қызметкерлерді оқыту.
  
• 
  Ынталандыру, яғни жеңілдіктер ұсыну, пайдалы әрі керекті өнім өндіру.
  
• 
  Нарық жағдайын зерттеу және өнімге сұраныс өсіру шаралары
  

Жобаның жүзеге асуына кәміл сенеміз.

Жоғарғы технология арқасындап инкубаторлық жолмен балапандар алынады. Содан соң оны жас балапандар цехына 110 күн, сосын қажетті өнім яғни жұмыртқа алады.Ос ы жобаның жүзеге асуы үшін Ресей компаниясы Екетенбургтен кросттық жолмен «Роднит » және Германиялық фирма «ломан Тирцухт» кросты орналастыру үшін келісім шартқа отырған, сол арқылы Аналық және Құс фабрикасының жұмыртқа өндіру бағытын береді. Бір партия таза байланыс негізінде 50,0 мың теңге жұмыцртқа тартылады және 16,8 мың бас тауық келеді Осы партиядан біз орташа есеппен 3,4 млн дана. Жұмыртқа аламыз ( 11,3 мың бастан 300 дана) инкубаторлық жолмен алвынатын жұмыртқа 2,6 милн. Дана,сол арқылы аналық топ бойынша барлық оңтүстік облысты жұмыртқамен қамтамассыз етеді қамтамассыз етеді .Біздің осы қаржыға алатынымыз: материалдар,дәнді дақыл,витаминдер мен медикаменттер, инкубаторлық құрал жабдық.

Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы өте жақсы қарастырылған: өнеркәсіптің жалпы қозғалысын директор атқарады.

Есеп қисапты бас бухгалтердің құзырында болады.

Басқарушылық және мамандар тобына келетін болсақ:

Цех бастығы: Миронов Д.А.

Экономист: Бекберди Э.Ж.

Қауіпсізік шаралары бойынша: Аманбаев Т.К., Дұйсенова Л.М.

Қызметкерлер: Көлбаев А.А., Ахметова П.Б., Төлежаппаров А.К., Мейірбеков М.Д.

Қаржы шаруашылық есеп –бақылау жұмыстарына бас меңгеруші және комбинат әкімшілігі жауапты. Барлық өндірістік бөлімдері жақсы дайындалған білікті мамандармен жоғарғы технологиямен жабдықталған.

Яғни атап айтатын болсақ негізгі әкімшілік персоналына қойылған міндет ең біріншіден:

• 
  Кәсіби этиканың болуы
  
• 
  Өз жұмысына ұқыпты,адал және тәуелсіз болуы керек.
  
• 
  Өндірген өнім сапасынының жоғарлығы
  
• 
  жаңа технологиялар мен саплы өнім даярлау.
  
• 
  Технологияға қатаң болуына