297
өткізіп, «Сіз қазақ тілін білесіз бе?» деген дөңгелек үстелді мазмұнды өткізуге тырыстық.
Мұның бәрі тәрбиеші - ата-ана – бүлдіршін үштік одағының бірлесе атқарған жұмысының
нәтижесі деп түсіну керек.
Әрине, баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл-әрекеті ол - ойын. Қазақ
халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев «Ойын ойнап, ән салмай өсер бала бола ма?» — деп
айтқандай баланың өмірінде ерекше орын алады. Ойын мектеп жасына дейінгі баланың жеке
басының дамуына ықпал ететін тәрбие құралы. Ойын баланың барлық қабілетінің дамуына,
айналасындағы дүние жайлы түсініктерінің кеңеюіне, тілінің дамуына, құрбыларымен
жақындасуына көмектеседі. Өйткені, баланы ерте кезден бастап адалдыққа, батылдыққа,
мейірімділікке, еңбек етуге тәрбиелеудің құралы да ойын болып табылады. Сол себепті бүгінгі
күндері тәрбиешілер алдында балаға білім дағдыларын игертіп қана қоймай, оларды
қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімін, ерік-жігерін жан-жақты етіп дамыту міндеттері тұр.
Болашақ қоғамымыздың тағдыры да бала тәрбиесіне тікелей байланысты. Қоғамды дамытушы
да, ілгері апарушы да осы жас жеткіншектер деп білеміз. Тәрбиенің сан қилы дағдыларын бала
бойына дарытатын алғашқы білім баспалдағы – балабақша, жол сілтеп, жетелеп, үйретуші —
тәрбиешілер мен ата-аналар. Балабақшадағы тәрбие – қазақи ұлттық сана, ұлттық психология
қалыптасқан парасатты, адамгершілік қадір – қасиеті мол, физикалық және моральдық жоғары
белсенді жеке адамды қалыптастырып шығару процесі болып табылады. Тәрбиелеу мен білім
берудің әрекеті практикалық процесс үстінде қалыптастырылады. Тәрбиелеу мен оқытудың
міндеттері баланың осы іс-әрекет түрлерін қалыптастыру және оны белгілі бір мақсатқа
бағыттап отыруды көздейді. Ойнау, еңбек ету, және білім алу барысында ақыл-ой,
адамгершілік, физикалық және көркем тәрбие, даму процесі қатар жүреді. Бала осы кезде
белгілі дәрежеде білім алады, іскерлікке үйренеді, өзін қоршаған ортамен қарым-қатынас
жасауға, қоғамдық өмірдің әдет дағыларын игеруге бейімделеді. Іс-әрекеттің тап осы түрлерін
ғана дамыту арқылы тәрбиелеу білім беру міндеттерін шешуге, бала дамуын дұрыс жолмен
бағыттап отыруға мүмкіндік туады. Жоғарыда аталып өткен іс-әрекеттердің әрқайсысы бала
дамуына өзіндік, өзіне тән үлесін қосатынын ата-аналар да толық түсінуі тиіс. Ата-аналармен
бірлесіп балаларды бүлдіршін кезінен адамгершілікке тәрбиелеу міндеттері жөнінде де осыны
айтуға болады. Бала өзін-өзі көрсете білсе, ойын ойнау, оқу, еңбекте де адамгершілікке
тәрбиеленеді. Өйткені, мұнда олардың өзара ересек адамдармен қарым-қатынасы
қалыптасады. Іс-әрекеттің әрбір түрінде осылайша өзара ұштасып жататын педагогикалық
мүмкіндіктерді ескере отырып, мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың тіршілік әрекеттерін,
тәрбиелік мақсатқа сай ұйымдастыру қажет. Балабақшада ойын ойнату, еңбек, оқу арқылы біз
балаларға белгілі бір тұрғыдан ықпал жасап отырмыз деп айта аламыз.
Еліміздің ертеңгі болашағы жас ұрпақты азаматық пен имандылыққа баулу – тәрбиелеу
ата-аналамен бірлесіп іске асыратын басты міндеттердің бірі. Бұл саладағы күш – жігер
алдымен бүлдіршіндерді отансүйгіштікке тәрбиелеуге бағытталады. «Отан» деген ұғым
балаға дүние есігін ашқан үйі , ата-анасы, ағайын туыстары, туған жері, кең – байтақ гүлжазира
даласы, тау – тасы, өзен – көлі, сылдырап аққан мөлдір бұлағы бейнесінде қабылданып, ең
қасиетті де құдіретті алтын бесігі ретінде үйретуге тиіспіз.
Жас ұрпақты кішкентайынан салт-дәстүрлер рухында баулу, құлағына сіңіру әдет-
дағдысына айналдыру – парызды іс. Қазақ сөз өнерін қатты құрметтеген халық: «Жақсы сөз –
жарым ырыс», «Жақсы сөз жан семіртер. Сонымен қатар балаға балабақшада да, үйде де «сіз»,
«рахмет», «кешіріңіз», «өтінемін» деген сияқты сыпайылықты білдіретін сөздерді үлкендерге
айтып жүруге үйрету, оған дағдыландыру ата-аналар мен тәрбиешілердің міндеті.
Мектепке дейінгі мекемелер мен ата-аналардың бала тәрбиесінде бірлесіп
атқаратын ісі ұшан-теңіз. Бұл бағытта белгілі бір нәтижелерге жету әр тәрбиешінің ата-
аналармен жүргізілетін жұмысын дұрыс жолға қоя білуіне тікелей байланысты болмақ.
Қолданылған әдебиеттер:
1. «Бала мен балабақша» журналы.
298
2. Ү.Тұрғынтаева, «Халық даналығы-адамгерішілік тәрбие құралы. Отбасы және балабақша»
3. Ә.Табылдиев, «Халық педагогикасы және тәрбие»
4. Т.Баймұқанова, «Отбасымен әлеуметтік педагогикалық жұмыс»
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУ
Казтаева Толқын Сағындыковна
№8НОМ шағын орталық
тәрбиеші.
Қазіргі уақытта педагогика даму үстінде.педагог тәрбие және оқыту барысындағы өзінің
іс
–
әрекетінің
нәтижелерін
әрбір
баланың
қалай
дамып
келе
жатқандығынан,қабілетінен,қызығушылығынан байқайды.Тілдің дамуы тек мазмұны ғана
емес,сонымен қатар, образдық,эмоционалдық жақтарын да меңгеруді қажет етеді.Тілдік
көркемдік жағынан дамыту үшін баланың тек қарапайым әңгімелескенде ғана емес,басқа да
ортада – өзге адамдардың арасында да өз эмоцмясын,сезімін,көзқарасы мен ойын ашық айта
білуіне жағдай жасау керек.Бұған баланы ерте жасынан үйрету керек.
Тіл-қоғамдағы адамдардың бір-бірімен пікір алысып, қарым-қатынас жасайтын
құралы,қоғамдағы өндірістің,ғылым мен техниканың,әдебиет пен мәдениеттің шарықтап
өсіп,кемеліне келуі тілдің жемісі екені мәлім. Тілдің қоғамдағы алатын орны Ж.Аймауытов
«ана тілі халық брлып жасалғаннан бері жан дүниесінің айнасы,өсіп-өніп түрлене
беретін,мәңгі құламайтын бәйтерегі десе,А.Байтұрсынов: өзіміздің елімізді сақтау үшін бізге
мәдениетке,оқуға ұмтылу тиістіміз» дейді.
Баланың мектепке дейінгі кезі-оның жеке қасиеттерінің қалыптысып,дамитын
кезеңі,сондықтан бала өз ана тілінде сөйлеуі қажет.Бұған ата-аналар да ерте бастан көңіл
бөлген жөн.Тілдің дамуы тек мазмұны ғана емес,сонымен қатар, образдық,эмоционалдық
жақтарында меңгеруді қажет етеді. Тілді көркемдік жағынан дамыту үшін баланың тек
қарапайым әңгімелескенде ғана емес,басқа да ортада-өзге адамдардың арасында да өз
эмоциясын,сезімін,көзқарасы мен ойын ашық айта білуіне жағдай жасау керек.Бұған баланы
ерте жасынан үйрету керек.
Баланың сөздік қорының молайып жетілуі,оның физиологиялық дамуына есту,сөйлеу
мүшелерінің байланысты психологиялық процестері де ой қызметі, сезім, қабылдау, зейін,
қиял, еліктеу жақтарының дамуына әсер етеді.Үш жастағы балаларға сөз ішіндегі барлық
дауысты-дауыссыз дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету,сөйлем мүшелерін жетілдіру,сөзді,сөз
ішіндегі дыбыстарды дұрыс естіп тыңдай білуге үйрету, «Сөз», «Дыбыс» деген ұғымды
меңгерту,сөздік қорын әрі қарай дамыту.
Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуда төрт негізігі мақсаттар
қарастырылады.
Ауызша сөйлеуге үйрету,сөздік қорын дамыту.
1.Айналадағы дүниені,табиғатты бақылату,таныту арқылы сөз қорын жаңа сөздермен
байыту,баланың ауызша сөйлеген сөздерін тыңдап,өзіне қойылған сұраққа диалог түрінде
жауап беруге үйрету.
2.Заттың атын ойыншық,гүл,ағаш,т.б сөздерді.
3.Заттың сынын,сапасын,түр-түсін,пішінін білдіретін сөздерді меңгерту.
4.Заттың
іс-әрекетін
білдіретін
сөздерді
әрі
қарай
кеңейту
жүрді,жүгірді,келді,қияды,екті,септі т.б.меңгерту.
5.Үстеу сөздерді қасында,үстінде,асты,астында,жоғарыда,төменде,т.б. қосып айтуға
үйрету.
