Ассортименттік (тҥрлік) сәйкестендіру
- ӛнім атауының оған
қойылатын талаптарды негіздейтін ассортименттік тиістілігі бойынша
сәйкестігін анықтау.
Ассортименттік сәйкестендіру бір мезгілде ӛнімнің ассортименттік
бұрмалануын анықтау әдісі болып табылады.
Сапалы (квалиметриялық) сәйкестендіру
- ӛнімнің нормативтік
құжаттамада кӛзделген сапа талаптарына сәйкестігін белгілеу.
Сапалы сәйкестендіру рұқсат етілетін және жол берілмейтін
ақаулардың болуын, сондай-ақ таңбалауда және/ немесе ілеспе құжаттарда
кӛрсетілген тауарлық сортқа немесе ӛзге де сапа градацияларына
сәйкестігін анықтауға мүмкіндік береді.
Бұл ретте сәйкестендіру түрі ӛнім сапасының мынадай белгілері
белгіленеді: стандартты, стандартты емес, тағамдық мақсаттарға шартты
түрде жарамды, жарамсыз, тағамдық немесе техникалық мақсаттарға
жарамсыз. Бірдейлендірудің теріс нәтижесі сапалы бұрмалау - қайта
сұрыптау түрі ретінде белгіленеді.
Партиялық сәйкестендіру
-ӛнімнің ұсынылған бӛлігіне (орташа
үлгідегі, бірлі-жарым даналары және т.б.) нақты тауар партиясына
жататынын анықтау.
Партиялық сәйкестендірудің күрделілігі кӛптеген жағдайларда
сәйкестендіру критерийлері жоқ немесе ӛте объективті емес. Бір атаудағы
тауарлардың партиондық тиістілігін белгілеу қиын, мысалы, бір нан
зауыты ӛндірген жоғары сұрыпты ұннан жасалған бидай наны, бірақ әр
түрлі ауысымдармен және/немесе әр түрлі жеткізушілердің ұнынан
жасалған.
Сәйкестендіру ӛлшемдері
-бұл таңбалауда және/немесе нормативтік,
тауарға ілеспе құжаттарда кӛрсетілген атауы бар, сондай-ақ нормативтік
құжаттарда белгіленген талаптар бар ұсынылған ӛнімнің атауын
теңестіруге мүмкіндік беретін ӛнімнің сипаттамалары.
Сәйкестендіру ӛлшемдері ретінде ӛнімді бір мәнді және дұрыс
сәйкестендіруге мүмкіндік беретін және осындай талаптарға жауап беретін
сәйкестендіру кӛрсеткіштері таңдалады.:
- ӛнімнің нақты түрі, атауы немесе біртектес тобы үшін үлгі;
- объективтілік;
- салыстыру;
- тексерілу;
- бұрмалаудың қиындығы.
Аталған талаптардың ішінде ең маңыздысы типичность бар. Мәселен,
табиғи кофе үшін сәйкестендірудің типтік ӛлшемі кофеиннің құрамы
17
болып табылады. Алайда, табиғи кофені дәнді алмастырғыштармен
ішінара ауыстырған кезде кофенің натуралдығын кофеин бойынша
анықтау мүмкін емес. Бұл жағдайда крахмал дәндерінің болуына кофенің
органолептикалық кӛрсеткіштері мен микроқұрылымдарын қосымша
анықтау керек.
Сәйкестендіру ӛлшемдері объективті және субъективті факторлардан
(сынаушының біліктілігі мен кәсібилігі, дайындаушының немесе
сатушының мүдделері және т.б.) және сәйкестендіруді жүргізу
шарттарынан кӛрінбейтін болуы тиіс.
Салыстыру талабы әр түрлі әдістермен, әр түрлі уақытта және
сәйкестендіру ӛлшемдері ретінде таңдалған кӛрсеткіштердің шарттарымен,
нормативтік құжаттардың талаптарымен және таңбалауда және тауарға
ілеспе құжаттарда кӛрсетілген мәліметтермен салыстыруды қамтамасыз
ету болып табылады.
Ӛлшемдердің тексерілуі субъектілерге, сәйкестендіру жүргізу
құралдары мен шарттарына қарамастан, қайта тексеру кезінде
сәйкестендірілетін объектінің кӛрсеткіштеріне қатысты бірдей немесе
жақын нәтижелер алынатынын (тәжірибе қателігі шегінде) білдіреді.
Объектіні сәйкестендіруші ӛлшемдер бойынша бұрмалаудың
қиындығы сәйкестендірудің сенімділігі мен дұрыстығына кепілдік бола
алады. Сондықтан ӛнімді сәйкестендіру критерийі ретінде оның
сипаттамасын таңдау маңызды, оны қолдан жасау кезінде шығындар
соншалықты маңызды болады, бұл жалған шығындарды ӛтемейді
(мысалы, сиыр май қышқылының құрамы, кофе микроқұрылымы).
Сәйкестендіру мақсаттары үшін ӛнімнің тұтынушылық қасиеттерін
сипаттайтын органолептикалық және физикалық-химиялық кӛрсеткіштер
жарамды. Органолептикалық кӛрсеткіштер-адамның сезім мүшелерінің
кӛмегімен анықталатын ӛнімнің негізгі тұтынушылық қасиеттерінің
сипаттамасы.
Физикалық-химиялық
кӛрсеткіштер-сынақтың
ӛлшеу
әдістерімен анықталатын ӛнімнің физикалық және химиялық қасиеттерінің
сипаттамалары.
Микробиологиялық
кӛрсеткіштер
қауіпсіздік
кӛрсеткіштеріне жатады және сәйкестендіру критерийлері бола алмайды.
Сертификаттау сынақтары кезінде анықталатын қауіпсіздік кӛрсеткіштері
сәйкестендіру ӛлшемдері ретінде жарамсыз.
Органолептикалық
кӛрсеткіштер неғұрлым қолжетімді және
қарапайым, бірақ бірдейлендірудің жеткіліксіз сенімді ӛлшемдеріне
жатады, ӛйткені жалған ӛнімді сыртқы белгілері, дәмі мен иісі бойынша
табиғи ӛнімнен ажырату қиын. Сондықтан олар үлкен шынайылығы мен
объективтілігі бар физика-химиялық кӛрсеткіштермен толықтырылуы тиіс.
Органолептикалық
кӛрсеткіштерден
айырмашылығы
физика-
химиялық кӛрсеткіштер сәйкестендіру үшін іріктеп қолданылуы тиіс,
18
ӛйткені олардың кӛпшілігі сәйкестендіру критерийлеріне қызмет ете
алмайды.
Мысалы, алкогольді сусындарды сәйкестендіру кезінде этил спирті
мен қанттың жаппай үлесін сипаттайтын кӛрсеткіштерді пайдалануға
болмайды, оларды стандартты нормаға оңай жеткізуге болады. Сары
майды сәйкестендіру кезінде ӛлшем ретінде май мен ылғалдың массалық
үлесін қолданбау керек, ӛйткені сары майды бұрмалаған кезде оны
стандарттарда кӛзделген физикалық-химиялық кӛрсеткіштер бойынша
сары майдан айырмашылығы жоқ маргаринмен жиі ауыстырады.
Сәйкестендіру міндеті мен ӛнімнің ерекшелігіне байланысты
сәйкестендірудің мынадай әдістерінің бірі немесе олардың үйлесімі
пайдаланылуы мүмкін:
- құжаттар бойынша сәйкестендіру;
- Ӛнімді сынау (визуалды, органолептикалық және аспаптық әдістер).
Сертификаттау
жӛніндегі
органдар,
инспекциялық
бақылау
органдары, сынақ зертханалары (орталықтары) және сарапшы-аудиторлар
ӛнімді сәйкестендіру әдістерін дербес анықтайды: не ӛнім партиясын
сипаттайтын құжаттарды талдау негізінде не ӛнімді сынау жолымен.
Сәйкестендіру рәсімі келесі кезеңдерді қамтиды:
1) тауарға ілеспе құжаттарды талдау;
2) партияны алдын ала қарау және ӛнімнің таңбалануы мен орауын
талдау;
3) органолептикалық және физикалық-химиялық кӛрсеткіштер
бойынша Ӛнімді сынау.
1. Келісім-шарт, шот-фактура, ӛнімнің шығу сертификаты, кӛлік
жүкқұжаты, дайындаушының сапалы куәлігі, сәйкестік сертификаты және
т.б. жататын тауарға ілеспе құжаттарды талдау ондағы мәліметтерді
салыстыру жолымен жүзеге асырылады.
2. Ӛнім партиясын алдын ала қарау кезінде таңбалаудың және
ораудың жай-күйіне және олардың нормативтік құжаттар мен жеткізуге
арналған келісім-шарттың талаптарына сәйкестігіне назар аударылады.
Таңбалау заттаңбада, жапсырмада, ыдыста және тікелей тұтыну
қаптамасында болуы тиіс.
3. Ӛнімді органолептикалық бағалау кезінде визуалды (сыртқы түрін,
түсін, ішкі құрылысын анықтау және т.б.), дәмдік, иіс сезу (иістің, хош
иістің немесе букеттің анықтамасы) және міндетті (консистенцияны
анықтау) әдістер қолданылады.
Органолептикалық бағалаудың артықшылығы қарапайымдылық, қол
жетімділік, жылдамдық және арзандық, кемшілік - субъективизм,
салыстырмалы нәтижелердің болмауы және алынған нәтижелердің
сипаттамалық сипаты болып табылады.
19
Қолданылатын ӛлшеу құралдарына байланысты ӛлшеу әдістері:
- физикалық-ӛлшеу құралдарының кӛмегімен физикалық сапа
кӛрсеткіштерін анықтау үшін;
- химиялық-стандартты заттардың, үлгілердің, ӛлшеу құралдарының
кӛмегімен химиялық кӛрсеткіштерді анықтау үшін.
Ӛлшеу
әдістерінің
түрлеріне
микроскопия,
фотометрия,
фотоэлектроколориметрия, хроматография, спектроскопия, ионометрия,
люминесцентті талдау және т. б. жатады.
Ӛлшеу әдістерінің артықшылығы нәтижелердің объективтілігі,
қайталануы, салыстырмалылығы және тексерілуі, жалпы қабылданған
ӛлшем бірліктерінде нәтижелерді білдіру, кемшілігі - жоғары материалдық
және уақытша шығындар (ӛлшеу құралдарының қажеттілігі және сынақ
ұзақтығы), сондай-ақ білікті персонал мен сынақ базасына қажеттілік
болып табылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
