Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы №4(62) 2017 ж.
215
Қазақтың ақын-жыраулары шығармашылығында да шығармашылық тұлғаның сөз бен әуез
қосылған өнер құдіретін даралап жырлайтын болмысы айқын байқалады. XIV–XIX ғ.ғ. қазақ ақын-
жырауларының туындылары қобызбен, домбырамен қосыла әуенді мақамдармен, әуезді саздармен
жырланған. Қобыз, домбыра – ақын-жыраулар шабытының негізгі қозғаушы күші. Сонау Қорқыт
Атадан басталып, бүкіл түркі тұқымдас халықтардың сөз бен әуез тұтастығымен жырланатын
поэзиясында шығармашылық тұлғаның қолындағы құралымен іштей сырласа, соған қарата жыр
толғауы заңдылық. Мысалы, Жанақ Сағындықұлының (1770-1856) да қобызына қарата, сонымен
сырласа шалқи жырлауы – түркілік ақындық ашықтық поэзиядағы дәстүр тектестігінің көрінісі:
Ал, қолыма тидің бе, қарағайым,
Қарағайсыз керекке жарамаймын.
Жел желісті, желмаям, саған мініп,
Бұл үш жүздің баласын аралайын.
Қарағайым қолыма тигеннен соң,
Ажарына ешкімнің қарамаймын
5, 151
.
Қазақ ақындары мен түрік ашықтары поэзиясындағы осы ортақ дәстүр жалғастығы әлі де
сақталып дамытылып келеді.
Түрлi дәуiрде өмiр сүрiп, өнерiн паш еткен бұл ашықтардың ортақ ұқсастығы мен үндестiгi -
олардың бәрi дерлiк саз шертiп, жыр жырлағаны. Өз шығармашылықтарын халықтық дастандар мен
қиссалар жырлаумен де толықтырып отырған. Ашықтар сазға көзiнiң қарашығындай қарап, бағалай
бiлген. Осы себептi ел арасында мынадай: «Таз басынан қорқады, ашық сазынан (kel başından korkar,
aşık sazından.)»
6, 783
нақыл сөзі жатталып қалғанға ұқсайды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1 Алиева Ж.А., Ержанова С.Б. Түркiлiк дүниетанымнан – халыктық эстетикаға дейін // Абай атындағы
Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Хабаршы «Филология гылымдары» сериясы. – №3 (53). – 2015.
2
Квятковский А.П. Поэтический словарь. – Москва: Сов. Энциклопедия, 1966. – 376 с.
3 Қорқыт Ата кітабы: Оғыздардың батырлық жырлары/Аударған Ә.Қоңыратбаев. – Алматы: Жазушы,
1986. – 128 б.
4 Тұрымбетова Ж.А. Түрік ашықтарының (ақындарының) өлеңдері (XIV-XIX ғ.ғ.). – Алматы: Үш қиян, 2004.
– 224 б.
5
Ай, заман-ай, заман-ай...(Бес ғасыр жырлайды). 2 томдық (Құрастырушылар М.Мағауин, М.Байдiлдаев).
– Алматы: Қазақ ССР Баспасөз жөнiндегi мемлекеттiк комитетi Бас редакциясы. РББ, 1991. – Т.1. – 384 б.
6
Kabaklı Ahmet. Türk Edebiyatı. – 2.cilt. – İstanbul, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 1997. – 904 s.
Ж.А. Турымбетова
1
, Г.К. Сатбай
2
, П.К. Берикболова
3
1,3
Университет имени Сулеймана Демиреля,
г. Каскелен, Казахстан
2
Казахский Национальный педагогический университет имени Абая,
г. Алматы, Казахстан
Достарыңызбен бөлісу: