Резидент емес заңды түлғалардың таза табысынан

Резидент еместердің Қазақстан Республикасының көзіне алатын табыс түрлерінің қатарына мыналар жатады:

- өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табыстар;

- басқару, қаржылық, аудиторлық, маркетингтік т.б. көрсеткен қызметтерінен алынған табысы;

- мүліктердің құнына жеңілдік жасаудың арқасында алынған табыстары;

- талап ету құқына жеңілдік жасаудың арқасында алынған табыстары;

- айыппұл және өсімдерден түскен табысы, бұл айыппұлдар мен өсімдер өз міндеттемесін тиісті орындамаған резиденттерге де, резидент еместерге де салынады;

- дивиденд түрінде алынған табыстары және үлестік қатысудан алған табыстары;

- роялти нысанында алынған табыстар;

- жалға беруден алған табыстар;

- халықаралық тасымалдау процесінде транспорттық қызмет көрсетуден алған табысы;

- резиденттердің төленген ұтыстары;

- тегін алынған мүліктерден түсетін табыстары;

- басқа да қызметтерден түсетін табыстары.

Қазақстанда қызмет ететін резидент еместердің алатын табысынан мына төмендегі мөлшерлемеде табыс салық ұсынылады;

- дивиденттерден және қатыстық үлестерден алатын табысынан және сыйақысынан - 15 %;

- тәуекелділікті сақтандыру келісім-шарты бойынша төленетін сақтандыру пайдасынан - 10 %;

- қайта сақтандыру шартары бойынша төленетін сақтандыру төлемінен - 5 %;

- халықаралық байланыста тасымалдау қызметін көрсеткен табысынан - 5 %;

- осы Кодекстің 178 бабы бойынша алынатын табысынан - 20 % (1 — ші мен 4— ші бабын қоспағанда) салықтар ұсталады.

Мыналар кірмейді:

- Қазақстан Республикасының аймағында сыртқы сауда операциялары бойынша тауарларды жекізумен байланысты төлемдер;

- банк-резиденттердің корреспонденттік шоттарын жүргізу және ашумен байланысты көрсеткен қызметінен алынатын табыстар;

- бағалы қағаздарды сату кезінде олардың құнының өсімінен алынатын табыстар;

- мемлекеттік бағалы қағаздармен жасалған операцияялардан түскен табыстар;

- шикі мүнай өнімдерінің сапасы бойынша төленетін төлемдер (Қазақстан Республикасының тыс жерлерінде);

- сатып алушы-резиденттердің төлеген бағалы қағаздардағы қарыздар бойынша есептелген марапаттау сомасы.

Резидент емес заңды түлғалардың табысына салынатын салықтың тәртібі Қазақстан Республикасындағы тұрақты ұйымдардың қызметі арқылы жүзеге асады. Резидент емес заңды түлғалардың табысына тұрақты ұйымдардың қызметімен байланысты барлық табыс түрі жатады.

Шегерімге табысты алумен байланысты тікелей шығыстардың барлығы жатады. Резидент емес заңды тұлғалар өз шегерімдерін тұрақты ұйымның шегеріміне жатқызуға құқығы жоқ, атап айтқанда:

- бұл резидент емес заңды тұлғаның меншігін қоддану құқын ұсынғаны немесе қолдағаны үшін роялти, гонорар, адамдар және басқа төлемдерді жасауға;

- көрсеткен қызметі үшін комисиондық табыстарды алуға;

- осы резидент емес заңды тұлғаның ұсынған қарыздары (заемдары) бойынша марапаттауды алуға;

- құжаттармен дәлелденбеген шығыстарды жасауға;

- және басқа да.

Резидент емес заңды тұлғалар салықты таза табыстан төлейді.

Халықаралық келісім-шарт бойынша арнайы ережелері. Халықаралық келісім-шарттың ережелері салынатын салықтың екі жақты болмауын және бір жақтың салық салудан қашуын болдырмау үшін жасалынады.

Қосылған құнға салынатын салық тауарларды өндіру, жұмысты орындау немесе қызмет көрсету және олардың айналысы барысында қосылған құн өсімінің бір белігін аудару, сондай-ақ осы елге тауарлар импорты кезіндегі аударым болып табалады. Бұл ретте салық салынатын айналым мен салық салынатын импорт салық объектісі болып табылады. Қосылған құнға салынатын салық «Қосылған құнға салынатын салық» шотында есептеледі. Бұл пассивтік шот болғандықтан кредитіне салынған салық сомасы, ал дебитіне бюджетке аударылған және ұйымның жабдықтаушыларға тиісті түрде рәсімделген салық шоты бойынша төлеген сомалары жазылады. Бюджетке төленуге тиісті қосылған құнға салынатын салық өткізілген өнім, орындалған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін есептелген қосылған құнға салынатын салықтың сомасы мен сатып алынған тауарлар, материалдар мен жабдықтаушылардың көрсеткен қызметі, орындаған жұмысы үшін төленген қосылған құнға салынатын салық сомаларының арасындағы айырма ретінде айқындалады. Қосылған құнға салынатын салық мөлшері Қазақстан Республикасының салық заңында белгіленеді.

Бұл өндіріс процесіне және тауардың (жүмыстың, қызметтердің) айналысына қосылған, сату айналысына салынатын қүн бөлігінің бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағы тауарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын (тисті) қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен ұсталынады.

Қосылған құнға салынатын объектілері болып, салық салынатын айналым және салық салынатын импорт болып табылады.

Сондай-ақ, еңбекақы заттай түрде төленген жағдайда берілетін тауарларға салық салынады.

"Сату" термині тауарларға қатысты қолданғанда сатуды, айырбастауды, ақысыз беруді немесе кепілге салынған тауарларды кепілдікке зат ұстаушының меншігіне беру және жұмыстар мен қызметтерді орындау деп білеміз.

Қосымша құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған немесе тұруға міндетті кәсіпкерлік, яғни заңды тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.

Қазақстан Республикасының қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда түсті және қара металлдардың сынығын қоспағанда, тауарлардың экспортына нольдік мөлшерлеме бойынша салық салынады.

Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлігі салық салынатын айналымның 14 пайызын құрайды (ҚҚС-нан босатылған айналымды қоспағанда).

Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы сатылған тауарға есептелген ҚҚС сомасы мен, алынған тауар үшін төлеуге жататын ҚҚС сомасының арасындағы айырмасынан шығады.

Қосылған құн салынған төлеушінің тауарды (жүмысты, қызметі) сатуы бойынша жасаған айналымына салық салынады және ол салық салынатын айналым болып табылады; Салық Кодексімен босатылғандар немесе Қазақстан Республикасы өнімді сатудың орны болып табылмаса, онда олар салық салынатын айналымға кірмейді. Салық салынатын айналымның деңгейін қосылған құн салығының сомасына қоспай, тариф пен тараптардың мәмілесі бойынша белгіленген бағасын қолдана отырып, тауардың (жұмыстың, қызметтің) сатылатын құнын негізге ала отырып анықтайды.

Қазақстан Республикасының аймағы сырттан (импорттан) келген тауарларға салық салынады (қосылған қүн салығынан босатылғаннан басқасы). Оларға салынатын салықтың деңгейі Қазақстан Республикасындағы кеден заңына сәйес анықталады және оларға кеден құны да қосылады.

Қосылған құн салығын анықтау үшін сату орны болып мыналар танылады:

Тауар (жұмыс, қызмет) алушы бюджетке төленетін жарнасы бойынша салық сомасын анықтаған кезде қосылған құн салығының сомасын зачетка жатқызуға құқығы бар. Зачетка жатқызылатын айналымды есептеген кезде қосылған құн салығын төлеуші пропорционалды немесе бөлек есептелінетін әдісті тандай алады. Пропорциональды әдісте қосылған құн салығын деңгейінде зачетке жатқыза алады. Ал бағалы қағаз бойынша операциясының кезінде сату бойынша айналымына, оның өсімді қосылады. Ал бөлек есептелінетін әдіте салық төлеуші шығыс сомасы бойынша және алынған тауардың (жұмыстың, қызметтің) қосылған құн салығының сомасы бойынша жеке есептеулер жүргізеді және салық салынбайтын айналымның үлес салмағын және олардың сомасын анықтауға көмектеседі. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығының сомасы айналым бойынша есептелген қосылған құн салығының сомасы мен зачетка жатқызылған салық сомасының айырмасы ретінде анықталады.

Салық салынатын айналым резидент еместерден алынған жұмыс пен қызмет, қосылған құн салығын төлеуші болып табылмайды. Егер де ол жұмыс пен қызметтің сарту орны Қазақстан Республикасы болса, онда қосылған құн салығын салуға жатады.

Қосылған құн салығы салынатын тауарларды тиеуді, жұмыстарды атқаруды немесе қызмет көрсетуді жүзеге асыратын қосымша құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған салық төлеуші аталған тауарларды, атқарылған жүмыстарды немесе көрсетілген қызметтерді қабылдап алатын тұлғаға салық шот-фактурасын ұсынуға міндетті. Егер де ҚҚС сомасы шот-фактурасында көрсетілсе, онда оған 331-шот дебеттелін, 333, 671, 687 шоттарының тиістілері кредиттеледі.

ҚҚС есептеу кезінде 301-"Алынуға тиісті қарыздар" шоты дебеттеледі де, 633-"Қосылған қүн салығы" шоты кредиттеледі.

Содан соң 301-шоттың кредитінен 633 шотының дебетіне есепке алынады. Айырмашылығы бюджетке аударылады: 633 шотының дебетінде, 441 "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шотының кредитінде көрініс табады.

Салып алушылар бұрындары ҚҚС-ның сомасы төленген тауарларды қайтарған кезде, ол 663 шотының дебеті мен 687 шотының кредиті бойынша көрініс табады.

Жеке тұлғалардан ұсталатын табыс салығы.

Есепті жыл бойы салық салынатын табысқа ие болған жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады. Жеке тұлғалардың жылдық жиынтық табысына еңбекақы түрінде алынатын табыстар, кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары, жеке тұлғалардың мүліктік табыстары, тағы да басқа табыстары кіреді.

Жеке тұлғалардың мүліктік табысына тек қана активтің келесі түрлерінің құндарына инфляцияға байланысты түзетуді есепке ала отарып өткізуден түскен құнның өсімі жатады: салық төлеушінің тұрақты тұратын жері болып табылмайтын, жылжымайтын мүліктің, құнды қағаздардың, заңды тұлғаларға және басқа материалдық емес активтерге қатысу үлесінен; шетелдік валютадан; асыл тастар және асыл металдардан, олардан жасалған зергерлік бұйымдардан, құрамында асыл тастар және асыл металдар бар басқа да бүйымдардан, өнер туындылары мен антиквариаттардан. Жеке тұлғалардың салық төлейтін табыстарының құрамы салық кодексінде қаралады.

Табыс салығының мөлшерін ай сайын бір қалыпты ұстау үшін салық салынатын табыстың есепті сомасы мен одан ұсталатын табыс салығыны сомасы есептелетін айлардың санын біддіретін сан мәні бар бірлікке 12 санының қатынасын көрсететін қайта есептеу көрсеткіші белгіленген. Мердігерлік шарт бойынша жүмыс істейтін түлаларға төленетін төлем, сондай-ақ бір жолғы төлем түрінде есептеу көрсеткіші қодданылмайды.

Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы. Жеке түлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 639 пассивтік шотында жүреді.

3 – кесте

Жеке тұлғалар бойынша есеп айырысу

Төлем көзінде салынатын салық салық төлеушінің табысына алынады, олардың қатарына:

-еңбеккерлердің табысы. Төлем көзінде салық салынатын, еңбеккерлердің табысына жұмыс берушілердің ақшалай немесе заттай нысанда есептеген жалақысы жатады, оған әрекет етіп түрған салық заңында қаоастырылған, салық шегерім азайтатын сомасы, материалдық олжасы, әлеуметтік және материаддық игілік т.б. табыстары кіреді.

Еңбеккерлердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы еңбеккерлердің табысына қолданатын мөлшерлеменің көмегімен есептелінеді.

Табыс салығы үстаған кезде 681, 682 шоттары дебеттеліп, 639 шоты кредиттеледі.

- бір жол төлемдерден түскен табыс. Бүндай төлем алдын-ала жасалған келісім-шарт бойынша анықталады,

- жинақтау зейнеткерлік қорларынан төленетін зейнеткерлік төлемдері, бұл өз кезегіндегі айлық есептік көрсеткіштерді (АЕК) азайтады;

- жеке тұлғаға төленетін ұтыстар, марапаттаулар, дивиденттер, табыстың бұл түріне 15 % деңгейінде салық салынады;

- стипендия, бұларға да салық салынады, сондай-ақ стипендия мәдениет, ғылым, т.б. қайраткерлерге арналады;

- сақтандыру қоры бойынша табысы;

табысы және жеке нотариустардың табысы және т.б.

Салық салу мақсатында жеке тұлға, егер де олар келесі тұжырымдамалардың кез келгеніне жауап берсе, онда олар Қазақстан Республикасының резиденті болып саналады:

- Қазақстан Республикасына заңды жолымен келген (түрғылықты болу үшін);

- Қазақстан Республикасына біршама уақытқа келген;

- Қазақстан Республикасы 183 календарлық күнінен кем емес уақытқа келген.

Егер де Қазақстан Республикасында шетелдік жеке тұлғасының тұрған күні ағымдағы жылы 31 календарлық күннен кем болмаса және ағымдағы салық қезеңімен аяқталатын, үш жылдық кезең ішіндегі календарлық күні 183-тен кем болмаса, онда ол "біршама уақытқа келген" деген тұжырымдамаға сәйкес келеді.

Қазақстан Республикасының аумағында акцизделуге жататын тауарларды өндіретін немесе акциздеуге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан Республикасы аумағында (акцизделуге) ойын бизнесін жүзеге асыратын барлық занды тұлғалар акциз салығын төлеушілер болып табылады. Көсіпорындарда акциз салығы есептегенде:

Кәсіпорындар мен ұйымдар бұл жоғарыда айтылған салықтардан басқа да өзінің меншігіндегі жерге, көлік құралына және мүлкіне заңда бекітілген мөлшерде салық төлеп тұруы тиіс.

"Мүлікке салық" деп аталатын шоттар түріндегі екі жақты жазуы жазылады.

Сондай-ақ "Бюджетке төленетін басқадай салықтар мен алымдар" шотында Қазақстан Республикасы заңдарында қаралған басқадай салықтар, алымдар, мен міндетті төлемдер есептеледі. Бұл айтылғандардың қатарына:

- шығарылған бағалы қағаздарды тіркеу алымы;

- жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салығы, және тағы да басқалар жатады.

Салықтардың, алымдар мен міндетті төлемдердің түрлері, мөлшері және олардың төлеу тәртібі Қазақстан Республикасы заңдарынада қаралады. "Бюджетпен басқадай есеп айырысу" шотының кредитіне тиісті шығындар есептелетін шоттардың дебитінен есептелген салық, алымдар мен міндетті төлемедер сомасы, ал бұл шоттың дебитіне тиісті төлем төленген шоттардың кредитінен төленген сомалар жазылады.

4-кесте

Бюджетпен есеп айырысу шоты бойынша жүргізілетін операциялар