Бухалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылык жүргізуші ұйымдардың жане олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқарушы үшін, экономикалык жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін қолданылады

Бухалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылык жүргізуші ұйымдардың жане олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқарушы үшін, экономикалык жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін қолданылады.

Бухгалтерлік есеп мәліметтері басқару жүйесінің негізі болып табылады. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заңының талаптарына сәйкес ұйымның басшылары өз қажеттеріне сай келетін еспке алу жүйесін, бухгалтерлік есеп беруді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.

Кәсіпорындар өзінің қызметі барсында меншікті капиталмен қатар қатыстырылған капиталды да қолданады. Бұл қатыстырылған капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады. Міндеттеме – бұл бір тұлғаның (борышқор) нақты әрекетпен басқа тұлғаның (кредит беруші) пайдасын көздейтін істі орындау борышы немесе міндеті. Борышқордың нақты әрекетіне мыналар жатады: мүлікті беру, жұмысты орындау, ақша төлеу және басқалар, ал кредит беруші борышқорынан өз міндетін орындауын талап етуге құқылы.

Кез – келген өндіріспен айналысатын ұйым сол өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттармен материалдар үшін жабдықтаушыларының алдына міндетті болса, саудамен айналысатын ұйым сол сататын тауарларын жеткізіп беруші яғни жабдықтаушы ұйымның алдында міндетті болуы мүмкін. Тіпті өндіріспен де, саудамен де айналыспайтын ұйымдарды өз қарамағында жұмыс істейтін жұмысшылары мен қызметкерлеріне олардың істеген еңбегі үшін сондай-ақ бюджетке түрлі салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін. Қазіргі танда қаржының жетспеушілігінен банктерден, банктен тыс мекемелерден, шет елдерден қарыз, несие алып өздерінің жұмысын жандандырып жатырған, сондай-ақ міндеттемелерін шектен тыс көбейтіп алып оны қайтаруға мүмкіншілігі болмай жабылып, аукционға салынып, сатылып жатырған ұйымдар көптеп кездеседі. Осы айтылғандар туралы толық түсінік беретін қаржылық есептің ең негізгілерінің бір болып саналатын тақрыптардың бірі міндеттемелер есебі. Диплом жұмысының тақырыбы «Ұйымдардың міндеттемелерінің есебі және аудиті» соған сәйкес осы тақырып бойынша «Казпочтаснаб» акционерлік қоғамының шаруашылық қызметінің мәліметтері негізінде диплом жұмысын жазу таңдалып алынды. Диплом жұмысының мақсаты – зерттеу обьектісі ретінде алынған міндеттемелер ұйымдастыру жүйесін жан-жақты қарастырып талдап оны жетілдіру жолдарын және нарықтық талаптарға сай жағдайға әкелу бағыттарын зерделеу болып табылады. Сондықтан да дипломдық жұмыстың басты мақсаты «Казпочтаснаб» акционерлік қоғамының материалдары негізінде ондағы міндеттемелер бойынша есеп айырысу есебінің дұрыс жүргізілуін және ұйымдастырылуын, сондай-ақ аудиторлық тексеру жүргізуді теориялық тұрғыдан зерттеу және талдау болып табылады.

Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс міндеттемелер бойынша есеп айырысу мен оның аудитін теориялық жағынан және тәжірибелік мәліметтер негізінде оның толық сұрақтарын қарастырады.

Ұйымдағы бухгалтерлік және салық есебін ұйымдастыру үшін ұйымның басшысы жауапты. Ұйымның басшысы осы ұйымдағы бухгалтерік есептің дұрыс жүргізілуін, барлық қызмет бөлімшелерінде қызметтің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуін, бас бухгалтерден мәліметтерімен құжаттар есебін дұрыс құруын және мерзімінде беруін қадағалап, қажетті жағдай жасауға міндетті.

Ұйымдағы бухгалтерлік есеп бас бухгалтердің басқаруымен бухгалтерияда жүргізіледі. Бас бухгалтер осы ұйымның басшысымен тікелей жұмысқа алынады.

Ұйымның бас бухгалтері бухгалтерлік және салық есебін ҚР-ғы заңдылықтар мен жарлықтарға сәйкес әдістемелік принциптерге сай жүргізеді және оған жауапты болады. Бас бухгалтер ұйымдағы барлық шаруашылық операцияларды БЕ шоттарында дұрыс көрсетілуін бақылайды, оперативті мәліметтерді беру және көрсетілген мерзімде бухгалтерлік және қаржылық есептілікті дайындап, ұйымның қаржы шаруашылық қызметіне экономикалық талдау жасауға міндетті. Бас бухгалтер ұйым басшысымен бірге ТМҚ мен ақша қаражатының кіріс ету, шығыс ету құжаттарын сонымен қатар қаржылық есеп, несиелік міндеттемелердің құжаттарына қолын қояды. Осы көрсетілген құжаттар бас бухгалтердің қолынсыз жарамсыз болып табылады. Ұйым басшысы әр бөлек құрылым бөлімшелерінің лауазымды тұлғаларына бас бухгалтердің келісімімен құжаттарға қол қойып, шешім қабылдануына рұқсат береді.

Материалды жауапты тұлғалардың қызмет барысындағы орын ауыстыруы, жұмыстан шығуы немесе жұмысқа тұруы ұйымның бірінші басшысының бұйрығымен жүзеге асырылады. Материалды жауапты тұлғалар жұмысқа тұрғаннан соң олармен материалды-жауаптылық туралы және еңбек келісім жасалады, ал кассирлермен қосымша міндеттемеге қол қойылады.

Бас бухалтер персоналдық жауаптылықта бола тұрып қолма-қол ақша қаражаттарының қозғалысы мен түгенделігін қадағалайды. Алынған аванстар бойынша есеп беруші тұлға 5 күн ішінде есеп бермесе, оған кассадан қолма-қол ақша беруге тиым салынады.

Бас бухгалтер қызметтен босатылған кезде ол жаңадан белгіленген бас бухгалтерге өз ісін өткізіп тапсыруы тиіс. Бұл кезде бухгалтерлік және салық есебінің жағдайы жайлы есеп жүргізіліп, оған сәйкес осы ұйым басшысы тұжырымдаған акт құрылады.

БЕ-ті жүргізу барысында бас бухалтер барлық қызмет көрсету бөлімшелеріне міндетті шаруашылықта болатын операцияларды рәсімдеу, қажетті құжаттар мен мәліметтермен қамтамасыз ету, ресурстардың нәтижелілігін көтеру шараларын қабылдау міндетін қояды.

«Казпочта» акционерлік қоғамының филиалы «Почтажабдықтау» (бұдан әрі – Филиал) «Казпочта» акционерлік қоғамының оқшауланған бөлімшесі болып табылады және оған есеп береді. Филиал заңды тұлға болып табылмайды, өз қызметін «Казпочта» АҚ атынан және оған «Казпочта» АҚ берген өклеттіктер шегінде жүзеге асырады. Филиал өз қызметіне Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін, Қазақстан Республикасының «Байланыс туралы» Заңын және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерін, «Казпочта» АҚ нормативтік актілерін, оның ішінде «Казпочта» АҚ Басқармасы Төрағасының бұйрықтарын, өкімдерін және осы Ережені басшылыққа алады. Филиалды «Казпочта» АҚ Басқармасы Төрағасы қызметке тағайындайтын және босататын директор басқарады. Филиал орналасқан жері бойынша заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуді жүргізетін органда есептік тіркелуге жатады. Филиал қызметінің мақсаты мен нысаны заңдарда белгіленген тәртіппен «Казпочта» АҚ өндірістік мақсаттағы өнімдермен материалды-техникалық қамтамасыз етуді «Казпочта» АҚ үшін жабдықтар мен басқа да материалды-техникалық ресурстарды жеткізіп беруге өтінімдерді орналастыру, пайдаланылатын материалдық ресурстарды есепке алу және «Казпочта» АҚ бөлімшелерінің материалдық ресурстарды пайдалануына бақылауды, көлік құралдарының барлық түрлерін қолдану арқылы ірі көлемді пошта жөнелтілімдерін қабылдау, өңдеу, тасымалдау және жеткізіп беруді жүзеге асыру арқылы жеке және заңды тұлғаларға пошта байланыс қызметтерін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарымен және осы Ережемен көзделген өзге де қызметтерді жүзеге асыру болып табылады.

Филиалдың қаражаты «Казпочта» АҚ берген негізгі қаражаттардан және «Казпочта» АҚ шығыс сметасына сәйкес бөлетін қаражаттардан тұрады. Филиалдың кірістері мен шығыстары «Казпочта» АҚ орталықтандырылады және қайта бөледі. Филиалдың негізгі қаражаты «Казпочта» АҚ тиесілі және «Казпочта» АҚ балансында есепке алынатын Филиалға бекітілген ғимараттардан, құрылыстардан, жабдықтардан және басқа да мүліктерден тұрады.

Филиалдың құрылымын және еңбек ақы төлеу қорын «Казпочта» АҚ Басқармасы бекітеді. Филиал қызметін басқаруды «Казпочта» АҚ Басқармасының Төрағасы қызметке тағайындайтын және қызметінен босататын директор жүзеге асырады. Филиал Директоры оның барлық қызметіне басшылық жүргізеді және Филиалға жүктелген міндеттердің орындалуына дербес жауапты болып табылады. Филиал Директорының «Казпочта» АҚ Басқармасының Төрағасы қызметке бекітетін және қызметінен босататын орынбасарлары, бас бухгалтері болады.

Филиал Директоры «Казпочта» АҚ берген сенімхат негізінде: Филиал қызметіне басшылық жүргізеді, Филиал құзыретіне кіретін мәселелер бойынша бұйрықтар мен өкімдер шығарады; барлық ұйымдарда Филиалдың мүдделерін білдіреді, Филиал бөлімшелерінің қызметіне байланысты мәселелерді қарастырады, Филиал бөлімшелері басшыларының есебін тыңдайды, Филиал құрамына кіретін бөлімшелер туралы ережелерін бекітеді, «Казпочта» АҚ Басқармасы бекіткен еңбек ақысын төлеу қоры шегінде филиалдың өндірістік қызметкерлерінің штаттық кестесін бекітеді, орынбасарлар арасында міндеттерді бөледі.

Филиалдағы есеп және есеп беру Қазақстан Республикасының заңдарына және «Казпочта» АҚ нормативтік актілеріне сәйкес ұйымдастырылады. Филиал қызметінің нәтижелері «Казпочта» АҚ Филиал Директоры беретін күнделікті, ай сайынғы, тоқсандық қаржылық есептерде көрсетіледі.

Филиал қызметіне ревизияны «Казпочта» АҚ тиісті бөлімшелері жүргізеді. Филиал қызметіне тексеруді Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес және құзыреттері шегінде Қазақстан Республикасының салық және өзге де органдары жүргізуі мүмкін.

Бухгалтерлік құжаттау

Бухгалтерлік жазулар шаруашылық операцияның бөлу фактісін белгілейтін алғашқы құжаттар негізінде болады. АҚ-ның активтерге, жарғылық капиталға, міндеттемеге, шығындар мен шаруашылық табыстарға әсер ететін шаруашылық қызметінің барлықшаруашылық операциялары және басқа да жаңалықтар бухгалтерлік есепте көрсетілуі керек. АҚ-ның алғашқы құжаттары операция орындалуы кезінде құрылады.

Бухгалтерлік жазулар компютерленген жүйе 1С: Бухгалтерия бағдарламасын қолдану негізінде жүргізіледі.

Алғашқы құжаттар және бухгалтерлік есеп регистрлері мазмұны комерциялық құпия болып табылатын ақпарат болып табылады, оған тек қана АҚ басқармасы рұқсат еткен адамдарға және ҚР заңдылығына сәйкес мемлекеттік органдардың адамдарына ғана рұқсат. «Казпочта» АҚ басқармасы бухгалтерлік құжаттарға қол қою құқығын тұлғаларға өзі анықтайды.

Түгендеу. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп дұрыстығын қамтамасыз ету мақсатында ұйым мүлікті және ақша міндеттемелеріне түгендеу жүргізіледі:

циясы жылдық бухгалтерлік есебінің алдында жылына 2 рет жүргізіледі;

- ақша қорының және кассадағы ақша құжаттарының түгенделуі айына 1 рет жүргізіледі;

- дебиторлар мен кредиторлар есептілікке түгендеу тоқсан сайын 1 рет жүргізіледі.

Түгендеуді жүргізу жауаптылығын АҚ-ның генералды директоры және түгендеу комиссия алады.

Комиссия құрамына мыналар кіреді:

АҚ-ның бас бухгалтерлерінің орынбасары, сату бойынша менеджер, комендант, ішкі аудитор-ревизор.

Негізгі құралдардың есебі. Ұйымның негізгі құрал есебі номері 6 БЕС-на сәкес жүргізіледі.

Ұйымның негізгі құралдары келесі топтарға бөлінеді:

- жер;

- машиналар мен жабдықтар;

- транспорттық құрал;

- басқалары;

- аяқталмаған құрылыс.

Негізгі құралдардың келіп түсуіне келетін болсақ АҚ-ның шаруашылық қызметінде пайдалану мақсатында келіп түскен негізгі құралдар негізгі құралдардың құрамында көрсетіледі. Қайта сату мақсатында пайда болған негізгі құралдар – ТМҚ құрамында – ұзақ уақытқа қаржы ретінде, салу мақсатында пайда болған негізгі құралдар қаржылық инвестиция ретінде көрсетіледі.

Негізгі құралдар обьектілерінің бастапқы құны былай анықталады:

- құрылтайшылар арасында келісілген құны бойынша олардың жарғылық қорға үлес счетіне негізгі құралды енгізу кезінде;

- ұйымның өздерінің негізгі құралды енгізу кезінде;

- экспертті жолмен немесе қайтару-беру акті бойынша қайтарусыз басқа заңды немесе жеке тұлғалардан обьектілерді алу кезінде.

Негізгі құралдар қоймада қор ретінде сақталуы мүмкін.

Негізгі құралдардың жарамсыздығын анықтау үшін АҚ-да тұрақты қызмет атқаратын комиссия құрылған, оның құрамына мыналар кіреді: бас бухгалтердің орынбасары, менеджер, ішкі аудитор-ревизор комендаты.

АҚ-да болашақта берілетін активпен тікелей байланысқан экономикалық табыс алу мүмкіндігі жоғары болса;

- АҚ-да болашақта берілетін активпен тікелей байланысқан экономикалық табыс алу мүмкіндігі жоғары болса;

- активтің құнын дұрыс анықтауға болады.

МЕА-ң жою құны 0-ге тең деп есептеледі, егер:

● пайдалану мерзімінің аяғында оның сатып алынуы жағынан үшінші жақтың келісімі болмаса; немесе

● берілетін МЕА-ге белсенді нарық жоқ; мынаумен байланысты:

- активтің тозу құны берілген нарыққа нұсқаумен дұрыс анықталуы мүмкін емес;

- ондай нарық активтің пайдалану қызметі мерзімінің соңында өмір сүру мүмкіндігі жоқ.

МЕА бастапқы құны бойынша бағалады – ақша қорының немесе олардың эквиваленттері төленген сомаға.

МЕА-ң тозуы. АҚ-ның МЕА-і мынадай жағдайда шығысталады: оның тозуы кезінде немесе ешқандай экономикалық пайда әкелмесе.

Ақша- қаражаттың есебі. Ұйымның кассада ақша-қаражаттың есебін кассир жүргізеді. Оның міндеттемесіне мыналар кіреді:

- кіріс және шығыс кіріс ордерінің дұрыстығын, қолдың қойылуын тексеру;

- ақша қаражатын қабылдау немесе беру;

- кассалық кітапта касса операцияларының регистрациясы;

- банкке ақша қаражатын қолмқол беру.

Кассаға ақшаны қабылдау бойынша бас бухгалтердің қолы қойылған кіріс ордері бойынша жузеге асырылады. Кассаға ақшаны енгізген тұлғаға бас бухгалтердің және кассирдің қолымен ақшаны қабылдау туралы түбіртек беріледі. Кассадан ақшаны беру шығыс касса ордерімен толтырылған жеке тұлғаға шығыс касса ордері бойынша ақшаны беру кезінде кәсіпорынның кассирі ордерде реквизитті көрсету үшін алушыдан талап етеді. Алушы қолын қояды және алған сомасын жазады (көрсетеді). Теңге – жазумен, тиын – санмен. Касса ордерінде қайта жазу, түзету рұқсат етілмейді.

Жазылған касса ордері немесе оны ауыстыратын құжаттар кіріс және шығыс касса құжаттар журнал регистрінде тіркеледі.

Кассир касса операциясының есебін касса кітабында жүргізеді және ол номерленіп, байланған және мөрленген, ұйымның бас бухгалтері және басшының қолдары қойылуы керек.

Касса кітабындағы жазулар 2 данада жүргізіледі. 2-ші данасы кассирдің есебі болып табылады. Түзетулер касса кітабында тыйым салынады. Енгізілген түзетулер АҚ бас бухгалтері мен және кассир қолдарымен куәландырады.

Кассада қолма-қол ақшадан басқа акция, облигация, вексельдер мен кітапшалары сақталынады, құнды қағаздар.

АҚ-ң кассадағы ақша қаражаты. АҚ-да айына бір рет сақталынған кассадағы ақша қаражаттарына және басқа құндылықтарға тексеру жүргізіледі. Тексеруді комиссия мүшелері жүргізеді. Комиссия мүшелерінің құрамына мыналар кіреді: бас бухгалтердің орынбасары, менеджердің және ішкі аудитордың орынбасары.

Кассада шетел валютасының қолма-қол есебі. АҚ-ның шетел валютасында қолма-қол ақша есебі кассада ұлттық валюта түрінде операцияға ұқсас жүргізіледі. Сонымен қатар кіріс және шығыс касса ордерінде касса кітабында шетел валюта және теңге эквиваленті түрінде қаражат сомасы көрсетіледі. Валюта кассасына жеке касса кітабы ашылады.

Еңбек және еңбек ақы. Орындайтын шаруашылық функциясына байланысты ұйымның қызметкерлері, жұмысшылары келесі топтарға бөлінеді:

- басқарушы жұмысшылары;

- мамандар;

- қызметкерлерге жататын басқа да жұмысшылар.

АҚ еңбек ақысының жалпы қорын, жұмысшылардың жалпы санын, олардың маманданған құрамын анықтайды. Ұйым еңбек жүйесін, нысанын белгілейді әрине заңға сәйкес.

Ұйымда қызметкерлердің мерзімді еңбек ақы пайдалану ол еңбек келісім шарты негізінде олардың мамандығын сәйкес және 5 жылға дейінгі мерзімде пайыссыз қарыз беруге құқылы.

Материалды құндылықтардың есебі. Шаруашылық қызметі жүзеге асыру процесінде пайдалануға бағытталған материалды құндылықтарға: тауарлар, жартылай фабрикаттар, іріктейтін өнімдер және бөлшектер, қосымша бөлшектер, басқа да материалдар жатады.

Материалдық құндылықтарды кіріске алу құндылықтарды келісілген бағасы бойынша алу кезінде мердігерлердің жолдама құжаттарының негізінде жүргізіледі. Құрамына мыналар кіреді:

- алынған материалдық құндылықтардың сатып алу құны;

- материалдық құндылықтарды несиеге алған үшін процентті төлеу шығындары;

- мердігерлік қамсыздандыру ұйымына төленген комиссионды төлемдер;

Материалдық құндылықтардың жетіспеушілігіне кінәлі адамдарды тапқан кезде олардан нарық бағасы бойынша төлеттіреді, нақты кінәлілердің қатысуында жалпы және әкімшілік шығынға жазылады. Материалдық құндылықтардың сызылып тасталуы типті нысандағы құжаттардың негізінде жүргізіледі. Егер қорлар бұзылуынан, ескіруінен немесе сату бағасының төмендеуінің әсерінен қайтарусыз болса, ұйым оларды таза құны бойынша бағалайды.

Тауардың саны бойынша қабылдау транспортты және жолдама құжаттармен жүргізіледі, ал сапасы бойынша стандарттармен, келісім шарттармен нақты жүргізіледі.

Егер тауардың саны және сапасы бойынша қабылдау кезінде мердігерлердің құжаттағы мәліметтерімен айырмашылық табылса, белгіленген айырмашылық туралы акт толтырылады.

Дебиторлармен есептесу есебі. Компанияның дебиторлық қарызы – сатып алушылардың міндеттемесі немесе берілген тауар және көрсететін қызмет үшін ақша қаражаттарды төлеу бойынша ұйым алдында басқа ұйымдардың міндеттемесі.

Ұйымның дебиторлық қарызы ағымдағы және ұзақмерзімді болып бөлінеді. Ағымдағы қарыз 1 жыл ішінде қайтарылуы керек.

Дебиторлық қарыз счет-фактуралармен немесе басқа да ұзақ міндеттемелермен расталады.

Дебиторлық қарыз мынадай жағдайда расталады, егер онымен байланысты табыс кіріс расталса. Ол күдікті қарыз түзету минуспен бастапқы құны бойынша бағаланады.

Ұйымның күнделікті клиенттеріне негізгі бағадан пайыз ретінде жеңілдіктер жасайды.

Көрсететін қызмет немесе өткізетін активтер үшін сатып алушылар мен заказ берушілердің қарыздары «Дебиторлық қарыз» шотында жүргізіледі.

Сатып алушылардың, заказ берушілердің дебиторлық қарыздары мынадай түрде қайтарылуы мүмкін: ақшаны аудару түрінде, қызмет көрсету, жұмысты орындау, т.м.қ. беру ретінде. Сатып алушылар мен заказ берушілердің дебиторлық қарыздарының күдікті қарызы деп мынау танылады:

- заңға сәйкес келісім-шартына белгіленген мерзімде қайтарылмаса;

- сәйкес кепілдемемен қамтамасыз етпеу.

АҚ күдікті қарыздар бойынша резерв құрмайды.

Инвестиция есебі. Инвестиция - өндірістік кәсіпорынға, құрылысқа, ауыл шаруашылығына және басқа да экономиканың салаларына капитал ретінде салатын шығындар жиынтығы. АҚ компаниясының 20 пайыз дауыс беретін акциясы бар.

АҚ тәуелді серіктестікте инвестиция есебі кезінде үлес әдісін қолданады. Сонымен қатар:

- инвестиция сатып алу кезінде сатып алу құны бойынша есептеледі;

- тәуелді компанияның таза табыстағы қатысу үлесі инвистицияның балансының құнының өсуінде инвестормен көрсетіледі және қатысудан табыс ретінде танылады;

- тәуелді компанияның зиянда қатысу үлесі инвестицияның баланстық құнымен төмендеуінде көрсетіледі және үлестік қатысудан зиян ретінде танылады.

Тәуелді компанияның инвесторда қатысу үлесі тең немесе инвестицияның баланстық құнынан жоғары болса, онда зиян үлесі инвестицияның баланстық құнының төмендеуінде көрсетіледі, ал инвестицияның құнынан жоғарылайтын сома баланстан бөлек есептелінеді.

Егер тәуелді компания активтерге қайта бағалау жүргізсе, онда инвестордың активті қайта бағалаумен байланысты үлесінің өзгеруі инвестицияның баланстық құнына жоғарылатады.

Инвестицияның баланстық құнының жоғарылауы қосымша төленбеген капитал ретінде меншікті капитал бөлімінде көрсетіледі.

Міндеттеме. Ұйымның міндеттемесі әртүрлі кәсіпорынмен келісім-шарт жасау нәтижесінде туады және тауарлар үшін, орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтерге төленетін келесі төлемдер үшін заңды негіз болып табылады. Міндеттеме есепте мынадай жағдайда тіркеледі, егер сол бойынша қарыз пайда болса. Міндеттеме қарызды төлеу үшін қажетті ақша сомасында бағаланады немесе тауарлар және қызмет құнымен нарық жағдайда. Ұйымда ағымдағы және ұзақ мерзімді міндеттеме бар. Ағымдағы міндеттеме де қарыз 1 жыл ішінде қайтарылуы керек.

Ұзақ мерзімді міндеттеме – қарызды келесі жылда қайтаруды жоспарламайтын кредиторлық қарыз.

Ұйымның ағымдағы міндеттеме құрамына кіретіндер:

- фактілік міндеттеме – ол келісім шарт, контракт немесе заңдылық негізінде пайда болады. Олар нақты есептелуі мүмкін. Фактілік міндеттеме құрамына: счеттар бойынша вексельдер, төлеуге дивиденттер, ұзақ мерзімді міндеттемелердің ағымдағы бөлігі, есептелген еңбек ақы бойынша қарыздар кіреді. Сонымен қатар тауарлар және қызметтер үшін қарыз;

- бағалау міндеттемесі – бұл міндеттеме белгілі күннің келуіне дейін анықтай алмайтын нақты сома;

- шартты міндеттеме – бұл өткен келісім шарттардан туатын болашақ жағдайына байланысты болатын өмір сүрмейтін, потенциялды міндеттеме.

Ұйым есептеудің вексельді формасын қолдана алады.

Кезең шығындары. Жузеге асыратын қызметтің ерекшелігіне байланысты ұйым өндірістік шаруашылық шығындарын 821 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шотында жүзеге асырады.

Есеп кезеңінің шығындарына мыналар кіреді:

- жалпы және әкімшілік шығындар, тауарлы-материалды құндылықтарды өткізу бойынша шығындар,

- пайыз бойынша шығындар.

Бұл шығындар өндіріс көлеміне байланысты емес және нақты өткізетін өнім түрлерімен немесе қызметпен байланысты емес тұрақты шығындар ретінде анықталады.

Есеп кезеңінің жалпы және әкімшілік шығындарына мыналар жатады:

- әкімшілікті қызметкерлерге жататын жұмысшылардың еңбек ақысын төлеу;

- өндірісте қызмет көрсететін жұмысшылардың еңбегін төлеу;

- банк қызметін төлеу;

- басқарудың әкімшілік қызметкерлерінің командировка шығындары;

- типографиялық, пошта-телеграфтық және телефондық шығындар;

- норма шегіндегі өкілдік шығындары;

- жұмыс күшін ұйымдастыруға, кадрларды оқытуға, жұмысшыларды шығару кезінде компенсация шығындары жүйе комиссиондық шығындар;

- жалпы шаруашылықты бағыттағы негізгі құралдардың жал шығындары;

- салықтар және мүліктен аударымдар;

- тауарлы-материалды құндылықтардың жоғалуы, жетіспеушілігі;

- комуналды қызметтер шығындары, ұйымды қорғау шығындары;

- консультациялық және ақпаратты қызмет төлемдері;

- сот шегерімдері.

Шегерімге жатқызылмайтын жалпы және әкімшілік шығындарға мыналар жатады:

- ғимараттар мен құрылыстарды ағымдағы жөндеуге кеткен шығындар және салық есебінің шегінің жоғары жалпы шаруашылықты бағыттағы инвентар шығындары;

- белгіленген нормадан жоғары басқарудың әкімшілік қызметкерлерінің командировка шығындары;

- белгіленген нормадан жоғары өкілетті шығындары;

- өндірісті және шаруашылықты қамтамасыз ететін күту шығындары;

- директорлар кеңесін күту, мейрамдарды өткізу бойынша шығындар;

- нормадан жоғары шығындар, қоймадағы тауарлы-материалды құндылықтардың жетіспеушілігі және басқа да өндірістік емес шығындар;

- табысты жасыру айыппұлдары және пения;

- жинақтау және қайтару мінезді келісім шарт бойынша сақтандыру төлемдер, негізгі құралдарды жөндеу шығындары, салық заңдылығы бойынша шегерімге жатқызылмайтын басқа да шығындар.

Өткізу бойынша шығындар. Өткізу бойынша шығындарға тауарлы-материалды құндылықтарды сату кезінде пайда болатын шығындар жатады:

- өткізу бөлімі жұмысшыларының еңбек ақысы, өткізу бөлімі жұмысшыларының еңбек ақысынан аударымдар, қорларды өткізу кезінде пайдаланатын негізгі құралдарды күту бойынша шығындар және амортизациялық аударымдар;

- жіберу пунктіне дейінгі жүк транспортировкасы.

Пайыз бойынша шығындар 831 «Сыйақы түріндегі шығыстар» шотында жүргізіледі. Ондай шығындарға мыналар жатады:

- банк несиесі бойынша процент төлемі;

- мердігерлер несиені бойынша процент төлемі;

- мүлік жалы бойынша пайыз төлеу бойынша шығындар және басқалар.

Өткізу және табыс. Ұйым өткізу есебінде өнімдерді, тауарларды, жұмыс және салық салуды қолданады – есептеу әдісі, яғни табыстар мен шығыстар жұмысты орындау; қызмет көрсету кезінде расталады және мүлікті кірістеу және ақшаға айналдыру мақсатында заңды және жеке тұлғаларға тауарларды тиеу кезінде расталады. Тауарларды, жұмысты, қызметті өткізу шығындары келісілген баға негізінде анықталады. Тауарды өткізу шығындары келесі шарттарды орындаған кезде расталады:

- табыс сомасы үлкен дәрежелі дұрыстықта бағаланады;

- келісім шартпен байланысты экономикалық пайданың өмір сүру ықтималдылығы;

- арендадан табыс;

- инвестициялық қызметтен түскен табыс;

- материалдық емес активтерді өткізу табыстары;

- негізгі құралдарды өткізуден түскен табыс;

- бағалы қағаздарды өткізуден түскен табыс;

- акция бойынша дивиденттер және процент түріндегі табыстар;

- курстық айырмадан түскен табыс және басқалар.

Пайыз түріндегі және девиденд түріндегі табыс келесі шартты ұстау кезінде расталады:

- табыс сомасы үлкен дәрежелі нақтылықпен бағаланады;

- мынадай мүмкінділік бар: келісім-шартпен байланысты экономикалық табыстар ұйыммен алынады;

- дивиденттер мынадай жағдайларда расталу керек: олардың алуына акционерге құқық берілген кезде.

Салық төлемі кезеңіне кіретіндер:

- төлмеге жеке табыс салығы;

- ағымдағы кезеңде пайда болатын немесе жойылатын уақытша айырманың салық тиімділігі.

Уақытша айырманың салық тиімділігі ағымдағы кезеңдегі салық ставкасына қызмет ету бойынша уақытша айырманың жалпы сомасынан анықталады.

Ұйым қаржылық есептілігіндемынаны ашады:

● табысқа салық бойынша шығын компоненттері;

● салық табысының бухгалтерлік табыспен салыстыру;

● зиян шеккен әрбір немесе мерзімімен өткен актив.

Меншікті капитал. Ұйымның жарғылық қоры құрылтайшы-қатысушылармен берілген активтер сомасынан қалыптасқан. Жарғылық қордың қалыптасуы құрылтайшы құжаттарымен сәйкес жүргізіледі. Ұйымда резервтік қор құрылмайды. Меншікті капиталдың қозғалысы және есебі бухгалтерлік есеп типтік счетының «Меншікті капитал» бөлімінде жүргізіледі.

Есептілік. Ұйымның қаржылық есептілігіне мыналр кіреді:

- бухгалтерлік баланс;

- табыстар мен шығындар туралы есеп;

- ақша қозғалысы туралы есеп;

- меншікті қорда өзгерістер туралы есеп;

- есеп саясаты туралы ақпарат және түсініктеме хат.