17
жүзінде анықтайды. Сорғыларды ГОСТ 6134-71 сынаудан өткізу үшін арнайы
қойылған әдістеме бар. Сынауды жасау үшін алдымен сорғы арнайы
құралданған және өлшейтін аспабы бар стендке орнатылады. Сорғыны
қосқаннан кейін беріліс тегеурінді құбыр жолындағы ысырманың ашылу
деңгейі арқылы реттеледі. Осылай берілудің бірнеше мәні орнатылады, осы
мәнге сәйкес тегурін мөлшері және тұтынатын қуаты өлшенеді.
Тәжірбие нәтижесінде алынған мәндер беріліс мәні Q, тегеурін мәні Н
және қуаты N, сонымен қатар осы шамаларды есептеу арқылы алынған ПӘК-
тің мәнін сызбаға саламыз және қисық сызықпен қосамыз. Үш қисық сызықта
әртүрлі масштабта ордината өсі бойынша бір сызбаға салынады (1.3 сурет).
1.3 сурет – ОТС
сипаттамасы
Сорғы сипаттамасының бірнеше ерекше нүктелері болады. Бастапқы
нүкте сорғы жұмысының тегурін жолындағы ысырманың жабық күйін
сипаттайды (Q=0). Бұл жағдайда тегурін Н таралады және қуат N тұтынылады.
Тұтынылатын қуат сорғыдағы судың қызуына және мехнаикалық
жоғалуына шығындалады. Сорғы ысырманың жабық кезінде тек 2-3 минут
қана жұмыс жасай алады.
n сипаттамасының оңтайлы нүктесі ПӘК-тің максималды мәніне сәйкес
келеді. Өйткені Q—n қисығы бұл аймақта көлбеулі сипат алады, онда іс
жүзінде сорғы сипаттамасының (1.3 суретіндегі a және b нүктелер арасындағы
аймақ) пайдалануға болатын жұмыс бөлігі қолданылады. Жұмыс бөлігінің
сипаттамасы әдетте ПӘК-тің төмендеуге жіберілетін мәніне тәуелді, 2-3%
мәнінен аспау керек.
Q—H қисығының соңғы нүктесі берілістің мәніне сәйкес келіп, яғни
сорғы кавитацинды режімге түсу мүмкіндігін болуы керек.
Сорғының жұмысын сиапттайтын негізгі қисығы Q—H қисығы. Q—H
қисығының пішіні сорғының құрылымына байланысты әртүрлі болуы мүмкін.
Әртүрлі сорғы үшін үздіксіз төменделетін қисықтар (тұрақты сипаттама) және
максимум қисықтары (тұрақсыз, орнықсыз сипаттамалар) болады. Бірақ екі
қисықтың түрі қалыпты, орнықты бола алады.
18
1.1.2 Магистралды жылу желісінің сорғы станциясы
Талдықорған қаласының жылумен қамтамасыз ету кешенінің негізгі
элементі болып, диаметрі 500 және 700 мм жылуөткізгіштен тұратын,
магистралды айналмалы жылуөткізгіш болып табылады. Магистралды
айналмалы жылуөткізгіші «Басқуат» қазандығыммен және 1, 2, 4, 5 орамды
қазандықтармен қоректендіріледі.
Магистралды жылуөткізгіш Ф700 мм жылыту және ыстық сумен қамдау
бойынша негізгі жылулық жүктемені орындайды. Жылуөткізгіште №1 және
№2 сорғы станциялары жұмыс жасайды. Магистралдың қашықтығы Ф700 мм
17790 м болады. Бұл жылуөткізгіштен әртүрлі сандағы тұтынушылары бар 52
(елу екі) кварталды жылу желісі өз бастауын алады.
Магистралды жылуөткізгіш Ф500 мм жылыту және ыстық сумен қамдау
бойынша қалған кварталды жылу желісін қамтамасыз етеді. Жылуөткізгіште
№4 және №5 сорғы станциялары жұмыс жасайды. Магистралдың қашықтығы
Ф500 мм – 11913 м. жылуөткізуден он кварталдық жылу желісі беріліп жатыр.
Жылумен қамтамасыз ету кешені бес сорғы станциясымен (СС)
қамдалған, сипаттамасы 1.1 кестесінде көрсетілген.
Сорғы станциясы 1978 ж. пайдалануға берілген және 2009 жылы қайта
құрастырылған. СС жұмыс тәртібі – жыл бойы. Жергілікті рельфтің
ерекшелігіне байланысты СС кешені тек негзгі «Басқуат» қазандық
қондырғысын кері берілетін желілік сумен жұмыс жасап тұр. Жылға барлық
СС бойынша электр энергиясының жиынтық шығысы 135 890 мың КВт/сағ
немесе 0,3 МВт/тәу құрайды. Станцияның толық технологиялық схемасы 1.4
суретінде көрсетілген.
1.1 кесте – Сорғы станция негізгі қондырғыларының сипаттамасы
№
№
Орналасу
орны
Сор-ғы
са-ны
Сорғы
мар-
касы
Қозғалт-
қыш
түрі
Айнал
у
Саны
Электр
қорек-тену
СС жұмыс тәртібі
Жазғы
Қысқы
1
1
к. Желтоқсан
5
1-Д
1250-
63
Асинх-
ронды
қозғалт
-қыш
1470
айн/м
ин
380, В
жұмыста
– 1
жұмыста –
3
резерв – 4 резерв – 2
2
2
к. Төлебаева,
87/89
3
1-Д
800-56
-
жұмыста –
2
резерв – 1
4
к.Абылайхан
3
-
жұмыста 2
резерв – 1
5
Қаратал ы/а,
56
3
жұмыста
– 1
жұмыста –
2
резерв – 2 резерв – 1
3
3
Резервті
сорғы станциялар
19
1.4 сурет - Сорғы станциясының технологиялық схемасы
20
1.2 Нысанның автоматтандырылған жүйесі
Сорғы станциялары. Кешеннің 3 сорғы станцияларында негізгі және
қосымша қондырғының жаңартуы жүргізілді. Осы сорғы станцияларындағы
жылу энергиясының есебі «Элметро-ВиЭр» бейнеграфикалық тіркеуіші
арқылы жүргізіледі. Негізгі гидравликалық параметрлерді реттеу «Минитрм
450» реттегіш микропроцессоры арқылы және «Овен ТРМ 138» әмбебап
өлшеу реттегіші арқылы жүргізіледі. Сонымен қатар сорғы станцияларындағы
орталықтандырылған басқаруға МС8 және МС10 өлшегіш контроллері
пайдаланылады.
Магистралды және кварталды желілер. Шығыс көзіндегі және сорғы
станцияларындағы магистралды және кварталды желілерді гидравликалық
тәртіпті басқару әмбебап өлшеу реттегіші арқылы жүргізіледі, және де
ысырма мен қалпақшаға қол әректімен іске асады. Магистральды және
кварталды жылу желісінде орталықтандырылған алыстан басқаруға
болмайды. Негізгі параметрлерді өлшеу қаралатын құдықтың орны бойынша
жылу желісінің барлық ауданы бойынша іске асырылады.
1.3 Жылу желісі және сорғы станциясының басқару нысаны
ретіндегі ерекшеліктері
Сорғы станциялары жылумен қамтамасыз етуде басқару нысаны
ретінде. Су жылу желілерінде сорғылар берілген қысымды және
тұтынушыларға керекті шамада берілетін суды ұстап тұру үшін
пайдаланылады. Желілік сорғылар жылумен қамдау жүйесінде судың
айналмасын жүргізсе, ал толықтыратын сорғылар судың кемуін және
статикалық, динамикалық тәртіптеріндегі пъезометрлік сызығының керекті
деңгейін ұстап тұрады.
Жылумен қамдау жүйесіндегі сорғы құралдар жұмысының ерекшелігі
күн, апта, жыл мезгіліне тәуелді суды тұтынудағы графиктің бірқалыпсыз-
дығына байланысты. Судың берілуін тұрақты көлемде ұстап тұру часпик
кезінде құбырдағы тегуріннің едәуір төмендеуіне, тұтынушылардың суды
талдауының жоғарлауы және магистралды құбырдағы қысымның көтерілуіне
әкеледі, ал су шығыны төмендесе, онда тұтынушы жолында судың жоғалуы
және құбырдың жарылуы мүмкін, яғни гидравликалық соққының пайда
болуы. Жылу желі құбырында бұл үрдіс сорғы желілерінің немесе сорғы
стансасындағы сорғылардың кенеттен өшіп қалуынан пайда болады, ал сорғы
судың кірісі мен шығысындағы ысырманың толығымен қосылуы, және
жергілікті қысымның аяқ астынан көтерілуі мен төмендеуі, құбырдың
жарылуына әкеліп соқтырады [6].
Осы себептерге байланысты сорғы станциясын автоматтандыру
саласында көптеген жасалымдар пайда болуда. Осыған байланысты сорғы
станция жұмысна белгілі талаптар бар және олардың негізіболып келесі
факторлар табылады: жылумен қамдау жүйесіндегі берілген қысымның
