37
Күрделі қаржы активтерін бағалау үлгісінің негізгісі бұл-өз қаражаттарын тәуекелді
активтерге салушы инвесторлар сол активтерден қандай да болсын табыс күтеді,тәуекелді
ставканың сомасынан асатын,сол тәуекелді активтермен иеленуінің өтемақысы ретінде.
Капитал активтерінің бағалау үлгісі -бұл қазіргі нарықтың заманауи теориясы болып
табылады. Капитал рыногының инвестициялық айнымалы бағалар активтері екіге
белгіленеді: тәуекел және күтілетін табыс деңгейі,деп қазіргі нарықтық теориясы
тұжырымдайды. Күрделі қаржы активтерін бағалау үлгісі (күтілетін) инвестициялық
активтері үшін қажетті кіріс ставкасының деңгейлері әр түрлерін айқындайды.
Капитал активтерінің бағалау үлгісі қор нарығының ақпараттық талдауында
негізделген нақты кірістілік айналысындағы еркін акциялар. Дисконт мөлшерлемесін
шығару үшін қосымша жабық компаниялардың үлгісін қолданып,түзетулер енгізуді талап
етеді.
Күрделі активтерді бағалауда негіз ретінде алынған болжаулар:
1.Инвесторлар тәуекелден қашады
2. Инвесторлар тиімді портфельдер қалыптастыруға ұмтылады (мүлдем
диверсифицияланған портфельдер).
3. Ұзақтығы инвестициялық цикл (мерзімді активтерге иелік) барлық инвесторлар
үшін бірдей.
4.Мұндай айнымалылар ретінде күтілетін мөлшерлемесі табыстың капиталдандыру
коэффициентін барлық инвесторлар бірдей бағалайды.
5. Шығындар бойынша мәмілелер жасау ескерілмейді.
6. Салықтар аз.
7.Мөлшерлеме кезінде табыстың заем құнын тартылатын қарыз қаражаты бірдей.
8. Нарық жасалған бөлімділігі мен өтімділігімен сипатталады.
Моделіне сәйкес бағалау күрделі активтерді дисконт ставкасы бойынша мына
формуламен есептеледі:
R =R
f
+
(R
m
– R
f
) + S
1
+ S
2
+C,
мұндағы R – қажетті инвестор мөлшерлемесі (меншікті капитал);
Rf – тәуекелсіз кіріс ставкасы;
- коэффициент бета (жүйелі байланысты тәуекелдің макроэкономикалық және саяси
процестердің нақты шарасы болып табылады)
Rm – жалпы кірістілігі, жалпы нарықтағы (ортанарықтық портфелінің бағалы
қағаздары);
S1 – премия ,шағын кәсіпорындар үшін;
S2 – тәуекел үшін сыйақы
Әлемдік тәжірибеде тәуекелсіз ставканы табыс ретінде пайдаланылады, әдетте,
ставка бойынша табыс ұзақ мерзімді мемлекеттік борыштық міндеттемелері (облигациялар
немесе вексельдер) болып саналады, мемлекет өз активтері үшін сенімді және кепілі бола
алады.Алайда, тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекеттік бағалы қағаздар тәуекелді
бағалы қағаздар болып қабылданбайды.Дисконт мөлшерлемесін тәуекел ретінде
қабылдануы үшін ставканың алғашқы сомасы ретінде қабылдануы мүмкін, ең аз тәуекел
деңгейі бойынша ставка (валюталық депозиттер бойынша жинақ банкінде немесе басқа да
анағұрлым сенімді банктерде).
Сонымен қатар. батыс компаниялары секілді тәуекелсіз ставкаға негізделуі
мүмкін,бірақ бұл жағдайда инвестициялау коэфиценті ресейдегідей молаюын талап етеді.
Инвестор үшін ол баламалы табыс ставкасын білдіреді, ол тәуекел дәрежесінің жоғары
өтімділігінің жоқтығымен сипатталады.
Есептеу нүктесі болып бағалаудағы түрлі тәуекелдерді сипаттайтын салымдар, осы
кәсіпорын негізінде талап етілетін мөлшерлеме табысы тәуекелсіз ставка ретінде болады.
Коэффициент
тәуекел шарасын білдіреді. Қор нарығында екі түрге бөлінеді:
спецификалық нақты бір компания немесе систематикалық емес (микроэкономикалық
38
факторлармен анықталады), және жалпы нарықтық.Компаниялардың акциялары үнемі
айналымда болады.( макроэкономикалық факторлармен анықталады).
Бағалау моделі капитал активтердің көмегімен коэффициент бета шамасы
анықталады. Коэффициенті бета негізге ала отырып, тербеліс амплитудасын жалпы
акциялардың кірістілігімен салыстырғанда компанияның жалпы қор нарығының
табыстылығымен есептеледі.
Жалпы кіріс былайша есептеледі:
Жалпы кірістілігі компанияның акциялары кезеңі = (Нарықтық бағасы акциялар
бойынша кезеңнің соңы
-Нарықтық бағасы акциялар кезең басы + Төленген кезең үшін дивидендтер)
: Нарықтық баға кезең басы (%).
Компаниядағы инвестициялық акция бағамы және жалпы кірістілік өзінің жоғары
өзгеру деңгейімен ерекшеленеді,олар тәуекелді болады және керісінше. Коэффициент
жалпы нарық үшін 1-ге тең. Егер қандай да бір компанияның
коэффициенті 1-ге тең болса,
бұл дегеніміз, тербелістер, оның жалпы табыстылығы толығымен кірістілік нарықты
тұтастай алғанда сай келеді, оның жүйелі тәуекелі ортанарықтыққа тең.
Жалпы компанияның табыстылығы, бета коэффициенті 1,5 тең болған компанияның
50% - ға нарықта тезірек табыс табады. Мысалы, егер ортанарықтық табыстылығы
акциялардың 10% - ға төмендесе, осы компанияның жалпы кірістілігі 15%. төмендейді.
Күрделі қаржы активтерін бағалау үлгісі коэффициентінің жүйелі түрде
пайдаланылуын қарастырады.Бұл коэффициент универсалды болып табылады.Дегенмен,
жабық компаниялардың көпшілігі үшін тұрақты баға жоқтығынан олардың акцияларын
тікелей айқындамайды.
коэффицентінде айқындалмаған систематикалы емес тәуекел
коэффиценті,ашық компанияларға қарағанда,жабық компанияларға аса маңызды.
Систематикалы емес тәуекелдің 2 түрі бар:
1)іскерлік тәуекел
2)қаржылық тәуекел
Іскерлік тәуекел – екі фактордың табысынан байланысты факторлар:
-сату көлемінің ауытқуы;
-тұрақты деңгейінің операциялық шығындарды.
Іскерлік тәуекелді өлшеудің 2 негізгі тәсілі бар:
Бірінші,
коэффициентін анықтаудың вариациялық пайдасы:
Іскерлік тәуекел = орташа квадраттық операциялық пайда
(пайдаға асыру) / Орташа операциялық пайда.
Екінші, операциялық коэффицентінің тұтқасын анықтау (левередж). Бұл өзгерістер
ретінде сатудың көлемі коэффициенті, сондай-ақ тұрақты операциялық шығындар деңгейі
ескереді.
Операциялық тұтқа = пайыздық төлемге дейін пайда өзгерту коэффициенті
процент және салық салудан (өткізуден түскен пайда) / өткізуден нетто-көмек
өзгерісі.
Егерде әр өзгеріс кезінде табыс және пайда мөлшері ұлғаятын болса,онда
операциялық тұтқаның өзгірісі(өндірістік,шаруашылық)айқындалады.
Тұрақты шығын деңгейі неғұрлым көп болса соғұрлым көп тұтқаға әсер етеді.
Пайданың төмендеу темпін әр проценттің құлдырауымен айқынлады,сонын
салдарынан іскерлік тәуеклдің деңгейін көруге болады.
Қаржы тәуекелі- инвесторлар алатын тұрақты қаржы шығынын айқындайды
(немесе проценттерді),олардың табысқа ықпалын ескереді.
Қаржы тәуекелі екі тәсілмен өлшенеді:
-қаржы тұтқасының шамасының есептеу жолымен;
-түрлі тұтқалы коэффициенттерді есептеу жолымен.
