33
4.1 Табыстық тәсілдің мәні
Нарықтық бағалау бизнесі көбінесе перспективаларына байланысты болып келеді.
Болашақта және қазіргі уақытта табыс әкелетін нарықтық бизнестің тұрақты бағасы оның
капиталының бөлігі ғана ескеріледі. Қандай тәуекелге бұл ұласады және бизнестің иесі қай
кезеңнен бастап табыс ала бастайды, бұл өте маңызды. Барлық осы факторлар, бизнесті
бағалауға, ескеруге мүмкіндік береді, ақша ағындарын дисконттау әдісі болып табылатын
әдістерінің бірі табыстық тәсіл.
Бизнес бұл болашақ ағымдағы табыс құны табыс әдісімен бизнес құнын айқындау
негізделген пайымдауларына әлеуетті инвестор төлейді. Болашақта түсетін табыстың
көлеміне байланысты, иеленуші бизнесін негізгі өзінің бағасынан төмен сата аламайды. Тең
түсетін болашақ табыстардың ағымдағы құны, нәтижесінде нарықтық баға туралы өзара
келісімге келеді.
Инвестициялық мотивтер тұрғысынан бұл әдіс ең қолайлы бағалау деп саналады,
өйткені кез келген инвестор құрылыстар, машиналар, жабдықтар, материалдық емес
құндылықтарды және т.б. кәсіпорын қолданысқа салынатын ақшаға ең соңында
ғиматтардан тұратын активтердің жиынтығын сатып ала алмайды, өзінің әл-ауқатын және
табыс көзін арттыруға өзінің салынған қаражатын болашақ кірістерден қайтарып алу. Осы
тұрғыдан алғанда, барлық кәсіпорындар, қандай экономика салалары олар құрамында
болатын тауарлық өнім – ақша жүргізіледі.
Табыстық әдісін бағалау үшін кез келген кәсіпорында қолданыста пайдаланылуы
мүмкін. Дегенмен, кәсіпорынның нарықтық құнын неғұрлым нақты нәтижесі объективті
береді. Осы әдісті қолдану неғұрлым кәсіпорындарды бағалау үшін негізделген, тұрақты
экономикалық даму немесе белгілі бір тарихы шаруашылық қызмет (мүмкіндігінше
пайдалы) сатысында өсу. Бұл әдіс аз дәрежеде қолданылады кәсіпорындар қаупі төнген
шығындарды жүйелі бағалау (басқару шешімдерін қабылдау үшін бизнес құнының шамасы
теріс болуы мүмкін факт). Жаңа кәсіпорындар тіпті көп үміт күтілетін кәсіпорындарда осы
әдісті сақтап бағалау үшін ақылға қонымды сақтық қолдану қажет. Ретроспективы пайда
болмауы ақша ағындарының объективті болашақ болжауын қиындатады.
Кәсіпорынның әдісімен ақша ағындарын дисконттау және негізгі кезеңдерін бағалау
1. Қолма-қол ақша моделін таңдау ағыны.
2. Ұзақтығын анықтау болжамды кезең.
3. Ретроспективті талдау және болжау, жалпы түсім.
4. Талдау және болжау шығындары.
5. Талдау және болжам жасау, инвестициялар.
6. Әр жылдың болжамды шамасын есептеу үшін ақша ағымының кезеңі.
7. Дисконт ставкасын анықтау үшін.
8. Шамасын есептеу құнынан кейін.
9. Есептеу ағымдағы құнының болашақ ақша ағымдарының құнынан кейін.
10. Енгізуге қорытынды түзетулер.
Ақша ағымының моделін таңдау
Инвестицияланған капиталдық ақша ағынының барлық модельін қолдана отырып,
жиынтық ақша ағынын қарыз капиталы кәсіпорынның біз шартты түрде емес меншікті
екенін ажыратамыз. Осыны негізге ала отырып, біз - ақшалай ағынына пайыздарды төлеу
бойынша берешектерді қосамыз, есептеу кезінде таза пайда алынады. Өйткені пайыздар
пайдадан салық төлеуге дейінгі бойынша берешек есептелініп, оларға құрайтын шамаға
салық пайда әкелуі тиіс.
Ұзақтығын анықтаудағы болжамды кезең
ЖПД әдісі бойынша, өткен ақша ағымында емес, кәсіпорынның болашақ құнына
негізделеді. Сондықтан, ағымдағы жылдан бастап қандай да бір болашақ кезең уақытша
әзірлеу, (болжамды есеп негізінде, ақша қаражатының қозғалысы туралы) болжау қолма-
қол ақша ағыны бағалаушының міндеті болып табылады. Кәсіпорынның өсу қарқыны
34
тұрақталмайды, жалғасып келе жатқан болжам (тұрақты ұзақ мерзімді өсу қарқыны немесе
шексіз табыс ағыны болашақ болжам кезеңі болуы тиіс) ретінде алынады.
Адекватты болжамды кезеңнің ұзақтығын анықтау оңай міндет емес. Математикалық
тұрғыдан кәсіпорынның ағымдағы құны көп негізді бақылауға қарағанда ұзақ болжамды
кезеңінде көрінеді. Басқа жағынан қарағанда, ұзақ болжамдық кезеңде, нақты болжау қиын
түсім шамасын, шығындарды, инфляция қарқынының, ақша қаражатының ағындарын.
Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттерде тәжірибеде кезеңінде қалыптасқан
болжамды бағалау үшін кәсіпорын болуы мүмкін, бағалау мақсатына байланысты және
нақты жағдайларға 5 жылдан 10 жылға дейін. Өтпелі экономикасы бар елдерде,
тұрақсыздық жағдайында, адеквантты қиындатылған ұзақ мерзімді болжамдар бойынша
болжамды кезеңді 3 жылға дейін қысқарту керек. Болжамды кезеңнің дәлдік нәтижесін
жүзеге асыру үшін бөлшектеп ұсақ өлшем бірліктері керек : жарты немесе тоқсан.
Сатудан түскен түсімнің жалпы болжамы мен талдануы
Бірқатар факторларды егжей-тегжейлі есепке алып қарап,түсімнің жалпы болжамы
бойынша қарастыруға болады,олардың ішінде:
• шығарылатын өнім номенклатурасы;
• өндіріс көлемі және өнім бағасы;
• ретроспективтік өсу қарқыны;
• өнімге деген сұраныс;
• инфляция қарқыны;
• қолда бар өндірістік қуаты;
• перспективалар мен күрделі салымдар ықтимал салдары;
• экономикадағы жалпы жағдайды айқындайтын болашақтың сұранысы
• нақты жағдайды ескере отырып, қазіргі бәсекелестік сала деңгейі;
• үлесі бағаланатын кәсіпорынның нарықта;
• ұзақ мерзімді болжамнан кейінгі өсу қарқыны;
• менеджердің кәсіпорынға арналған жоспары.
Бағалауға негізделген болжамдар, олар айтарлықтай тарихи үрдістермен тарайды,
нақты ұсынылмайды.
Инфляция қарқыны баға индекстерінің көмегімен өлшенеді, белгілі бір кезең үшін
орташа баға деңгейінің өзгеруінің сипаттамасы. Бұл үшін мынадай формула қолданылады:
,
1
0
1
1
G
P
G
P
I
p
Мұнда:
I
p
– инфляция индексі;
Р
1
– баға талданып отырған кезең;
Р
0
– базалық кезең;
С
1
– тауарлардың саны, талданып отырған кезеңде сатылған.
Кез-келген саланың ішіндегі кем дегенде бірнеше кәсіпорын нарықтағы өз үлесі үшін
күреседі. Бұл жерде әр түрлі нұсқалар бар. Сәтсіз бәсекелестер өз үлесін жоғалту
салдарынан өсіп келе жатқан нарықтар өзінің шағын нарықтың есебін арттыруға болады.
Осыған байланысты кәсіпорын жұмыс істегісі келген бағалау үшін маңызды нақты бағалау
мөлшері және нақты шекара сегменті бағалануы тиіс. Бағалаушының міндеті- кәсіпорын
тұрғысынан бағаланатын сұраныс пен тұтынушылар нарықтағы нақты үлесін
қажеттіліктерін анықтау үрдісін өзгерту. Бұл ретте мынадай факторларға сәйкес талданады:
• нарық үлесі, қазіргі уақытта кәсіпорынға тиесілі
• осы үлесті ретроспективті үрдіс арқылы өзгерту (тұрақтылығы, қысқарту немесе
ұлғайту);
