31
Тұрақты шығындар есепті кезең кезінде немесе өнім көлемінің өсу белгілі бір шекте
тұрақты болып қалады; мерзімді үстеме шығыстарды құрайды және өзіндік құнында
жанама шығындар ретінде ескеріледі.
Осылайша, тұрақты шығыстар шаруашылық қызметінің басқару тиімділігін көрсетеді;
оларға амортизация, кәсіпорын басшыларының еңбекақысы, жарнама, ҒЗТКЖ-ге арналған
шығыстар және т.б. жатады
Өзіндік құны, сату көлемі мен пайда арасындағы өзара тәуелділік бағалау процесінде
зерттелінетін маңызды пропорция болып табылады.
Операциялық левередж көрсеткіштерінің коэффициенті =
Салық салу және пайызды төлеуге дейінгі пайданың пайыздық өзгеруі (Өткізуден
түскен пайда)/Өткізуден нетто-түсімнің пайыздық өзгеруі.
Нәтиже көрсетуі бойынша, өткізу көлемінің 1% - ға өзгертілуі пайыздарды төлеуге
дейін пайданың және операциялық (өндірістік) левередж көрсеткішінің коэффициентіне тең
салық салу шамасының өзгертуіне әкеледі. Тұрақты шығындардың үлестік салмағы
неғұрлым жоғары болса, соғұрлым левередж және тәуекел жоғары болады.
Операциялық (өндірістік) тәуекелден басқа, қаржылық тәуекел талданылады.
Қаржылық тәуекел – ұзақ мерзімді несиелер мен қарыздарды төлеу үшін мүмкін
қаражат жетіспеушілігімен байланысты тәуекел.
Қаржылық тәуекелдің өсуі қаржылық левередждың артуымен сипатталады.
Қаржылық левередж – ұзақ мерзімді міндеттемелердің көлемі мен құрылымы
өзгерту арқылы кәсіпорындардың пайдасына әсер етуіне әлеуетті мүмкіндігі; борышқа
қызмет көрсету қажеттілігімен, акционерлерге қаражат төлеу үшін жетіспеушілігімен
байланысты тәуекел.
Қаржылық левереджтің екі тұжырымдамасы бар:
• Қаржылық левередж пайыз төлеуге және салық салуға (қаржы левередж
коэффициенті) дейінгі пайданың пайыздық өзгеруін құратын акцияға таза пайданың
пайыздық өзгеруі ретінде есептеледі.
• Қаржылық левередж қарыз қаражатын пайдалану есебінен алынған меншікті
қаражаттардың рентабельділікке үстелуі ретінде қарастырылады.
Қаржылық левереджтің коэффициенті = Салық салудан кейінгі пайданың пайыздық
өзгеруі (Таза пайда)/ Пайыздар мен салықтарды төлеуге дейінгі пайданың пайыздық өзгеруі
(Өткізуден пайда).
Қарыз қаражатын тартуы бойынша меншікті құралдарының рентабельділігінің
өзгертуі – пайыздардың төлемдері бойынша салық салынатын пайда шамасының өзгеруі.
Меншікті құралдарының рентабельділігі = Пайыздар мен салықтарды төлеуден
кейінгі пайда (Таза пайда)/Меншікті құралдар.
Кәсіпорынның меншікті құралдардың тиімділігі қарыз капиталы болған жағдайда,
салық салынатын базаны қысқартқанда артуы мүмкін. Сол бетте өткізген пайданы қысқарту
кері нәтижеге әкелуі мүмкін болды: борыштық міндеттемелер бойынша төлем кәсіпорын
иелігінде қалатын пайданы барынша төмендетеді, немесе кәсіпорын кредиторлар
алдындағы міндеттемелер орындай алмаған жағдайда.
Рентабельділік көрсеткіштер
Шаруашылық қызметінің көрсеткіштерін, кәсіпорынның тиімділігі туралы осы топ
көрініс береді. Көрсеткіштерді екі топқа бөлуге болады,тиімділігі жайлы сипаттайды:
• сату;
• активтердің бір бөлігі немесе жиынтық активтер.
Рентабельділік сату- пайда қатынасын нетто-түсімге іске асыру.
Толық бағасының тәуелділігіне байланысты және рентабельносты сатылымда
санының өзгеруіне байланысты салыстырмалы компанияларға сенуге болады.
Өнімнің рентабельділігі пайыздар мен салықтар әр рублге айналымының үлес
салмағына байланысты пайданы көрсетеді.
Өнімнің рентабелділігі = Пайыздар мен салықтарға дейінгі пайда
(Пайдаға асыру)/ Нетто-сатудан түскен түсім.
32
Коммерциялық маржа = Пайдадан кейін төлеу (Таза пайда) :Нетто-сатудан түскен түсім
Капитал айналымы және іскер активтері рентабельді
активетермен тікелей
пропорционалды байланысты. Егер кәсіпорын несиені пайдаланбаса, онда активтердің
рентабельділігі меншіктік қаражаттың рентабельділігіне сәйкес келеді (жоғары қаралады).
Инвестициялық көрсеткіштер
Осы кезеңде талдау процесінде мақсатты бағалау- нарықтық бағасы мен акциялар
бағасын салыстырғанда салыстырмалы ақпарат беруге болады, номиналды мөлшері мен
төленетін дивиденд және т. б. Компания бағаланады егер жабық үлгіде болса,
салыстырмалы компаниялар бойынша ақпарат талданады.
Таза пайда – Артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер
Акцияға
шаққандағы пайда
=
Жалпы жай акциялар саны
Нарықтық қатынас бағасы акцияға пайданы, акцияға бағаны көрсетеді, оған
инвесторлар кіріс төлеуге дайын бірлігіне (мультипликатор баға/пайда)
Нарықтық бағасы кәдімгі акция
Кірістер бірлігінің бағасы= –––––––––––––––––––––––––––––––––––––.
Пайда бір кәдімгі акцияға
Әр түрлі мультипликаторлар бағалау процесінде есептеледі және талданады, олар
туралы әңгіме кейінірек өрбімек.Егер компания жабық типтес болса бағаланады,ақпарат
салықтар бойынша есептелінеді.
Дивиденд бір нақты акцияға
Дивидендтік кіріс (рентабельділігі акциялар) = ––––––––––––––––––––––
Акциялардың нарықтық бағасы
Басты критерийін таңдауы- салыстырмалы компаниялар мен есептеудің бірыңғай
әдістемесі бойынша деректердің болуы. Есептелген коэффициенттері салыстырылады:
- көрсеткіштермен ұқсас компаниялар;
- орташа салалық көрсеткіштермен;
- деректермен бірнеше жыл анықтау үшін компанияның дамуындағы тенденциялар
мақсатында .
Коэффиценттердің талдауы құрылған еркін кестелермен аяқталынады.
Жұмыс нәтижесінде қаржылық құжаттамамен кәсіпорынның ағымдағы қаржылық
жай-күйін бағалаушы айқындайды,
Мультипикаторлық нарықтық шамасын есептеу ақпараттарды арнайы ұқсас
компанияларға дайындайды, бизнестің өсуіне тенденцияларды анықтайды.
Бақылау сұрақтары:
1. Сыртқы және ішкі ақпараттық жүйеге нелерді жатқызамыз?
2. Рентабельділік көрсеткіштер жататындар?
3. Қаржылық есептіліктің трансформациясы дегеніміз не?
4. Қаржы ағындарын дисконттау әдісі
4.1 Табыстық тәсілдің мәні
4.2 Шығындарды болжау және талдау әдістері
4.3 Дисконт мөлшерлемесін анықтау
