Бизнесті бағалау

47 

 

Екіншіден,  бұл  олардың  жалпы  санының  нақты  түрі  көбейткіштерге  сенім  деңгейін 

бағалаушы ақтау үшін мүмкіндік береді, ақырында ол қорытынды мәні алатын әрбір құны 

опционды салмағын айқындайды; 

Үшіншіден, қаржылық талдау салыстырмалылығын қамтамасыз ету және қорытынды 

құнын негізділігін арттыру үшін қажетті түзетулер қабылдау үшін негіз болып табылады. 

 

6.2Бағалы мультипликатордың сипаттамасы 

 

Баға  мультипликаторы  -    бұл  қатынас  компанияның  қорын  және  қаржылық 

базаларын  нарықтық  бағасы  арасындағы  арақатынасты  көрсетеді.  Мультипликаторлық 

қаржылық  базасы  болып  табылады,шын  мәнінде,  компанияның  қаржылық  нәтижелерін 

көрсететін, пайда сонымен қатар қолма-қол ақша ағыны, дивидендтер, сату және басқа да 

түсетін түсімдерді қамтиды. 

Көбейткіштері есептеу үшін қажет: 

•  Егер  әріптесі  ретінде  таңдалған  барлық  компаниялардың  акцияларынның  бағасы 

айқындалса; ол формулада алымға құнын береді; 

• қаржы базасын (сату нәтижесінде алынған пайда, активтің таза құнын есептеу т.с.с.) 

немесе белгілі бір мерзімге немесе бағалау күнгі жағдай бойынша; ол өз шамасын береді. 

Баға акциясы соңғы күні қабылданады, бағалау  күніне дейінгі, немесе ол өткен айда 

бағаның  ең  жоғары  және  ең  төмен  мөлшері  орташа  болып  табылады.  Қаржылық  базасы 

қаржылық нәтижелерін соңғы қаржы жылындағы шеңберінде көрсетуі тиіс немесе соңғы 12 

айдың немесе орташа мөлшерде бірнеше жыл аралығында,бағалау күніне дейінгі. 

Бағалау практикасында көбейткіштердің екі түрі қолданылады: аралық және нақты. 

Аралық көбейткіштерге жатады: 

1) 

баға / пайда; 

2) 

баға / ақша ағыны; 

3) 

баға / дивиденд төлемдері; 

4) 

сатудан түскен түсім / баға. 

Нақты көбейткіштерге жатады: 

1) 

баға / активтердің баланстық құны; 

2) 

баға / активтің таза құны. 

 

Мультипликаторлар 

баға/пайда, 

баға/ақша 

ағымы.  Бұл 

мультипликатар  тобы  бағаны  анықтайтын  әдістің  ең  кең  таралған  түрі,  себебі  компания  

мен кәсіпорын-аналогтары туралы ақпарат ең қол жетімді. Мультипликатордың қаржылық 

базасы  болып  кез  келген  пайданың  көрсеткіші  пайдаланыла  алады, ол  талдаушымен  бөлу 

процесінде есептелінеді.  

Сондықтан,  таза  табыс  көрсеткішінен  басқа,  іс  жүзінде  барлық  кәсіпорындар  

салықтары салынғанға   дейінгі пайданы пайдалануға және салық салынғанға дейінгі және 

т.б. пайда пайдалануға болады 

Басты  талап  -    аналог    үшін  және  бағаланатын  фирманың  қаржылық  базаның 

толығымен  жеке  басын  куәләндыратын  ,  яғни,  мультипликатор,  пайда  негізінде  бөлінген 

налог төлеуге дейінгі  салықты төлегенге дейін қолдануға болмайды. Мультипликаторлық 

баға/пайда  бухгалтерлік  есептің  әдістеріне  байланысты.  Сондықтан,  егер  аналог  есебіне 

шетелдік компания болса, онда пайданы бірқалыпты стандартқа сәйкестіре бөлу керек. 

Пайдалануға мүмкіндік беретін мультипликатор барлық түзетулержүргізілгеннен кейін ғана 

қажетті  салыстыру  деңгейіне  қол  жеткізуі  мүмкін.  Базаның  сапасы  ретінде  соңғы  жылғы 

бағаланар алдындағы тек баға пайдасы ғана қолданылып қоймайды.  

Бағалаушы соңғы бес жыл ішіндегі орташа жылдық пайда сома қолдана алады.  

Бағалау  кезеңі  қолда  бар  ақпараттың  бар-жоқтығына  және  экстраординарлық 

жағдайларғабайланысты ұлғайтылады немесе азайтылады. 

Мультипликатор 

базасы 

бағасы/ақша 

ағымы 

пайда 

түсірілімінің 

көрсеткіші,тағайындалған амортизациясрмасының үлкеткішінен.  

Талдаушы берілген мультпликатордың бірнеше тәсілін қолдана алады.  

48 

 

Бағалау  процесінде  талдаушы  ең  көп    еселі  мультипликаторлар  санын  санап  шығаруға 

тырысады, себебі олардың қаржылық базасында бағаланатын компанияның пайда болуына 

әкелетін бірнеше нұсқаларының құны айтарлықтай бір-бірінен айырмашылығы бар.  

Алынған 

нәтижелер 

мен 

ауқымы 

өте 

кең. 

Сондықтан 

қолданылатын 

мультипликаторлар саны бағалаушыға негізделген шаманы табуға көмектеседі. Бұл талдау 

математикалық  әдіске  негізделген.  Бірақ  тағы  да  экономикалық  критерийлер  де  бар, 

мультипликаторлардың  сенімділігі  мен  объективтілігіне  байланысты.    Мысалы,  ірі 

компанияларды таза пайда түсімі негізінде бағалаған дұрыс. Ал ұсақ компанияларды салық 

төленуге дейінгі пайда түсірілімі негізінде бағалаған дұрыс, себебі сан түрлі  салық төлеу 

алынып тасталады.  

Мультипликатор  баға/  ақша  ағымы  ағымы  өндірісті  бағалау  барысында  өте  қажет, 

онда активте қозғалмайтын мүлік болады.  

Егер өндіріс негізгі қор актив бөлімінде жоғары салмақта болса мультипликатор баға/ 

пайда қолдану жақсы үлес әкеледі.  

Мультипликатор  баға/ақша  ағымын  кең  қолдану  шығынды  болып  табылады,  немесе  аз 

мөлшерді 

пайда 

әкеледі, 

сонымен 

қатар 

қабылданған 

қаржылық 

фондта 

кәсіпорынның негізгі қорының қызметінің шын мәнісінде 

 

пайдалы амортизация 

мерзімінің қайшылығына апарады. 

 

Бұндай жағдайдың болуы, егер активтер құны аз болса, бірақ көп уақыт қызмет етеді. 

 

Мультипликатор 

баға/сатыламнан 

түскен 

түсім.Бұл 

мультипликатор 

жиі 

қолданылмайды,  көбінесе  басқа  жолдармен  алынатын  нәтижелердің  объективтігін 

тексеруге  керектігінен.  Мультипликатордан  жақсы  нәтиже    өндірісті  бағалау  қызмет 

көрсету сферасында алынады (жарнама, сақтандыру т.б). 

Бұл  мультипликатордың  кереметтілігі  оның  жанжақтылығы,  оның  мультипликатор 

баға/пайда  және  мультипликатор  баға/түсім  есептеу  барысында    бағалаушыны  күрделі 

түзету өткізулерінен босатуында. 

Бағалау  мақсаты  компанияны  ұту  болса,  онда  сатылымнан  келген  мультпликатор 

баға/үнемге сүйенген дұрыс, себебі менеджердің қаржылық қамтуымен қысқа уақытқа пайданың 

өсуін жоқтайды.   

Бұл жағдайда  бағалаушы  сатылымнан түсетін түсімнің көлемі болашақта қандай тұрақты 

болатынын білуі қажет. Компанияның ұтылымы меңгеру аппаратының ауысуына байланысты, бұл 

өндірістік қызметкерлердің толығымен ауысуына және өнімнің төмендеуіне апарып соғады.  

Баға/үнем    мультипликаторын      сатуда      қолданудың      негізі,  ол    бағалаушының 

бағаланып отырған компанияның және олардың аналогтарының капитал құрамын міндетті 

түрде ескеруінде.  

Егер  ол  басқаша  болса,  онда  мультипликатор  инвестицияланған  капитал  есебімен 

анықталады.  

Өндірістердің  бағалануы  жекеменшіктік  және  жалға  алынушы  әдістерін  салыстыра 

отырып, келесі түрде жүзеге асады: 

1.  Аналогты  компания  бойынша  инвесторлық  капитал  нарықтық  жекеменшіктік 

капитал бағалануы мен көпмерзімдік міндеттер сомасымен есептеледі.   

2. 

Мультипликаторинвестициялық  капиталдың 

 

аналогтық,қаржылық 

базасына,катысына қарайсәйкестендіріледі. 

3.Бағаланатынөндірістіңинвестициялық  капиталы,  көлеміаныкталады:  өндірістің 

адекватті каржылық базасы мультипликатор көлеміне көбейтіледі. 

4. 

 

Бағаланып  отырған  кәсіпорынның  құны  инвестициялық  капиталдың 

басқалылығымен  және  бағаланып  отырған  компанияның  көпмезгілдік  құнына  

байланыстырылады. 

Мультипликатор  баға/физикалық  көлем  сатылымы,  мультипликатор  баға/үсімнің  бір 

түрі болып саналады. 

Бұл жағдайда баға құнмен сәйкестендірілмейді, өндірістің физикалық көлемін көрсете 

алатын  нағыз  көрсеткішімен  салыстырылады,  өндіріс  көлемі  мөлшерімен,  сонымен  қатар 

басқа да өлшем күшімен.