| § 56
V. I Популяцияның табигаттагы сан мөлшері. Популяцияның ездігінен реттелуі. Популяцияныц көбеюі. Популяцияның шығыны. Шектен тыс көбею. Биологиялык күш.
7 1. Популяциялар табиғатта калай көбейеді? 2. Популящтялардын са-нын кандай факторлар реттейді? 3. Популяциялар шектен тыс көбейіп кетсе, табиғатта кандай өзгерістер болуы мүмкін?
Табиғатта шектен тыс көбейіп, ауыл шаруашылығына зиян келтіретін түр популяцияларын атап, оның себебін түсіндіріп беріңдер.
9-сынып
Сабақтың тақырыбы: Биоценоз туралы түсініктер:
Сабақтың мақсаты. 1. Оқушыларға биоценоз құрлымымен таныстыру .
2. Оқушылардың қоршаған орта заңдылықтарын білу,қабілетін арттыру.
3. Қоршаған ортаның экологиясын сақтауға, еңбекке тәрбиелеу.
Сабақтың пәнаралық байланысы: География,Экология. .
Сабақтың әдісі: СТО элементтері: реферат жазу..
Сабақтың пән аралық байланысы:, жануартану,тарих,экология.
Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,суреттер, .
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту.
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын тексеру.
VІ Бағалау.
Биоценоздың түрлік құрылымы.биоценозда бір түрдің популяциялары өте көп болса, ал екіншілері керісінше болуы мүмкін. Осыған байланысты биоценоз ондағы түрлердің санымен және сапасымен сипатталады. Егер биоценозда бір немесе екі өсімдік түрі оның 90%-ын кұраса, басым өсімдіктерге ие болады. Кейде мұндай өсімдіктерді сол биоценоздың эдификаторы (басым түр) деп те атайды. Мысалы, карағайлы орманда карағай эдификатор болып саналады.
Биоценоздың кеңістік құрылымы. Организмдер биоценоздарға алғаш рет қоныстанғаннан бастап, көптеген экология-қ факторларға байланысты орын алады. Олар жер бедеріне карай көлбеу немесе тік бағытта орналасуы мүмкін. Ол үшін әрбір жеке түр бір-біріне кедергі келтірмеуі тиіс. Соның биоценоздағы бір көрінісі — белдеуленіп орналасу, яғни биоценоздардың биіктік бойынша жіктелуі. Белдеуленіп орналасуды өсімдіктер бірлестігінен көруге болады. Мысалы, орманнан 6 белдеулікті кездестіруге болады:
Экожүйенін кұрамбөліктері: 1 — продуценттер (өсімдіктер);
2 — консументтер (өсімдікқоректілер, жырткыштар); 3 — редуценттер (бактериялар, саңыраукұлактар); 4 — биогенді заттар
1 — ең биік агаштар (шырша, карағай, емен, т.б.); 2 — келесі катардағы ағаштар (шетен, ырғай); 3 — бұталар (шие, итмүрын, т.б.); 4 — бұташыктар (тобылғы, сасырлар); 5 — шөптесін өсімдіктер (кымыздық, шайкурай); 6 — қыналар мен мүктер. Тіпті белдеулікті жер асты бөлімдерден де айқындауға болады. Әрбір белдеуге төн микроклиматы, түрлік кұрамы, бейімделу белгілері жіктелген.
Топырақтагы, судағы организмдерден де өзіне төн белдеулілікті байқаута болады. Бірак мұндағы экологияльщ факторлар мен талаптар эр түрлі болуы мумкін. Сол сиякты белдеулілік занына багынбайтьш түрлер де бар. Мысалы, көптеген паразиттерді, ірі андар мен кұстарды солардьщ катарьша жаткызуға болады. Белдеулілік пен колбеу биоценоздардың да кеңістік қүрылымы ерекшеленеді
Биоценоздың экологиялық қүрылымы. Әрбір биоценоз организм-дердің белгілі бір экологиялың топтарынан тұрады. Олар, көбінесе, ылғалға, жарыкка, қорекке, т.б. факторларға байланысты жіктеліп, өзіндік кызмет аткарады. Қазақстанның орманды дала биоценоздарын ешбір салыстыруға болмайды. Олар бір-бірінен түрдін сан алуандығымен де, биомассасымен де ерекшеленеді. Атап айтканда, шөл, шелейтті жер, тундра биоценоздары жай биоценоздар қатарына жатады, ал орман, орманды дала, тропик биоценоздары күрделі биоценоздар болып есептеледі.
Су экожүйелері күрлықпен салыстырғанда қарапайым болып келеді. Су жүйесінде құрлықтағыдай атмосфера мен топырак, негізгі факторлар (жарык, температура, корек, қысым, оттек, т.б.) бірдей болмайды.
ІІІ.Негізгі ұғымдар. Биотоп. Биоценоз. Биогеоценоз. Продуценттер. Консументтер. Редуценттер. Биота. Биопеноз кұрылымы. Фитофаг.
? 1. Биотоп, биоценоз, биогеоценоз дегеніміз не? 2. Биоценоз кұрылымы неден тұрады? 3. Биоценоздың экологияльщ кұрылымы кандай?
Биоценоз кұрьшымын жергілікті жердің жағдайына карай сипаттап реферат жазыңдар. Биогеоценоз құрылымын сызып көрсетіндер.
ІV.
Достарыңызбен бөлісу: |
