13 – сурет Селянинов күркесі
Өзі жазатын аспаптар (самопицы)
Термограф – ауа температурасының өзгеруін үздіксіз жазып отыратын аспап.
Құрылысы : 1) қабылдағыш бөлігі – биометалдық пластинка (темір, мыс); жеткізетін бөлігі – рычаг системасынан, жазатын ұшы бар стрелкадан тұрады; 3) тіркеу бөлімі – сағат механизмі бар барабаннан және барабанға оралға лентадан тұрады. Барабандағы көлбеу сызықтар – температураға, ал вертикалды сызықтар - уақытқа сәйкес болады.
Ауаның температурасын өлшеу үшін барлық аспаптарды 2 м биіктікке орналастырады, ал өлшеу мерзімі барлық метестанцияларға, белгіленген уақытта – Москва уақытымен әрбір үш сағат сайын – 0, 3, 6, 9, 12, 15, 18, 21 жүргізіледі.
Тапсырмалар:
Термометрлер құрылысымен танысу;
Термометрлерді орнату;
а)Психрометрлік күркеде: жедел,максималды,минималды.
ә)Селянинов күркесінде: максималды, минималды.
б)Термографқа (лентаны орнату, лентаны алу)
3. Орнатқан аспаптар арқылы температураны өлшеу.
Жазу формасы
Психрометрлік күрке:
Жедел_______________________________
Максималды: а) «дейін» сілкінгенге дейін_____________________
ә) «кейін» сілкігеннен кейін_____________________
Минималды: а) «спирт»_______________
ә) «штифт»______________
Селянинов күркесі:
Максималды: а) «дейін» сілкінгенге дейін_____________________
ә) «кейін» сілкігеннен кейін_____________________
Минималды: а) «спирт»_______________
ә) «штифт»______________
Термограф
24 сағаттағы лентаға жазылған ауаның температурасынесепке алу
Лентаны өңдеу
2.Ауа температурасының мәліметтерін өндеу.
Тәулітің орташа температурасын анықтау үшін тәулік бойынша температураны 8-рет әр сағатта өлшейміз. Өлшеу 0 сағаттан басталады.
|
Күні
10
|
t0 өлшенетін уақыттар
|
Орташа температура
|
Ең жоғарғы температура
|
Ең тоөменгі температура
|
Амплитуда
| |
0
|
3
|
6
|
9
|
12
|
15
|
18
|
21
|
∑t0
|
|
-2
|
-5,5
|
-5,5
|
1,5
|
11,0
|
11,5
|
7,6
|
6,4
|
25
|
3,1
|
11,5
|
-5,5
|
17,0
|
Әртүрлі дақылдың өзінің биологиялық ең төменгі температурасы болды. Ол 00 С, 50 С , 100 С, 150 С.
Егерде температура дақылдың биологиялық температурасынан төмен түссе, онда өсімдіктің өсіп дамуы тоқтайды, бірақ өсімдік өлмейді, температура қайта жоғары көтерілсе, өсімдік те қайта өзінің өсіп дамуын жалғастырады.
Жоғары температурада осы қаралған төменгі температура сияқты, температура аса жоғары болғанда өсімдіктер өсіп дамуын тоқтатады да , температура оңтайлы болғанда, өсімдік қайтадан өсуін жалғастырады.
Биологиялдық 0 (нөл)-бұл өсімдік өсіп-өне бастайтын кезең (00, 50, 100 , 150).
Белсенді температура- биологиялық нөлден басталатын орташа тәулік температура ( мысалы, орташа тәуліктік t=7,80 , биологиялық 00 =50 , белсенді t=7,80 ). Белсенді температураның жиынтығы дақылдары аудандастырғанда қолданылады. Мысалы: мақтаны өндіру үшін 40000 белсенді температура қажет делік, ал аталмыш ауданда тек 30000 қана бар, демек бұл жерде мақта дақылына жылу жетіспейді деген сөз.
Тиімді температура- бұл биологиялық нөлде алып тастағандағы орташа тәуліктік температура (мысалы, орташа тәуліктік t=7,80 , биологиялық 0=50 , тиімді t=7,80 – 50 = 2,80). Тиімді температуралардың жиынтығы өсімдіктердің даму фазаларын есептеу кезінде пайдаланылады.
Ауылшаруашылық дақылдарының зиянкестерінің өсу фазаларына сәйкес қолайлы температуралар байланысты. Әр бір зиянкестердің өсу фазаларына сәйкес қолайлы температуралар болады, осы температурада олар жылдам көбейеді, белсенділігі артады, ал төмен не жоғары болған жағдайда дамуы нашарлайды.
Көпшілік зиянкестер үшін ең қолайлы температура 10-320 , ал ең төмен (минималды)-300, жоғары (максималды) температура 500 дейін жетеді.
Температураның жиынтығы (00 жоғары және 00 төмен)температураларды өзара қосу арқылы саналады. Көп саннан аз санды алып, көбінің белгісін қояды.
1.Тәуліктің орташа температурасы 3 жолмен анықталады:
а) ∑ t0 / n;n – өлшеудің саны 25/8=3,1 (метеостанцияларда психрометр күркесіндегі жедел термометрдің көмегімен).
ә) Ең жоғарғы температура + ең төменгі температура, орт.t0 = 11,5+ (-5,5)2=3,00
(метеостанцияларда психрометр күркесіндегі жедел термометрдің көмегімен).
(Селянинов күркесіндегі орнатылған жоғары және төменгі термометрлермен)
в) Термографтың лентасы арқылы∑ t0 /24 тәуліктегі немесе әр үш сағаттағы температураның қосындысын сегізге бөліп.
2. Ең жоғарғы температура – тәуліктегі ең жоғарғы температура.
3. Ең төменгі температура- тәуліктегі ең төменгі температура.
4. Амплитуда- тәуліктегі, айдағы, жылдағы ең жоғарғы температура мен ең төменгі температураның алгебралық айырмашылығы.
Амплитудаға ешқандай арифметикалық белгі (+,-) қойылмайды.
Ең жоғарғы температура-11,50 С;
Ең төменгі температура- (-5,5)0 С;
А=11,5- (-5,5)=170С
5.Декадалық (онкүндіук) орташа температура , төменгі формулармен анықталады:
Тәуліктердің орташа температурасының жиынтығы орт.t0 = ∑ t0/n
n- декалдағы күннің саны;
6. Айдың орташа температурасы, төменгі формулармен анықталады:
Тәуліктіктердің орташа температасының жиынтығы орт. t0 = ∑ t0/ n
n- бір айдағы күннің саны;
7. Жылдың орташа температурасы, төмендегідей есептелінеді:
Орташа жылдық температураның жиынтығы орт. t0 = ∑ t0/ 12
8. Жылдық амплитуда дегеніміз – сол жылдық ең суық және ең жылы айлардың орташа температурасының алгебралық айырмашылығы.
Шілде - (+250)С
Қаңтар – (-150)С
Жылдық амплитуда = 400 С.
9. Абсолюттік ең төмен немесе ең жоғары температура дегеніміз - сол жылдағы ең төменгі немесе ең жоғарғы температура.
Тапсырма: Пункт _____________________________
Мерзімі
|
Орташа тәулік температурасы
|
Белсенді температура
|
Тиімді температура
|
Белсенді температураның қосындысы∑ t0
|
24 III
25
26
27
28
29
30
31
1 IV
2
3
4
5
6
7
8
9
10
∑2дек. IV
∑3дек.IV
∑ мамыр
∑шілде
∑тамыз
∑қыркүйек
|
3,9
4,7
6,2
8,1
7,9
4,3
6,0
5,2
3,8
6,7
7,9
10,3
9,4
11,7
12,0
12,3
15,0
13,2
120
180
540
780
890
860
788
|
|
|
|
Бақылау сұрақтары :
5-жұмыс АУДАННЫҢ ЫЛҒАЛДЫЛЫҒЫ
Су тәбиғатта қатты, сұйық және газ тәріздес қалыптта болады. Су буы атмосферада су бассейіндерінің, топырақтың, өсімдіктердің үстіңгі қабаттарының булануы есебінен пайда болады. Көлденең бағытта, су буы адвекция жолымен ауа ағыстары арқылы таралады.
Жерге түскен күн радиациясының 23% мұхит, теңіз және жер бетінен суды буландыруға шығын болады. Буға айналған судың бөлігі белгілі бір жағдайларда конденсаттанып бұлт құрайды, жаңбыр түрінде қайтып су бетіне немесе жер бетіне түседі. Осы буға айналған су ауаның ылғалдылығын жоғарлатады.
Ауаның ылғалдылығы дегеніміз атмосферадағы су буының мөлшері. Атмосферадағы су буы бір шаршы метрде граммен және мм, мб өлшемдерімен өлшенеді.
Ауаның ылғалдылығы мынадай көрсеткіштермен сипатталады:
Абсолюттік ылғалдылық (е), мм, мб;
Салыстырмалы ылғалдылық (r), %;
Ылғалдылықтың жетісмеушілі (d), мм, мб;
Шық нүктесі ().
Абсолютікк ылғалдылық (е) деп 1м ауада болатын грамм есебіндегі су буының мөлшері немесе осы температура мб, мм есебімен ауада болатын су буының (е) нығыздығын айтады.
Ол мынадай формуламен есептеп шығарылады:
e=E1-AP(t-t1),мм, мб;
мұнда:
Е1- суланған термомердегі(t1), су буының ең жоғарғы тығыздығы, мб(9-кесте);
А- тұрақты шама = 0,0008;
P- атмосфералық қысым, мб;
t- құрғақ термометірдің температурасы;
t- ылғалданған термометірдің температурасы.
Абсолюттік ылғалдылық өскен сайын ауаның тығыздығы төмендеп, қысым азаяды, қарсы сәулелену көбеіп, тиімді сәулелену азаяды, температураның тәуліктік ауытқуы мен радиациялық үстік жүру мүмкіндігі азаяды.
Салыстырмалы ылғалдылық деп (r) % сипатталатын осы температурадағы абсолютті ылғалдылықтың (е) жоғары тығыздыққа қатынасы айтылады. Ол мына формуламен есептеп шығарылады:
r=e/E*100%
мұнда:Е- құрғақ термометірдегі (t), су буының ең жоғарғы тығыздығы, мб.(9-кесте).
Топырақ пен өсімдіктерден судың булануы ауаның салыстырмалы ылғалдылығына байланысты болады. Жаз кезінде r ≤ 30% болғанда құрғақшылық басталады.
Құрғақшылық кезінде жел мен жоғары температура аңызаққа әкеліп соғады r ≤30%, t=25-30, желдің жылдамдығы V ≥ 5м/сек.
Өсімдіктің белсенді вегетациясының кезеңінде r=60-70% өсімдіктің өсуәне оңтайлы жағдай туғызады. Егер ылғалдылық қалыптты деңгейден төмен болса, онда өсімдіктің өсуі тежеледі, өсімдік солып қалады, олардың көпшілігі ауруға шалдығады.
Салыстырмалы ылғалдылық (r) – ауа температурасының ауытқуына байланысты. Егер, атмосферада су буының мөлшері өзгермесе, бірақ температура көтеріле берсе, салыстырмалы ылғалдық деңгейі төмендейді.
Мысалы: t =20, e=11,5мб, r=50%;
t =30, e=11,5мб, r=28%.
Температура төмендеген сайын, ауа су буына қанығуы жақын, ауа ылғалдығы арта бастайды.
Салыстырмалы ылғалдықтың тәліктік және жылдық жүргісі температураның жүргісіне қарама қарсы.
14-сурет. Ауа ылғалдылығының жылдық жүргісі (----)
Ауылшаруашылығына агрометрологиялық сипаттама жасағанда салыстырмалы ылғалдықпен ауа ылғалдығын жетіспеушілік көрсеткіштерін көп пайдаланады.
Достарыңызбен бөлісу: |
