Тақырып 4. Қаржылық нәтижелерді қалыптастыру мен

1.Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы шоттарының өзара байланысы

2. Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклындағы сәйкестікке тест жүргізу

3. Ішкі бақылау жүйесін тестілеу

4. Болуы мүмкін талдамалық процедуралар

5. Объектіге қатысты тексеру жүргізу

Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы бойынша тест жүргізу кезінде аудитор осы цикл арқылы шаруашылық операцияларының өтуін куәландыратын ақпараттарды зерттейді.

Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклына дайын өнімдерді (жұмыстарды, қызметтерді) сатып-өткізумен, негізгі құралдардың, материалдық емес активтердің және басқа да активтердің сатылуымен, кәсіпорыннан шығуымен байланысты шаруашылық операциялары кіреді. Бұл операциялардың нәтижелері бойынша кәсіпорында дебиторлық қарыздар пайда болады және қаржылық нәтиже анықталады.

Бұл циклдың шаруашылық операцияларын тексеру үшін аудитор ішкі ақпарат көздерінен алынған мәліметтердің де, сыртқы көздерден алынған мәліметтердің де дұрыстығына дәлелдеулер алады. Осы цикл аудитінің орталығы 1210 «Сатып алушылардың және тапсырысшылардың дебиторлық қарыздары» шоттарының дебеті мен кредитін растау болып табылады.

Бухгалтерлік есеп шоттарының жүйесі мен сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы бойынша олардың арасындағы байланыс аудитінің мақсатына қол жеткізу көзқарасымен 1210 «Сатып алушылардың және тапсырысшылардың дебиторлық қарыздары» шотының мысалында келесі сызба арқылы көрсетіледі.
Кредит Дебет

6010 1010

7110 Дебет Кредит 1020

7210 1210 1210 1030

7080 1040,1050

3510

Шоттың дебетінде дайын өнімдерді келісім бағасы бойынша сатып-өткізу және қосылған құн салығының сомасы көрсетіледі. Кредитінде сатып-өткізілген өнім үшін төлемдердің келіп түсу операциялары, алдын-ала алынған аванстардың есепке алынуы, қайтарылған тауарлар бойынша дебиторлық қарыздардың жойылуы, қайтарылған тауарлар бойынша қосылған құн салығының сомасы, жеңілдіктер беру, сенімсіз борыштарды кезеңдік шығыстарға жатқызу және т.б. көрсетіледі.

Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы аудитінің негізгі бағыттары – дайын өнімді кіріске алудың толықтығын, сатып-өткізуден алынған табысты және сатып-өткізілген өнімнің өзіндік құнын есептеудің дұрыстығын, сонымен бірге дебиторлық борыштардың пайда болуын анықтау.

2. Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклындағы сәйкестікке тест жүргізу

Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы сатып алушылардың сұрауынан басталып, дайын өнімнің немесе қызметтің дебиторлық борышқа айналуымен аяқталады. Дебиторлық борыш – компанияға тиесілі, бірақ ол әлі алмаған қаражаттар.

Дебиторлық борыштарды сипаттаушы шоттар сатушы мен сатып алушыға өнімді жөнелтуге, шот жазып беруге, ақшаны алуға және тіркеуге қажетті уақытқа қарағанда біршама көбірек уақыт аралығын қамтиды.

Сәйкестікке тест жүргізудің мақсаты ішкі бақылау жүйесінің сапасына, нормативтік-құқықтық құжаттарға және тексеру сәтінде әрекет етуші ішкі саясаттарға, процедураларға сәйкестігіне тест жүргізу болып табылады. Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы аудитінің негізгі нормативтік-құқықтық құжаттары төменде берілген.

Сәйкестікке тексеру жүргізу мақсатына қол жеткізу үшін аудитор кәсіпорынның ішкі бақылау саясаты мен процедураларына олардың тиімділігіне және бухгалтерлік есеп принциптері мен есеп саясатында белгіленген нұсқауларға сәйкестігіне қол жеткізу ниетімен зерттеу жүргізеді. Дайын өнімді сатып- өткізуге ішкі бақылау жасау процедуралары төмендегі негізгі элементтерден тұрады:

- дайын өнімді сатып-өткізу бойынша қызметті жоспарлау, ұйымдастыру, реттеу, оған бақылау жасау, есеп жүргізу және талдау жасау жайындағы ұйым жұмыскерлерінің белгілі бір тобының өзара қарым-қатынасы мен әрекет ету тәртібін анықтау және құжатпен бекіту;

- тиісті жұмыскердің өзінің міндетті қызметін орындағандығын куәландыратын мәліметтер көрсетілген бастапқы құжаттардың тізбесін жасау;

- «бақылау объектісін» және дайын өнімді сатып-өткізу бойынша нақты операцияларды жүзеге асырудың әртүрлі аспектілерін бағалау үшін бақылау жүргізу әдістерін таңдау.

Егерт аудиторлық фирма аудитті бірінші рет жүргізіп отырған болса, онда аудиторға сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу процесін операциялардың төменгі тобына бөлген дұрыс:

1. 
   өніммен жабдықтауға тапсырыс алу;
   
2. 
   коммерциялық несие беру мүмкіндіктерін талдау, жабдықтау келісім-шарттарын дайындау және келісім жасау;
   
3. 
   өнімдерді жөнелтуге дайындау;
   
4. 
   сатып алушылардың өнім үшін төлем жасауын бақылау;
   
5. 
   дебиторлық борышты бақылау.
   

- келіп түскен тапсырыстардың оларды тіркеу журналына жазылғандығына. Сатып-өткізу бөлімінің тиісті лауазымды қызметкері тапсырыс алған кезде бақылаудың төменгі сәттерінің нақты бары тексеріледі:

а) тапсырысты құрушының қолы және оның лауазымының көрсетілуі;

б) тапсырыс берушінің заңды мекен жайы және банктік реквизиттерінің көрсетілуі;

в) тапсырыс берушінің нақты шарттары бар ниеті;

г) тапсырысты орындаушының толық аты-жөнінің көрсетілуі;

- көрсетілген параметрлерден ауытқулар тапсырысты орындау мүмкіндігін алдын ала бағалау кезінде есепке алынады. Тапсырыстың барлық түсініксіз жақтарын тапсырыс беруші телефон немесе факс байланысы арқылы анықтап алады. Тапсырыс ары қарай қарастыруға тек жоғарыда көрсетілген параметрлерден ауытқулар жоқ болған кезде ғана жіберіледі;

- барлық тапсырыстар тіркемелерімен бірге оларды топтау тәртібімен номерленеді, тіркеу кітабына жазылады және түскен тапсырыстарды есепке алу жуналына тігіледі. Тапсырыстардың көшірмелері тіркемелерімен бірге коммерциялық несие бере отырып, тапсырыстарды орындау мүмкіндігі жөнінде шешім қабылдаушы лауазымды тұлғаларға беріледі.

Аудитор осы кезеңге келіп түскен тапсырыстарды тіркеудің толықтығын растау үшін белгілі бір кезеңді таңдайды; жетпеген номерлерді анықтау үшін таңдап алынған кезеңге келіп түскен тапсырыстарды сканерлейді; осы тапсырыстардың номерлерін тапсырыстарды тіркеу кітабында көрсетілген тиісті номерлермен салыстырады.

Коммерциялық несие – тауарды, оған жасалынатын төлемді кейінге қалдыра отырып және жөнелту кезінде сатушы сатып алушыға тауар нысанында беретін несие.

-Коммерциялық несие беруге жауапты лауазымды тұлға сатып алушының қаржылық жағдайына және оның сенімділігіне талдау жасау туралы шешім қабылдаған кезде кейбір жұмыскерлер қажетті мәліметтер алу бойынша жұмыстар жүргізеді.

-Сатып-өткізу бөлімінің лауазымды қызметкері келісім-шарт жасау үшін келген сатып алушы ұйымның өкілінің келісім жасауға қажетті өкілеттілігінің бар екендігіне бақылауды жүзеге асырады. Ондай өкілеттік куәлікпен және тиісті түрде рәсімделген сенімхатпен расталады.

-Сатып-өткізу бөлімінің бастығы немесе заңгер жоғарыда көрсетілген құжаттар жинағын (досьені) құраушы құжаттар мен материалдарға кіруді шектеу тәртібінің сақталуына бақылау жасауға, сондай-ақ, олардың сақталуын қамтамасыз етуге тиісті.

-Келісім-шартқа қол қойылғаннан кейін сатып алушы ұйым өкілінің өкілеттілігін куәландырылатын құжаттар сонымен бірге осы сатып алушыға досьенің бір бөлігі болып табылатын арнайы журналға тігіледі.

Сатып-өткізу саясаты туралы ереже-нұсқау. Дайын өнімді сатып-өткізуді бақылау процедуралары – бұл әрбір есепті жылға жасалынуға тиісті, ал кез келген өзгертулері тиісті бұйрықпен рәсімделетін ішкі құжаттар. Нарықтық бәсекелестік жағдайында бұл құжаттардағы ақпараттар кәсіпорынның бәсекелестері тарапынан да белгілі бір қызығушылықты туындатуы мүмкін. Сондықтан олар басшының бұйрығымен кәсіпорынның коммерциялық құпиясын құрайтын мәліметтерге жатқызылуға тиісті екендігін атап айту қажет. Соған сәйкес аталған мәліметтерге өздерінің қызметтік міндеттерін жүзеге асыру үшін кіруге құқығы бар лауазымды тұлғалардың тобы анықталып, олар кәсіпорын басшысының бұйрығымен бекітілуге тиісті.

Өнімдерді жөнелтуге дайындау. Тауарлы-көліктік накладнойлардың жазылған даналары арнайы журналға тігіледі. Бұл құжатта көрсетілген соманы сатып алушылардың дебиторлық борышының нақты деңгейі бойынша мәліметтермен салыстырады.

Жазылған тауарлы-көліктік накладнойлар дайын өнімдердің қоймасына жіберіледі. Құжаттың даналарын алғаннан кейін, қойма меңгерушісі оларда сатып-өткізу бөлімінің өкілетті қызметкерінің қолының бар екендігін тексереді және ол бар болса, сақтау орындарынан өнімді сұрыптап алуды, жөнелтілетін өнімдердің партияларын іріктеп жинақтауды ұйымдастырады.

Дайын өнімдер қоймасының жүк тиеу зонасына автокөлік келген кезде қойма меңгерушісі Жол қағазы мен тауарлы-көліктік накладнойдың көліктік бөлімінің тиісті реквизиттерін салыстыра отырып, жүк тиеуге келген автокөліктің осы жөнелтудің параметрлеріне сәйкестігін тексереді. Жүкті қабылдап алатын жүргізуші-экспедитор да автокөлікке тиелетін өнімнің сипатының тауарлы-көліктік накладнойдың мәліметтеріне сәйкестігіне, ыдыстың дұрыстығына, жүк өлшем бірліктерінің тиісті таңбаларының бар екендігіне, жүк тиеу және оны бекіту тәртібінің сақталуына бақылау жүргізеді. Жүк тиеліп болғаннан кейін қойма меңгерушісі тауарлы-көліктік накладнойдың тиісті бөлімдеріне Жол қағазының номерін жазады, жүкпен бірге баратын құжаттардың аттарын ораудың түрлерін, орындардың санын көрсетеді және тауарлы-көліктік накладнойдың барлық данасына қойманың штампын басып, фамилиясы мен лауазымын көрсете отырып, жүкті қабылдағандығын растап қол қояды. Тауарлы-көліктік накладнойдың бір данасы қоймада қалады және ол дайын өнімді есеп беретін тұлғаның есебінен шығаруға негіз болады.

Күн сайынғы қорытынды есептің негізінде жөнелтулердің оперативтік-күнтізбелік жоспарларының орындалуы туралы рапорт жасалынады. Алынған қорытынды есептерге сатып-өткізу бөлімінің бастығы талдау жасайды және ауытқу себептері айқындалады, кінәлілер анықталады, өзінің қызмет бабының шегінде шара қолданылдаы. Содан кейін бұл қорытынды есептер мен түсініктеме жазбалар ауытқу себептерін, анықталған кінәлілерді және қабылдаған шараларды көрсете отырып, кәсіпорынның дирекциясына тапсырылады. Дирекцияның өндірістік мәжілістерінде тиісті басқару шешімдері қабылданады.

Тауарлы-көліктік накладнойдың жүргізуші-экспедитордан алынған, сатып алушы өнімді қабылдағандығын растап қол қойған данасының негізінде бухгалтерияның қызметкері екі дана етіп шот-фактура дайындайды. 1-ші данасы сатып лаушыға беріледі, 2-сі тігіледі және есеп құжаттарының құрамында сақталады. Мұндай кезде шот-фактуралардың мәліметтері тауарлы-көліктік накладнойдың мәліметтерімен және келісім-шартттарымен салыстырылады.

Шот-фактура – сатып алушының дебиторлық борышын тіркеу үшін негіз болады. Соған сүйене отырып, бухгалтерия қызметкері сатып алушылардың талдамалық есебінің регистрлерін толтырады, сонымен бірге жазылып берілген шот-фактуралар хронологиялық тәртіппен тіркелетін сату кітабын жүргізеді.

Жоғарыда келтірілген клиенттің ішкі бақылау процедураларымен танысу үшін аудитор шот-фактураларды дайындау процесіне талдау жасайды. Дайын өнімдерді жөнелту есебінің толықтығын тексеру мақсатында жетіспейтін номерлерді анықтау үшін ол едәуір сомаға бірнеше тапсырыстарды ішінара таңдап алып, соларға сәйкес тауарлы-көліктік накладнойларды және шот-фактураларды сканерлей және регистрлердегі, бас кітаптағы жазуларды, сонымен бірге сатып алушылар шоттарының дәлдігін бақылай алады.

Сатып алушылармен есеп айырысулардың есебін жүргізуші бухгалтер оперативтік есеп жүргізеді және құжаттық салыстырулар әдісі бойынша сатып алушылардың өнім үшін өз уақытында және толық төлем жасауына бақылау жүргізеді.

Дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысу операцияларының есебін жүргізуші топтың қызметкері төлем жасау бойынша мәліметтерді енгізген уақытта төленген сомалар мен есепте тұрған борыштарды салыстыру әдісі арқылы бухгалтерлік бақылауды жүзеге асырады. Ондай бақылау сатып алушыға берілген жеңілдіктің мерзімінен аспағандығын, борыштың толық және өз уаытында өтелгендігін, дебиторлар баптары бойынша дұрыс емес жазуларды, сатып алушылардың бұрын есепке алынбаған дебиторлық борыштарын айқындауға мүмкіндік береді.

Сатып алушылардың шоттарға төлем жасауы бойынша ішкі бақылауға тексеру жүргізу үшін аудитор талдамалық есеп регистрлеріндегі әрбір сатып алушы бойынша ақшаның келіп түсуіне ішінара зерттеу жүргізеді және банк үзінділерімен салыстырады, сонымен бірге регистрлердің жиынтығын Бас кітаптың шоттарындағы мәліметтермен салыстырады. Аудитор сатып алушылардан ақша түсімдерінің келіп түсу жоспарының орындалмай қалуының негізгі себептерін анықтау үшін қаржы қызметінің басшыларына сұрақ беруді жүргізеді.

Сатып алушылармен есеп айырысулардың жағдайына бақылау жасау жүйесінің тиімділігін көтеру мақсатында сатып алушылардың дебиторлық борыштарының толық және өз уақытында жабылуына бағытталған төмендегі процедуралар формалды түрде анықталуға және нақты орындалуға тиісті:

а) дебиторларға төлем жасау жөнінде ескертулер жіберу;

б) дебиторлық борышты ай сайын салыстырып тексеру.

Бухгалтер ай сайын сатып алушылардың борыштарына салыстыру жүргізіп отыруға тиісті. Ол үшін барлық сатып алушыларға белгіленген тәртіп бойынша бас бухгалтер қол қойған және ұйымның мөрі басылған салыстыру актісі жіберіледі.

Клиенттің бақылау процедураларын жүзеге асырылуына тексеру жүргізу үшін аудитордың сатып алушылардың шоттарын таңдап алуына болады:

а) дебеттік жазуларды шот-фактуралармен растауға болады;

б) кредиттік жазулардың ақша қаражаттарының келіп түсуі бойынша құжаттармен немесе несиені есептен шығару туралы бұйрықтармен растауға болады.

Жоғарыда келтірілген растауларды (дәлелдеулерді) алғаннан кейін аудитор:

-дебиторлардың төлеу мерзімі өтіп кеткен шоттарын зерттей және борышты төлетіп алу бойынша қандай шаралардың қолданылғандығын анықтау үшін қаржы қызметтерінің басшыларына сұрақ бере алады;

-сатып алушылардың дебиторлық борыштарына ай сайфн салыстыру жасау процедураларының қалай жүзеге асырылғандығын бақылай алады;

-сатып алушылармен расталмаған дебиторлық борыштарды Салыстыру актілерін іріктеп алып, қаржы қызметінің басшыларынан осы ауытқулар бойынша қандай шаралар қолданылғандығын анықтай алады;

-дебиторлық борыштарды Салыстыру актілерінің екінші данасын жіберу мерзімі бойынша сатып алушылардың жауабының мерзімінен кешіктірілуін анықтай алады, қаржы қызметінің жұмыскерлерінен бұл ауытқулардың себебін айқындай алады;

-есептен шығарылған үмітсіз дебиторлық борышты қажетті құжаттармен растай алады;

Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклында талдамалық процедураларды жүргізу кезінде салыстыру тәсілін пайдалануға болады. Нақты мәліметтер өткен жылдардың мәліметтерімен салыстырылады:

-сатып-өткізуден алынған табыстың өсу қарқыны;

-есепті жыл ішіндегі айлар бойынша сатып-өткізу;

-өнімдердің қайтарылуы және жеңілдіктердің сатып-өткізуден алынған табысқа қатынасы;

-үмітсіз борыштар бойынша шығындардың сатып-өткізуден алынған табысқа қатынасы;

-дебиторлар шоттарының жабылмаған күндерінің саны;

-дебиторлық борыштан пайызбен есептелген төлеу мерзімін өткізіп алудың уақытша категориясы;

-дебиторлық борыштан пайызбен есептелген төленбеген шоттардың болуы мүмкін шегі.

Аудитор қорытынды есептер мен басқа да ішкі құжаттарды тексерумен бірге әкімшіліктің талдамалық процедураларды өткізуін зерттеуге тиісті. Аудиторға қажет болған жағдайда өзінің талдамалық процедураларын толықтыратын әкімшіліктің қорытынды есебі жарамды болуы мүмкін. Әдетте, әкімшілік сатып-өткізудің әртүрлі ішкі бағыттары және жоспарлау мәселелері туралы қорытынды есеп дайындайды, мысалы:

-нақты сатып-өткізу қалыптасқан тенденциялармен және болжамдармен салыстыра отырып көрсетіледі;

-нақты жалпы өнімнің динамикасы және болжамдар көрсетіледі;

-дебиторлар шоттарының динамикасы;

-орындалмаған коммерциялық міндеттемелер.

Талдау барысында туындаған аудитордың сұрағына клиенттің қалай жауап беретіндігі бақылаудың жағдайын анықтауға мүмкіндік береді. Мысалы, сатып-өткізуден алынған табыс бойынша өткен жылдан ағымдағы жылға дейін болған өзгеріс туралы сұрақтарға берілген нақты, ойға қонымды, мәнді жауаптар кәсіпорын әкімшілігінде тиісті мәліметтердің бар екендігін, олардың жағдайды бақылап отырғандығын, сонымен бірге есеп жүйесі мен бақылау әдістемесі тиімді жұмыс істейтіндігін көрсетеді.

Объектіге қатысты ары қарай қандай шоттар қарастырылуға тиісті екендігін анықтау үшін аудитор баланс жасалынған мерзімге шоттарға шолу жасауға тиісті.

Құрамына нормативтік-құқықтық құжаттарға, нұсқауларға және кәсіпорында бақылауды ұйымдастыру жөніндегі ережелерге сәйкестікке тексеру жүргізу, бақылау сәттерін тестілеу және талдамалық процедуралар жүргізу кіретін ішкі бақылау жүйесінің процедураларын зерттеу аудиторға тәуекелдікті бағалауға мүмкіндік береді. Бақылау тәуекелдігі, әсіресе, басшылардың дәлдік, бағалау, құқық және міндеттемелер сияқты пайымдаулары бойынша төмен бағаны сирек алады, сондықтан аудиттің бұл бағыттары бойынша объектіге қатысты тексеру жүргізу қажет.

Қаржылық қорытынды есеп берудің дұрыстық категорияларын басшылыққа ала отырып, сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы аудитінің негізгі мақсатын білдіретін басшылықтың ең басты пікірлері анықталады:

-толықтық категориясына сәйкес келетін мәліметтерді анықтау;

-дәлдік категориясына сәйкес келетін мәліметтерді анықтау;

-нақты бар болу категориясына сәйкес келетін мәліметтерді анықтау;

-бағалау категориясына сәйкес келетін мәліметтерді анықтау;

-құқық және міндеттемелер категориясына сәйкес келетін мәліметтерді анықтау;

-ашып көрсету категориясына сәйкес келетін мәліметтерді анықтау.

Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы бойынша тексерілетін құжаттардың тізімі төмендегі кестеде келтіріледі.

Аудиторлық процедуралардың маңыздыларының бірі – дебиторлық борыштарды реттеу. Бұл растаудың негізгі міндеті – бар болу, бағалау және дәл болу мақсаттарына қол жеткізу. Егер сатып- өткізудің барлық көлемі сатып алушылардың есеп регистрлеріне кірмеген болса, онда алынуға тиісті шоттарбойынша сомалардың азаюын баланс баптарын тестілей отырып ашу мүмкін емес. Сатып-өткізу көлемінің және дебиторлық борыштардың азаюын бәрінен бұрын нақты жүзеге асырылған, бірақ жөнелтудің есебі арқылы өтпеген операцияларға тексеру жүргізу кезінде және талдамалық процедуралар арқылы анықтауға болады.

Растау жөнінде берілген сұрауларға сатып алушылар көңіл аудармаған кезде аудитор тауармен ілесіп барған құжаттарды қарайды. Дебиторлар мен кредиторларға жеке клиенттердің сальдолары бойынша тексеру жүргізу өнімді жөнелту және табыс алу бойыншща ілесіп барған құжаттарды қарау жолымен орындалады.

Объектіге қатысты тексеру жүргізу кезінде аудиторлар дебиторлар шоттарының елеулі сальдосын және өткен кезеңдерде борыштарды туындатқан шоттарды егжей-тегжейлі зерттейді.

Өзінің қорытынды пікірлерін аудитор тексерілген бастапқы құжаттардың және есеп регистрлерінің мәліметтерімен, орындалған бақылау арифметикалық есептеулердің нәтижелерімен негіздейді. Аудит өткізу барысында табылған қателерді және бұзушылықтарды аудитор жұмыс құжаттарына тіркейді. зерттейді. қы құжаттардың және есеп регистрлерінің мәліметтерімен, орындалған бақылаубъектіге қатысты тексеру жүргізу кезінде аудиторлар дебиторлар шоттарының елеулі сальдосын және өткен кезеңдерде борыштарды туы
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:

1.Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы қандай шаруашылық операциялардан тұрады?

2. Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы аудитінің мақсатын атаңыз?

3. Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы аудиті кезінде сәйкестікке тексеру жүргізу неден құралады?

4. Сатып алушылар тарапынан растау болмаған кезде аудитор қандай ілеспелі құжаттарды тексереді?

5. Аудитор не үшін ішкі бақылау жүйесінің тиімділігіне тест жүргізеді?

6. Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклына тексеру жүргізу кезінде аудитор болуы мүмкін бұрмалаушылықты жормалдауға тиісті?

7. Сатып алу циклы аудиті кезінде не үшін талдамалық процедуралар қолданылады?