Бесплатные уроки для веб програмиста

34 

 

start  позициясының соңында тұрған символдан басталады.  

Мысалы:  

 

$rest = substr(“abcdef”, -1)  ............... // нәтижесі “f” 

$rest = substr(“abcdef”, -2)  .............. // нәтижесі “ef” 

$rest = substr(“abcdef”, -3, 1) ............. // нәтижесі “d” 

 

Егер length  параметрі көрсетіліп және оң болса, онда шығатын қатар start 

– тан басталып, length символынан кейін аяқталады. 

Мысалы: 

 

$rest = substr(“abcdef”, -1, -1)  ........ // нәтижесі “bcde”  

 

Бұдан  басқа  форманы  өңдеуде  қатарлардан  керек  немесе  артық  жерді 

кесіп алу қажеттілігі туады, ол үшін арнайы функция бар:  

 

str_replace(needle, str, haystack). 

 

Мысалы: 

 

$str  =  str_replace(“”,  “\n”,  $str);  //  енгізілген  символ 

кесіп алынады  

$str  =  str_replace(“red”,  “black”,  $str);

  //  red  сөзінің  орнына 

black сөзі орналасады 

 

Егер  ауыстыруда  айрықша  ережелер  қолданылу  керек  болса,  онда 

ereg_replace() функциясын қолдануға болады, бірақ бұл функция жақсы жұмыс 

істегенімен біраз уақыттың жоғалуына әкеліп соғады. 

 

1.3 

Мәліметтер базасын құру жолдары 

 

Мәліметтер  базасы  (database)  –  бұл  белгілі  бір  құрылымды  ретпен 

орналасқан  ақпарат  жинақталған  файл  немесе  файлдар  жиыны.  Осы 

ақпараттарды,  яғни  мәліметтерді  басқару  үшін  мәліметтерді  басқару  

программалары  қолданылады.  Қазіргі  таңда  олардың  сан  алуан  түрлерін 

кездестіруге  болады.  Мысалға  кеңінен  қолданылып  келе  жатқан  мәліметтер 

базасымен  жұмыс  жасайтын  Microsoft  Access    программасын  атап  айтуға 

болады.  Мәліметтер  базасы  жинақталған  ақпаратты  құру  құрылымына  қарай 

бірнеше  түрге  бөлінеді.  Соның  ішінде  өте  кең  таралғаны  реляционды 

мәліметтер базасы. 

Реляционды  мәліметтер  базасы  –  ол  бір-бірімен  байланысқан  кестелер 

түріндегі  құрылымы  бар  мәліметтер  жиынтығы.  Бұл  әр  түрлі  тізімдер, 

журналдар,  каталогтар,  бухгалтерлік  кітаптар,  анықтамалықтар  және  де  т.б. 

кестелер болуы мүмкін. Реляционды мәліметтер базасы ақпараттың дұрыстығы 

мен  бүтіндігін қатаң тәртіппен қадағалайды. Сонымен қатар, бұл МБ келісілген  

35 

 

программада тез өңделеді. Реляционды МБ-на мысалы: Microsoft Access, Corel 

Paradox, Borland dBase, Microsoft FoxPro жатады. Осы аталғандардың  барлығы 

қарапайым 

қолданушыларға 

арналған. 

Олар 

өздері 

қолданушының 

компьютерінің  қатты дискісіне немесе файл сервердің дискісіне өздері сақтап, 

тікелей қолдана береді. 

Ал, енді үлкен көлемдегі ақпараттармен жұмыс жасау үшін осы ақпаратқа 

көптеген  қолданушылар  қосыла  алатын  күшті    программаларды  атап  айтсақ: 

BorlandInterBase,  MySQL,  FireBird,  Microsoft  SQL  Server,  Informix,  Sybase, 

Oracle. 

Осы  аталған  МБ-да  жұмыс  жасайтын    программалардың  әрқайсысының 

өзіне тән форматы бар. Әр  МББЖ  (мәліметтер базасын басқару жүйесі) ақпар 

атты тек өзінің форматында сақтайды. Осылардан өзімізге керегін, осы диплом-

дық  жобада  қолданылып  отырған  SQL  (Structured  Query  Language,  сұраныс 

жасауға  арналған  құрамды  тіл)  тілін  қарастырайық.  Бұл    сұраныс  тілі  барлық  

программалармен  жұмыс  жасай  алады.  Сонымен  қатар  МБ-ғы  ақпараттармен 

сенімді, тез, қарапайым жұмыс жасайды. Осы тіл арқылы клиент серверге сұра 

ныс  жіберіп  өзіне  жауабын  ала  алады.  SQL  тілінде  сұраныс  жасау  арқылы  ақ 

парат қосуға, жоюға және өзгертуге болады. 

Мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ) – мәліметтер базасын ұйым-

дастырумен  жүргізуге  арналған  арнайы    программа  (көбіне    программалар 

комплексі).  Программаны    алгоритмдік  тілде  жасау  үшін  транслятор  қалай 

керек  болса,  ақпараттық  жүйені  жасау  және  басқару  үшін  МББЖ  да  сондай 

маңызды болып табылады. 

Көптеген  мекемелер  өздерінің  жұмыс  үдерістерін  қолдау  үшін 

электронды  мәліметтер  базасын  қолданады.  Көбіне  бұл  1-2  қолданушыға 

арналған  dbf-бағытталған  дамыту  қолданбаларының  көмегімен  жасалған 

жүйелер:  MySQL,  Clipper,  Dbase,  Oracle,  FoxPro,  Paradox,  Access.  Әдетте 

осындай  өзара  тәуелсіз  базалар  қатары  қолданылады.  Егер  мәліметтер 

базасындағы  ақпарат  тек  қолданушыға  емес,  басқа  да  тұлғаларға  қызықты 

болса, онда ақпараттың ары қарай таралуына мәліметтер базасы жасаған қағаз 

есептер мен анықтамалар қолданылады. 

Локальды  желілердің  пайда  болуының,  сондай  торлардың  Интернетке 

қосылуының,  корпоративті  аралық  желілердің  жасалуының  арқасында  кез 

келген жұмыс орнынан желінің ақпараттық қорына қол жеткізу мүмкін болып 

отыр.  Бірақ,  жұмыс  атқаратын  мәліметтер  базасын  қолданар  кезде  жұмыс 

орнының біртектілігін талап ететін («туған» интерфейсті қосу кезінде), желідегі 

үлкен трафикпен байланысты, файлдық серверді жүктеу мен аралықтан жұмыс 

істеудің  мүмкін  еместігі  сияқты  проблемалар  туындауы  мүмкін  (мысалы, 

командировкадағы жұмысшылар). Бұл қолайсыздықтардың шешімі ретінде бір 

жүйеге  келтірілген  WWW  интерфейсін  мекеме  ресурстарына  қол  жеткізуде 

қолдануды айтуға болады.  

МББЖ-ның негізгі функциялары: 

−  сыртқы жадыдағы (дискілерде); 

36 

 

−  оперативті  жадыдағы  мәліметтерді  дискілік  кэшті  қолдану  арқылы 

басқару; 

−  өзгерістерді  тіркеу,  резервті  көшіру  және  қате  жұмыстан  кейін 

мәліметтер базасын қайта қалпына келтіру; 

−  МБ  тілдерін  қолдану  (мәліметтерді  табу  тілі,  мәліметтерді  басқару 

тілі). 

−  МБ-на қол жеткізу әдісі бойынша: файл-серверлік.  

Файл-серверлік  МББЖ  мәліметтер  файлы  орталықтандырылып  файл-

серверде  орналасады.  МББЖ  әр  клиенттік  компьютерде  орналасады.  МББЖ-

ның мәліметтерге қол жеткізуі локальді желі арқылы жүзеге асады. Оқылу және 

жаңарту  синхронизациясы  файлдық  блоктандыру  арқылы  жүзеге  асады.  Бұл 

архитектураның  артықшылығы  деп  сервердің  орталық  портына  түсетін  аз 

жүктемені айтамыз.  

Кемшіліктері:  локальді  желінің  потенциалды  жоғары  жүктемесі;  жоғары 

сенімділік, қол жетімділік және қауіпсіздік сияқты маңызды сипаттардың орын-

далуының  қиындығы.  Көбіне  мәліметтер  базасын  басқару  функциялары  қол-

данылатын локальді қосымшаларда пайдаға асады. Қазіргі кезде файл-серверлік 

МББЖ  ескірген  болып  есептеледі.  Мысалы:  Microsoft  Access,  Paradox,  dBase, 

FoxPro, Visual FoxPro. 

Клиент-серверлік.  Клиент-серверлік  МББЖ  серверде  мәліметтер 

базасымен бірге орналасады және МБ-на монопольді режимде қол жеткізіледі. 

Барлық мәліметтерді өңдеуге байланысты клиенттік сұраныстар клиент-сервер-

лік  МББЖ-да  орталықтандырылып  өңделеді.  Клиент-серверлік  МББЖ-ның 

кемшілігі  серверге  деген  жоғары  талап  болып  табылады.  Артықшылықтары: 

потенциальді локальді желінің біршама төмен жүктемесі; орталықтандырылған 

басқарудың ыңғайлылығы; жоғары сенімділік, қол жетімділік және қауіпсіздік 

сияқты маңызды сипаттардың орындалуының ыңғайлылығы. Мысалдар: Oracle, 

Firebird,  Interbase,  IBM  DB2,  MS  SQL  Server,  Sybase,  PostgreSQL,  MySQL, 

ЛИНТЕР, Caché, MDBS. 

Орнатылатын.  Орнатылатын  МББЖ  –  локальді  машинада  бір  жүйеге 

келтірілген  түрде  мәліметтердің  үлкен  қорын  сақтауға  мүмкіндік  беретін 

кітапхана.  Мәліметтерге  SQL  арқылы  немесе  МББЖ-ның  кез-келген  айрықша 

функциясы  арқылы  қол  жеткізуге  болады.  Орнатылатын  МББЖ  қарапайым 

клиент-серверліктен  жылдамырақ  және  сервердің  орнатылуын  талап  етпейді, 

сондықтан  үлкен  мәліметтер  қорымен  айналысатын  локальді  программалық 

жабдықтамада сұранысқа ие (мысалы, геоинформациялық жүйелер). Мысалдар: 

OpenEdge,  SQLite,  BerkeleyDB,  Firebird-тің  бір  түрлері,  MySQL,  Sav  Zigzag, 

Microsoft SQL Server Compact, ЛИНТЕР. 

Функционалды-ақпараттық  сайт  негізіндегі  web-портал  бизнестің 

дамуына  айрықша  әсер  етеді.  Интерактивті  web-қосымшаның  көмегімен 

компанияға  өзінің  функцияларын  іске  асыруына  мүмкіндік  беретін 

маркетингтің  мәселелері  шешіледі.  Функционалды  қосымшалар  маңызды 

сұрақтарды қамтиды, мысалы клиенттермен жұмыс жасауға және компанияның 

өзін  басқаруға  көп  көмегін  тигізеді.  Қазіргі  кезде  әр  фирма  ережеге  сәйкес,