Факторлық талдаудың үлгiлерi

1. нәтижесінің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;

2. құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;

3. әрекет ету уақыты бойынша - тұрақты және уақытша.

Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес.

Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорыннын тұрақтылығы ең бірінші өндіріс шығындарымен үздіксіз байланысқан өндірілген өнім мен көрсетшген кьізметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ, тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас манызды болып табылады.

Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық тұрақтылығының маңызды факторларының бірі – активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегиясын дұрыс таңдап алуы болып табылады. Ағымдағы активтерді басқару өнері - кәсіпорын шотында оның ағымдағы жедел қызметі үшін қажет болатын қаржының ең төменгі сомасын ұстаудан тұрады. Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы ресурстарының құрамы мен құрлымы, оларды басқару стратегиясы мен тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады.Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен қатар оны тарату құрылымы, әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте маңызды болып табылады.Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы) қаражаттар үлкен әсерін тигізеді.
Бақылау сұрақтары:

1. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нені білдіреді?

2. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына әсер ететін фак-торлар қалай жіктеледі ?

3. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы.

A) есептілік және басқарушылық

B) басқарушылық және каржылық

C) бухгалтерлік және басқарушылық

D) барлығы дұрыс

E) дұрыс жауабы жоқ

A) бөгде тұлғаларға ашық

B) бөгде тұлғаларға ғана

C) бөгде тұлғаларға жабык

D) бөгде тұлғаларға ашық та жабық та

E) дұрыс жауабы жоқ

A) сыртқы

B) ішкі

C) орташа

E) көмекші

A) сыртқы

B) ішкі

C) орташа

E) көмекші

A) жеке

C) жеке және заңды

D) шектелмеген

E) шектелген

A) қаржылық

B) бухгалтерлік

C) есептілік

D) басқарушылық

E) дұрыс жауабы жоқ

A) кәсіпорын біріңғай тұтас сияқты

B) есептілік құру (жыл, тоқсан)

C) қатаң конфидеңциалды (коммерциялық құпия)

D) барлықтарына қол жетімді

E) А, В, С жауаптары дұрыс

8. Басқарушылық талдаудың ақпараттық көзі?

A) қаржылық есептілік

B) кәсіпорын басшылары

C) экономикалық акпарат кешені

D) ішкі, сыртқы, мүдделі

E) дұрыс жауабы жоқ

A) қажеттілік пайда болған жағдайда және ішкі регламентация үшін

B) барлықтарына кол жетімді

C) экономикалық ақпарат кешені

D) қатаң конфидеңциалды (коммерциялық құпия)

E) кәсіпорын басшылары

А) 6

С) 7

Е) 9
11. Жаңа қаржылық есептіліктің маңызды ерекшеліктерінің бірі?

А) Есептіліктің әр позициясын алдағы кезеңмен салыстырылуы

В) Жоспарлы көрсеткіштер мен нормативтердің болмауы

С) Тереңдік талдау базисті жыл деңгейінен бірқатар жылдар көрсеткштерінің салыстырылуы

D) Кәсіпорын мүлкінің жалпы құндылықтары

Е) Факторлық талдау
12. Қаржылық талдаудың тәжирбиесі нарықтық экономика жағдайында қандай есептеулік талдаумен пайда болады?

А) Экономикалы – математикалық

В) Статистикалық

С) Әдістеме

D) Математикалы-статистика

Е) Методология

А) Нәтижелі қаржылық көрсеткіштерінің құрылымын есептіліктің әр жақты позициясы

В) Базисті жыл деңгейінен бір қатар жылдар көрсеткіштерінің салыстырылуы

С) Талдаудың ең көп тараған тәсілінде қаржылық коэффиценттерді қолдау

D) Есептіліктің әр позициясын алдағы кезеңмен салыстыру

Е) Дұрыс жауабы жоқ

А) Тереңдік талдау

В) Тігінен талдау

С) Көлденең талдау

D) Факторлық талдау

Е) Салыстырмалы талдау

А) Қолданылады

В) Жазылады

С) Оқылады

D) Қаралады

Е) Сызылады

А) 150 пайызға

В) 100 пайызга

С) 50 пайызға

D) 25 пайызға

Е) 10 пайызға

А) Есептіліктің әр позициясын алдағы кезеңмен салыстыру

В) Нәтижелік қаржылық көрсеткіштердің құрылыуын анықтау

С) Зерттеудің детерминдік немесе стохастикалық тәсілдері жекелеген факторлардын көрсеткіші

D) Коэффициенттер салыстырмалы шамада болады

Е) Төлеу үшін қаражат

А) Алмастырады

В) Салыстырады

С) Қаржыландырады

D)Толыктырады

Е) Пайдаланады

А) Сызбанұсқа құрастырылады

В) График сызылады

С) Форма түрінде беріледі

D) А,С жауаптары дұрыс

Е) Кестелерді жиі құрастырады

А) Көлденең талдау (мерзімдіқ)

В) Көлденең талдау (құрылымдық)

С) Трендік талдау

D) Есептік талдау

Е) Факторлық талдау

А) Трендтік талдау

В) Қаржылык коэффициенттері

С) Көлденең талдау

D) Салыстырмалы талдау

Е) Факторлық талдау

А) Негізгі және көмекші

В) Жеке және жалпы

С) Абсолютті жане салыстырмалы

D) Абсолютті және ауыспалы

Е) Тұрақты және ауыспалы

А) Трендтік талдау

В) Қаржылық коэффициенттері

С) Көлденең талдау

D) Факторлык талдау

Е) Салыстырмалы талдау

А) Салыстырмалы талдау

В) Қаржылық коэффиценттері

С) Көлденең талдау

D) Факторлық талдау

Е) Трендтіқ талдау

А) Бухгалтерлік баланс

В) Табыстар мен шығындар туралы есеп

С) Ақша қаржаттарының қозғалысы туралы есеп

D) Жеке капиталдың қозғалысы туралы есеп

Е) А,В,С,D жауаптары

2.1 Кәсiпорынның қаржы жағдайын игеру үшiн қолданылатын ақпараттар

2.2 Бухгалтерлік баланс

3. 
   Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп
   

1) бухгалтерлік баланс;

2) қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп;

3) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп.

Онда сонымен қатар түсіндірме хат болады, сондай-ақ қаржылық есеп беруге негізделген немесе қаржылық есептен алынған материалдармен толықтырылуы мүмкін және бұл материалдар солармен бірге оқылады. Түсіндірме хатта, берілген субъектінің есеп және есеп берудің қандай саясатын ұстап отырғандығы және қаржылық есепті пайдаланушылардың талаптарына сай басқа да ақпараттар жазылуы тиіс. Мысалы, оған субъектіге әсер етуші тәуекел мен белгісіздік туралы, қаржылық есепте жазылған міндеттемелер туралы түсініктерді жазуга болады.

Субъектілерге қаржылық есепті бухгалтерлік есеп етандартында анықталған жеңілдетілген түрде толтырып, көрсетуге рұқсат етіледі. Бұл егер де төмендегі көрсетілген 3 шарттың кез келген екеуі орындалғанда ғана (соңғы 2 қаржылық жыл үшін) маңызға ие болады:

1) зейнетақыны, жәрдем ақша және басқа әлеуметтік төлемдерді есептеу, сондай-ақ айыппұл санкцияларын, салық және басқа Қазақстан Республикасының төлемдерін салу үшін жылдық табыс Қазақстан Республикасының заңымен көрсетілген 10000 есе есептік көрсеткіштен аспайды;

2) қаржылық жыл бойы қызметкерлердің орташа саны 50-ден аспайды;

3) активтердің жалпы құны 60000 еселік есептік көрсеткіштен аспайды.

Қазіргі кезде бізде қолданылып жүрген отандық қаржылық есеп негізі шамалары бойынша халықаралық есеп стандартыньщ талаптарына сай келеді, себебі Қазақстан Республикасында соңғы жылдары бухгалтерлік есепті халықаралық тәжірибеге бейімдей отырып реформалау процесі белсенді жүргізілді, ол біріншіден, негізін құраушы нарықтық қатвшастар болып табылатын жаңа экономикалық жүйенің қалыптасуымен, екіншіден, біздің елі- міздің әлемдік экономикалық кеңістікке кіруімен байланысты.

«Қаржылық есептің мақсаты - бухгалтерлік есепті» «Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептегі негізгі ашылулар» деген стандартында көрсетілгендей, - бұл қолданушыны заңды түлғаның қаржылық жағдайы және оның қызметінің нәтижелері мен есепті кезеңдегі қаржылық жағдайында болған өзгерістер туралы пайдалы, маңызды әрі дәл ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.

Қаржылық есеп негізінен өтелген жағдайлардын қаржылық нәтижелерін және де кәсіпорын үшін инвестициялық шешімдер мен несие беру бойынша шешімдерді шешу үшін, сондай-ақ субъектінің болашақтағы ақша ағымдарын және осы субъектіге сеніп тапсырылған ресурстар мен басқарушы органдардың жұмыс тарымен байланысты ресурстар мен міндеттемелерді бағалау үшін қажетгі пайдалы ақпараттарды сипаттайды. Алайда қаржылық есеп қолданушыларға экономикалық шешімдерді қабылдау үшін қажетті барлық акпараттарды қамтымайды. Қаржы есебін пайдаланушылар қабылдайтын экономикалық шешімдер субъектінің ақша қаражаттарын айналдыру мүмкіндігін бағалауды, сондай-ақ оларды айналдыру уақытын есептеу және нәтижеге сенімді болуын талап етеді. Бұл нәтижесінде, субъектінің өз жұмысшыларына және жабдықтаушыларына ақы төлеу, пайызды төлеу, несиені қайтару және табысты тарату қабілетін анықтайды. Егер де қолданушылар тек қана субъектінің қаржылық жағдайын, қызметін және оның өткен есепті мерзімдегі қаржылық есебінің өзгерісін сипаттайтын ақпараттармен емес, сонымен қатар барлық қажетті ақпараттармен жабдықталған болса, онда олар, яғни қолданушылар ақша қаражаттарының айналдыру мүмкіндігін одан да жақсы бағалайды. Бірақ коммерциялық құпияны қорғау туралы заң қолданушылар алатын қаржылық ақпаратқа шек қояды, дегенмен олардың ішінде кейбіреулері (тергеу органдары, ревизорлар, аудиторлар) өкілдігі болған жағдайда қаржылық есепте көрсетілген ақпараттарға қосымша ақпараттарды талап ете алады. Қолданушылардың көпшілігі қаржылық есепке қаржылық ақпараттың басты көзі ретінде сенуі тиіс.

Баланс ақпараттары негізінде сыртқы қолданушылар берілген кәсіпорынмен өзінің серіктесі ретінде жұмыс жүргізудің мақсатқа сәйкестігі және оның шарттары туралы шешімдер қабылдай алады; өз салымдарынын мүмкін болатын тәуекелділіктерін және берілген кәсіпорынның акцияларын иеленудің орындылығын және басқа шешімдерді бағалайды. Баланстың маңыздылығы соншалық, кеп жағдайда қаржылық жағдайды талдауды баланстық талдау деп атайды.

Субъект қызметінің қаржылық нәтижесі туралы есеп бухгалтерлік есептің "Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп" стандартымен анықталады. Табыстар мен шығындар баптарының арасын ажырату да субъектінің жұмысының нәтижесін көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл бөлімдерге әр түрлі баптар жатады.

Есепті кезеңде табылған табыстар мен шығындардың барлық баптары есепті кезеңнің таза табысын немесе шығынын анықтау барысында есепке алынады. Осылайша кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп, каржылық есептің қалған екі элементі туралы - яғни табыс пен шығындар туралы мәліметтерден тұрады.
2.4 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі
"Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі" Қазақстан Республикасының шаруашылық субъектілерінің қаржылық есеп беруіндегі жаңа үлгі болып табылады. Бұл есепте кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі ақша қаражаттарының көздері анықталады және оларды пайдаланылу жолдары көрсетіледі. Кәсіпорынның есепті кезеңіндегі жұмсаған ақша қаражаттарын жабу үшін негізгі қызметтен алынатын қаражаттары жеткілекті ме, соны көрсетеді. Ол сондай-ақ қолданушыларды кәсіпорынның операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің белгілі бір бөлігіндегі есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының» келіп түсуі мен шығыны туралы ақпараттармен қамтамасыз ете отырып, оларға кәсіпорынның қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауга мүмкіндік береді.

Ақша қаражаттары - бұл кассадағы және банк шоттарындағы қолма-қол ақша. Операциялық қызмет деп субъектің табыс алу жөніндегі негізгі қызметін, сондай-ақ оның инвестиция- лық және қаржылық қызметіне қатысы жоқ, басқада бір қызметін түсінеміз.

Инвестициялық қызмет дегеніміз - бұл ұзақ мерзімді активтерді сатып алу және сату, өтелінетін несиелерді беру және алу.

Қаржылық қызмет, бұл нәтижесінде меншікті капитал мен қарыз қаражаттарының қүрамы мен мөлшері өзгеріске ұшырайтын су бъектінің қызметі болып табылады. Субъект қызметінің барлық осы гүрлері ақша қаражаттарының келіп тусуі мен шығуының негізі арналары болып табылады.

Сонымен, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдаған кезде тек бухгалтерлік баланс мәліметтері ғана емес, сонымен бірге басқа да қаржьшық есеп беру нысандарыньщ көрсеткіштері, түсіндірме хаттағы мәліметтер және де есеп берудегі қосымша ақпараттар мәліметтері де қолданылады.

1. Кәсіпорынның қаржылық есептемесінің құрамы мен құрылымы.

2. Бухгалтерлік баланс және оның құрылымы.

3. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебінің қандай қызмет-терге жіктеліп ашылады?

4. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебінің қандай әдістер-мен құрастырылады?

5. Табыстар мен шығындар туралы есебінің құрамы мен құрылымы.

1. Ұйымның қаржылық есептілігі мыналардан тұрады:

А) Бухгалтерлік баланс

В) Табыстар мен шығындар туралы есеп

С) Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп

D) Жеке капиталдың қозғалысы туралы есеп

Е) А,В,С,D жауаптары
2. Cубьектіде бар активтер, жеке капитал мен міндеттемелерді көрсететін көрсеткіш бұл-?

А) Бухгалтерлік баланс

В) Табыстар есебі

С) Шығындар есебі

D) Жалпы табыс

Е) Кезең шығындары

А) Бухгалтерлік баланс

В) Табыстар және шығындар есебі

С) Ақша қаражаттар қозғалысы туралы есеп

D) Жеке капиталдың қозғалысы туралы есеп

Е) Кезең шығындары

А) Есепті кезеңге ұйымның қаржылық нәтижелерін сипаттайды

В) Бұл өнімді өткізуден түскен табыс

С) Өткізілген дайын өнімнің өзіндік құны

D) Субъектіде бар активтер, жеке капитал мен міндіттемелер

Е) Дұрыс жауап берілмеген

А) Өткізген дайын өнімнің өзіндік құны

В) Жалпы табыс

С) Дайын өнімді (тауар, жұмыс, қызмет) өткізудең тускен табыс

D) Кезең шығындары

Е) Табыс салығы

А) Жалпы табыс

В) Кезең шығындары

С) Негізгі қызметтен түсетін табыс (шығын)

D) Негізгі емес қызметтен түсетін табыс (шығын)

Е) Салық салуға дейінгі жай қызметтен табыс (шығын)

А) Жалпы табыс

В) Кезең шығындары

С) Негізгі қызметтен түсетін табыс (шығын)

D) Негізгі емес қызметтен түсетін табыс (шығын)

Е) Салық салуға дейінгі жай қызметтен табыс (шығын)

А) Жалпы және әкімшілік шығындар

В) Өткізу бойынша шығындар

С) Сыйақыларды төлеу бойынша шығындар

D) А,В,С жауаптары

Е) Дұрыс жауап берілмеген

А) Жалпы табыс

В) Кезең шығындар

С) Негізгі қызметтен тусетін табыс (шыгын)

D) Негізгі емес қызметтен түсетін табыс (шығын)

Е) Салық салуға дейінгі жай қызметтен табыс (шығын)

10. Сальдоланған қаржылық нәтиже (табыс, шығын) көрсетіледі, бұл табыстар мен шығындар есебінің қандай көрсеткіш болады ?

А) Жалпы табыс

В) Негізгі емес қызметтен тусетін табыс (шыгын)

С) Негізгі қызметтен түсетін табыс (шығын)

D) Кезең шығындар

Е) Салық салуға дейінгі жай қызметтен табыс (шығын)

А) Ақша қаражаттарының қозғалысы

В) Ұзақ мерзімді активтерді сату және сатып алу

С) Табыс алу мақсатында заңды түлғаның негізгі қызметі және инвестициялық пен каржылыққа жатпайтын басқа кызмет

D) Жеке капиталдың және заем қаражаттарының құрамы мен өлшемі өзгеру болып табылатын заңды тұлғаның қызметі

Е) А және С жауаптары

А) Ақша қаражаттарының қозғалысы

В) Ұзақ мерзімді активтерді сату және сатып алу, өтелетін заемдарды алу жэне толеу

С) Табыс алу мақсатында заңды тұлғаның негізгі қызметі және инвестициялық пен қаржылыққа жатпайтын қызмет

D) Жеке капиталдың және заем қаражаттарының құрамы мен өлшемі өзгеру болып табылатын заңды тұлғаның қызметі

Е) А және В жауаптары

А) Ақша қаражаттарының қозғалысы

В) Ұзақ мерзімді активтерді сату және сатып алу, өтелетін заемдарды алу және төлеу

С) Табыс алу мақсатында заңды тұлғаның негізгі қызметі және инвестициялық пен қаржылыққа жатпайтын қызмет

D) Жеке капиталдың және заем қаражаттарының құрамы мен өлшемі өзгеру болып табылатын заңды түлғаның кызметі

Е) Банктік операциялардың жеке түрлерін жүзеге асыратын жиынтық қаражаттар

А) Ақшаның түсуі

В) Ақшаның кетуі

С) Ақшанын келіп түсуі және кетуі

D) А және С жауаптары

Е) Берілген жауаптардың бәрі дұрыс

15. Ұзақ мерзімді активтерді сату және сатып алу, өтелетін заемдарды алу және төлеу, бұл заңды тұлғаның қандай қызмет түріне жатады ?

А) Операциялық қызмет

В) Инвестициялық кызметі

С) Қаржылық қызметі

D) В және С жауаптары

Е) Берілген жауаптардың бәрі дұрыс

А) Операциялық қызметі

В) Инвестициялық қызметі

С) Қаржылык кызметі

D) А және С жауаптары

Е) Берілген жауаптардың бәрі дұрыс

А) Операциялык кызметі

В) Инвестициялық қызметі

С) Қаржылық қызметі

D) А және С жауаптары

Е) Берілген жауаптардың бәрі дұрыс

А) Бухгалтерлік баланс

В) Табыстар мен шығындар туралы есеп

С) Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп

D) Жеке капитал өзгерістері тұралы есеп

Е) Түсініктеме қағаз

3.1 Табыстылықтың түсінігі мен мәні

3.2 Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау

3.3 Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін талдау

Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржьшық нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен тұрады, олар: өнімді (жұмыс, қызметті) өткізудеи алына­тын табыс; жалпы табыс; негізгі қызметтен алынатын табыс; салық салынғанға дейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; салық салынғаннан кейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; төтенше жағдайларданалынған табыс; кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып табылатын таза табыс.

Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы үшін келесідей негізгі шарттар қажет болады:

Жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектің қоғамдық қажетті шығындарын көрсетуі тиіс және ол сондай-ақ еңбек өнімділігінің үздіксіз өсуі мен өзіндік құнның төмендеуін ескеруі қажет.

1. Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын анықтау жүйесі ғылыми негізделген болуы керек.

2. Табысты бөлу (тарату) механизмі белсенді роль атқаруы керек және өндірістің дамуы мен оның тиімділігін арттыруда ынталандырушы фактор болуы тиіс.

3. Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының жүйесінде (амортизациялық аударымдар, қаржылық санкциялар, салық салу, акциздер, жал төлемі, дивидендтер, пайыздық мөлшерлемелер, арнайы қорлар, салымдар, пай (жарна) төлемдері, инвестициялар, есеп айырысу нысандары, несие түрлері, валюта және бағалы қағаздар курсы және т.б.) ғана мүмкін.

Табыстылық көрсеткіштерін талдау міндеттеріне мыналар жатады:

• 
  табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерінің жоспарының орындалуын бағалау;
  
• 
  таза табыстың қалыптасуының құрамдас элементтерін зерттеу;
  
• 
  табысқа әсер ететін факторлардың әсерін анықтау және сандық өлшеу;
  

• 
  табысты бөлу бағыттарын, пропорцияларын және тенденцияларын зерттеу;
  
• 
  табыстың өсу резервтерін анықтау;
  

• 
  кәсіпорынның даму перспективасын ескере отырып, табысты тиімді пайдалану жөнінде ұсыныстар жасау;
  
• 
  табыстылықтың (рентабельділіктің) әр түрлі коэффициенттерін және олардың деңгейлеріне әсер етуші факторларды зерттеу.
  

Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі қызметтен түсетін табыс көрсетіледі.

Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмакты өнімдер мен тауарларды өткізуден түсетін табыс алады, оның мөлшері өнім өндіру деңгейімен, оның сапасымен және төменде қарастырылатын басқа да факторлармен анықталады.

Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қалдықтарының және сатып алушының жауапты сақталуындағы тиеліп жіберілген тауарлардың өзгерістері белгілі бір әсер етеді. Тауарлы-материалдық қүндылықтардыц азаюы немесе керісінше өсуі бірінші жағдайда өткізуден тұсетін табыс сомасының өсуіне, екіншіде— азаюына әсер етеді.

Ол өнімді өткізудің қаржылық нәтижесін білдіреді және негізгі қызмет нәтижесінде өнімді өткізуден түскен табыс пен өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны арасындағы айырма ретінде анықталады.

Бұл ауытқуға келесі факторлар әсер етті:

1. 
   өткізілген әнімнің өндірістік өзіндік қүны;
   
2. 
   өнім бірлігінің бағасы;
   
3. 
   өткізілген енім көлемі (саны);
   
4. 
   өткізілген өнім құрамындағы қүрьшымдық өзгерістер.
   

1. Өнімнің өндірістік өзіндік құнының өзгерісінің әсері, өткізілген өнімнің нақты өзіндік құнынан өткізілген өнімнің накты көлемінің жоспарлы өзіндік құнын алып тастау жолымен мына формула арқылы табылады: