|
Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің және Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің деректері негізінде есептелген.
Жан басына шаққандағы ЖӨӨ көрсеткіші орташа республикалық деңгейден төмен өңірлер үшін бюджетаралық трансферттер өңірлер кірістерін республикалық деңгейде қамтамасыз ете алмайды. Алматы облысының бюджет кірістері орташа республикалық деңгейдің 82,6-ын, Шығыс Қазақстан облысы – 84,2%-ын, Жамбыл облысы – 84,7%-ын, Оңтүстік Қазақстан облысы – 77,3%-ын құрады.
Кейбір жағдайларда мүмкіндіктерді теңестіру азаю жағына да, ұлғаю жағына да шамадан тыс болып келеді. Павлодар облысында жан басына шаққандағы ЖӨӨ орташа республикалық деңгейден 104,6%-ды, бюджет кірістері республика бойынша орташа деңгейдің 89,3%-ын ғана құрайды.
Өңірлер дамуының сәйкессіздіктері жергілікті бюджеттердің біркелкі бюджеттік қамтамасыз етілмеуінің негізі болып табылады және тиісінше бюджетаралық қатынастардың (трансферттердің), атап айтқанда, республикалық бюджеттен бөлінетін субвенциялардың маңызды рөлін айқындайды.
5. Өңірлердің экологиялық дамуын талдау
Атмосфералық ауаның ластануы
Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің «Қазгидромет» РМК деректері бойынша 2014 жылы жоғарғы ластану деңгейі (АЛИ – 7-13) сыныбына жататын 7 қала белгіленді: Жезқазған, Қарағанды, Теміртау, Лисаковск, Алматы, Өскемен, Шымкент.
Ластанудың жоғарғы деңгейіне (АЛИ – 5-6) 6 елді мекен жатады: Ақтөбе, Атырау, Риддер, Павлодар, Тараз қалалары және Глубокое ауылы.
 
7-сурет – Қалалардағы атмосфераның ластану индексі, 2009 және 2014 жж.
Дереккөз: Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің «Қазгидромет» РМК.
Елді мекендерде атмосфералық ауа ластануының жоғарғы деңгейі:
автомобиль жолдарының қала көлігімен жүктелуімен. Республикада соңғы бес жылда автомобиль көліктері құралдарының саны 3162,4 мың бірліктен 4000,0 мың бірлікке дейін өсті. Жеңіл автомобильдерінің 73%-ы (2900,6 мың бірл.) 10 жылдан жоғары. Барлық автомобильдердің 96%-дан астамы бензинмен жұмыс істейді;
өндірістік кәсіпорындарынан елді мекен аумақтарының үстіне эмиссияның таралуымен;
елді мекендерде атмосфералық кеңістігінің төмен желдетілуімен негізделген.
Қазақстан өңірлерінде атмосфераға шығарындылар көлемінің өсу үрдісі байқалады. Тұрақты көздерден шығатын қалдықтардың ең көп бөлігі Қарағанды (2014 ж. – 603,6 мың тонна), Павлодар (610,2 мың тонна) облыстарына тиесілі. Атмосфераның ластануына қара және түсті металлургия өнеркәсіп кәсіпорындары, химия және көмір өндіру салаларының кәсіпорындары, сондай-ақ автокөлік үлкен әсерін тигізеді.
Су ресурстарының ластануы
2013 жылғы деректер бойынша сапасы ең төмен ауыз су – Атырау, Қызылорда және Ақмола облыстарында.
8-сурет – Орталықтандырылған сумен жабдықтау объектілерінің ауыз су сапасы, (нормативтерге сәйкес келмейтін су құбыры суы сынамаларының үлес салмағы), %
Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті.
Өндіріс және тұтыну қалдықтарының жиналуы
Басым экологиялық бағыттардың бірі өндіріс және тұтыну қалдықтарын қайта өңдеу болып қалып отыр.
Өндірістің қауіпті қалдықтарының көп бөлігі Қостанай – 84,4%, Қарағанды – 6,2%, Павлодар – 5,1%, Шығыс Қазақстан – 3,5% облыстарында орналасқан.
Қазақстанға тән проблема ядролық сынақтарды жүргізу орындарында тарихи радиоактивті ластану мен қалдықтардың болуы болып табылады.
Бұдан басқа, Қазақстанның барлық өңірлерінде тұрмыстық қалдықтардың жаппай ұлғайып келе жатқан көлемін сақтау және қайта өңдеу мәселесі өткір болып тұр. Бұл ретте Қазақстанда коммуналдық қалдықтардың негізгі бөлігі (97%-дан астамы) бөлшектерге бөлінбестен шығарылады және ашық қоқыс алаңдарында жиналады, бұл топырақтың, жерүсті және жерасты суларының, атмосфералық ауаның ластануының себебі болып табылады.
Қазіргі уақытта республикамыздың көптеген өңірлерінде экологиялық ахуал қолайсыз жағдайда. Экологиялық дағдарыстың аса қауіпті көріністеріне атмосфераның ластануы, су ресурстарының сарқылуы және ластануы, қауіпті және уытты қалдықтардың жиналуы болып табылады.
Осылайша, ластанудың ұлғаю үрдісі барлық түрлер мен өңірлер бойынша байқалады. Халық санының өсуін, урбандалу деңгейінің артуын, сондай-ақ экономиканың дамуын ескере отырып, экологияға түсетін келеңсіз жүктеме таяу болашақта өсе түсетін болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
