Гельминттердің қала иттеріне жұғу көрсеткіштері

Генотипі гельминттерді жұқтыруға бейім жануарлардың тұқымқуалаушылығы туралы сұрақ «паразит - иесі» жүйесіндегі түрлі моделдерінде практика жүзінде бірнеше рет зерттелген. Бұл жұмыстардың кейбірі салқынқанды омыртқалыларда жүргізілген. А.Л.Қалабеков және Т.К.Кибизова [3] малоазияттық құрбақалардың гельминттермен залалдануын және фендердің өзара байланысын көрсетті, сонымен қатар құрбақаның фендеріне трематодтың анықталған фендері бейімделгенін көрсетті. О.В.Минеева [4] Саратовтың суқоймасындағы көлбақасын зерттеп, амфибияның екі фенотипіне тремактодтардың бірнеше түрі бейімделген: жолақты (striata) және дақты (maculata). Жолақты фенотипті амфибияның ағзасында трематодтарға жақсы жағдай екендігі, ал дақты мутантты особьтарда заталмасу темпі жоғары болғандықтан оларда жас гелтминттер тез жетілетіндігі анықталған.

Жылы қанды жануарлардың гелминттермен залалдануға бейімділігі, ақ тышқандарды зерттеу кезінде анықталды. Р.Ф.Новикова басқа авторлармен қосылып [5] эксперимент жүзінде генотипі описторхозға бейімділігін көрсетті: трематодтармен залалданудың 100%-ында және резистентті болғанда, тура сол жағдайда инвазияның экстенсивтілігі 33-тен 75%-ға шейін болады және тек қана бір гельминт өмір сүреді.

Үй жануарларының тұқымдарының көптігі, әр түрлі этиологиялық ауруларға бейімділігімен ерекшеленеді, сонымен қатар жұқпалы аурулар. Жануарлардың әр түрі жұқпалы ауруларға бейімділігі эмпирикалық зерттеулер арқылы анықталды. Гельминтоздарға қатысты бұндай зерттеулер өте аз, ал тұқымына байланысты гельминттердің бейімділігіне қатысты жұмыстар ешқашан жүргізілмеген деуге де болады.

Ит жануарлардың ішінде ең көпфункциональды түр болып табылады және селекциялық жұмыстарға ең көп қатысқан түр болып табылады. Әлемде жүздеген ит тұқымдары бар, олар бір бірінен мөлшерімен, конституциялық типімен, жүйке жүйесі ерекшеліктерімен және әр түрлі ауруларға резистенттілігімен ерекшеленеді. Көптеген атақты ит тұқымдары гельминтоздарға бейімділік белгілерін анықтау кезінде өте ыңғайлы болып табылады. Бұндай зерттеулер үлкен қалалардағы асылтұқымды иттердің гельминттермен залалдануынан сақтау үшін және көше иттерімен байланыс кезінде жұқтырмауын болдырмау үшін маңызды.

Ветеринариялық клиникаларының базасында, иттердің 10 түрлі тұқымын көптеген капрологиялық зерттеулер барысында, иттердің тұқымына байланысты гельминттермен залалдануы зерттелген.

Котельникова мен Вореничеваның әдістері арқылы ит фекалилеріндегі гельминт жұмыртқаларын анықтады. [6] Әр зерттелген топтағы залалданған иттердің сандық көрсеткішін және әр топтың арасындағы айырмашылықтарын шығару математикалық статистикаға сәйкес ортақ әдіспен есептелді. [7]

Жеке иелері бар, қала иттерінің әр түрлі тұқымдарында көбінесе үш түрлі гельминт жұмыртқалары табылды: Toxocara canis, Toxasczris leonina және Dipylidium caninum. Қала иттерінің бұндай түрлік құрамы олардың урбанизацияланған жағдайда гельминт жұмыртқаларын сақтауға және жұқтыру мүмкіндігіне ие болады. Аскаридат личинкалары жұмытрқа ішінде түлейді, сондықтан оны кеуіп кетуден сақтайды, зиянды заттардан сақтайды және т.б. Сыртқы ортада жұмыртқалардың ұзақ уақыт инвазиялық личинка күйінде сақталуы аскаридаттардың барлық иттерде таралуына ықпал етеді. Сонымен қатар, токсокара мен токсаскариспен инвазиясының диссеминациясын көше иттері атқарады, өйткені олар гельминт жұмыртқаларын сыртқы ортаға шашады. Ал үй иттерін далаға серуендету міндетті болғандықтан олардың да гельминт жұмыртқалары бар топырақ немесе басқа да заттармен қабысады. Қалада әр кезде инвазия орталықтары болғандықтан, асылтұқымды иттерге жұғу қаупі болып тұрады, сондықтан дегельминтизация жұмыстары жүргізіліп тұру қажет.

Сонымен қатар, инвазияланған иттер күшіктеріне сүті арқылы немесе ішінде жатқан кезде токсокараны жұқтыруы мүмкін. Соның нәтижесінде күшіктерінің бойлары жай өсіп, вакцинациядан кейінгі жағдайы нашарлайды және біраз күшіктері өлу қаупі туады (ол әсіресе мопс, такса, пудель тұқымдарында болады).

Қалада көше иттерінің популяциясы көбейіп кеткен жағдайда, үйде асыралатын декоративті жануарларға да аскаридат жұғуы мүмкін. Гельминт жұмыртқалары иесінің аяқ киімі немесе сырт киімі арқылы келуі мүмкін. Сондықтан, дегельминтизацияны үйде асыралатын майда жануарларға да жүргізу қажет.

Үй жануарларында дипилидің таралуына да көше иттерінің қатысы бар, олар көбінесе эктопаразиттермен залалданған болып келеді. Үй жануарларының дипилидиоздың профилактикасы ретінде тек қана көше иттеріне жақындатпау ғана емес, сонымен қатар оларды биттер мен басқа да эктопаразиттерден тазалап тұру керек. Ал ылғи серуенге шығаруды қажет ететін иттерге битке қарсы қарғыны тағып шығу керек.

Әр түрлі тұқымды иттерді зерттеудің негізгі сандық көрсеткіші 1кестеде келтірілген

Кестеде көргендей такса, немістік және кавказдық иттерінде, доберман, боксер, монсовтарда домалақ гельмиттермен залалдануға бейім екені дәлелденді. Ротвейлер, чау-чау, америкалық коккер-спаниелінде, той-терьерде және карлик пинчерде токсокара мен токсаскариспен азырақ залалданғаны байқалды. Сонымен қатар, коккер-спаниельде қиярлы цепеньмен залалданғаны өте жоғары көрсеткіште екені көрініп тұр.

Табиғи бейімділікпен қатар иттердің гельминттермен залалдануы олардың асырау ортасы да байланысты болады. Үй ішінде асыралатын декоративті жануарлардың гельминттермен залалдану қаупі басқаларға қарағанда азырақ болады.

Өте көп жұқпалы ауру жұқтыратын иттер әсіресе байланып тұрған жекеменшік үйлерде көп кездеседі. Бұл басқа иттермен қатынасқа баруды үзіп инвазияны болдырмайды. Бірақ олардың иелері итті өте сирек тазалап, дегелминтизация жүргізеді. Көп елдер егер ит далада тұрса онда ол қауіпті емес деп айтады. Бірақ олар тамақ берген кезде және қасына жақындаған токсокара мен дипилидиді жұқтыруы мүмкін.

Бізге әр түрлі тұқымдағы иттердің залалдануы әр түрлі болуын түсіндүру қиын. Гельминттердегі резистенттілігіндегі айырмашылық олардың мөлшеріне де жануарларды пайдалану түріне де байланысты емес. Әр иттің қожайыны олардың тазалығы гигиенасына әрдайым мән беру керек.