Тақырыбы: Психотерапияның қалыптасып дамуы

Клиникалық бағдарлы психотерапияда қолданылатны әдістер:

• 
  гипноз
  
• 
  аутогендік жаттығу
  
• 
  сендіру мен өзін - өзі сендірудің түрлері.
  

Қазіргі медициналық емес психотерапияда психотерапиялық әдістердің мазмұны мен бағыттарын қамтитын міндеттерді шешуге бағытталған;

• 
  науқастық психологиялық проблемаларын зерттеу және оларды шешуге көмек көрсету;
  
• 
  психологиялық денсаулығын нығайту және өзін - өзі сезінуін жақсарту
  
• 
  қоғамдағы адамдармен үйлесімді және сапалы қарым – қатынас орнатуда қолданылатын құралдардың психологиялық заңдылықтарын, механизмдерін зерттеу:
  
• 
  өмір сүру әрекетіндегі табысқа жету деңгейін, творчестволық потенциалын қолдана білуге, жеке басының дамуына ықпал ету.
  

Сендіру және өзін - өзі сендіру бар. Әр адамдардың сену деңгейлері – түрліше болады. Кейбір адамдар тез сенгіш келеді, ал басқалар ондай емес. Мысалы, көру залында бір адам жөтелсе, басқалар да соған қосылып жөтеле бастайды. Дәрігер сендіруді психотерапия мақсатында пайдалануы мүмкін.

Гипноз - әдісі көптеген адамдарға таныс болғаынмен, олардың психотерапия мен гипноз туралы түсінігі жалпылама болады. Психотерапияда гипноздан басқа көптеген әдістер тараған. Гипнотикалық сеанстардың мақсаты – гипнотикалық ұйқы туғызу. Терапиялық әсер болуы үшін адамды қатты ұйықтату міндет емес. Гипнотикалық ұйқының жеңіл, орта және терең кезендері бар. Жеңіл кезеңде (сомноленттік) гипноздағы адам маужырап, жалпы тыныштықты сезінеді, аяқ – қолы ұйып, ауырлағанымен, айналадағы дыбыстарды естиді, болып жатқанды ұғынады, сөзбен сендіруге қарсы тұрып белсенді қозғалыс жасайды. Орта кезеңде (гипнотаксия, каталепсия) ауру адам қайда екенін, айналада не болып жатқанын сезінеді, бірақ денесінін қалпын өзгерте алмайды, сендірудің бәрін орындайды. Сеанстан кейін сырқат адам сендірудің мәнін есіне сақтайды. Терең кезеңде (сомнабулизм – жүйкесі бұзылған адамның ұйқы кезіндегі жүрісі) ауру адам айналадағының бәрін шаттастырып, толық бағынады, кей кезде кейбір мәліметтерді ойындасақтағанымен, кейін ұмытыпкетеді. Басқаша айтқанда, ауру адам сендірудің маңызыны есте сақтай алмайды. Ауру адамды «жағдайыңыз жақсы, ұйқыңыз бен сергектігіңіз қалыпты» деп, аурудың белгілеріне байланысты сендіреді. Сеанстың ұзақтығы 30 минут, ал оның саны 5 – тен 40-қа дейін. Гипноздың физиологиялық негізі әлі де жан – жақты тексерілмеген, И.П. Павловтың айту бойынша, гипноз дегеніміз – мидың жарты шар бөлігіндегі жүйке процестерінің «күзет нүктелерін» тежеу. Осының нәтижесінде дәрігер мен ауру адамның арасында сөз арқылы байланыс (раппорт) орнайды.

Физиологиялық тұрғыдан гипноз – ми қыртысындағы клеткаларда болатын тежеу процесіне негізделген жарым – жартылай ұйқы. Мұнда ми қыртыс клеткаларының бәрі тежелмейді, тек бір бөлігі ғана тежеледі, яғни «кезекші нүктелер» ұйықтамаған жағдайда дәрігер мен ауру адамның арасындағы қатынас сақталады («көпір, раппорт»). Психотерапияның әдістернің бірі ретінде гипнозотерапияны арнайы дайындықтан өткен дәрігерлер жүргізеді.

З. Фрейд катарсис-«тазалану» (Аристотельдің термині «катаризис») принципіне «психоталдауды» (бұрын болған психикалық зақымданудан ажырасу) қолданады. Катарсис әдісіне сүйене отырып, Фрейд артынан «санасыздық» туралы ойды дамытып, «психоталдау» әдісін құралды. «Мәдениетті психоталдау», «психодрама» - психоталдаудың өзгертілген түрлері В.М. Бехтерев психоталдаудан объективті бөлігі – «психоанемнезді» кең түрде пайдаланады.

Психотерапиялық әсерлердің ішінде өзін - өзі жаттықтыру үлкен орын алуда. Бұл әдісті ұсынған – неміс психотерапевті Генрих Шульц. 1932 жылы Шульц бұл жөнінде көлемді еңбек жазды. Өзін-өзі жаттықтырудың тарихи тамырларын зерттеу арқылы, ақыл-ойдың дене қызметіне тигізетін әсері үнділік діни ілім бойынша хатха мен йогта екендігі анықталған. Алайда Шульцтің әдісінде йогтардың діни – мистикалық ілімінің элементері мүлде жоқ.Тән жаннан айырылған соң «әлем рухымен» қосылып, йогтардың дене тұрқы ерекшеленіп, өз назарын бір нүктеге аударып, тынысын өзгертіп, айнадағылардан жекеленіп, ерекше бір жайбарақат жағдайға түседі.Йогтар жаттығудың арқасында тыныс алуын, жүрек соғуын және соматикалық қызметтерді өзгерте алады. Шульцтің жаттығу арқылы бұлшық еттерді босаңсытуға, салмақ пен жылыны, ішкі жайбырақаттық пен жеңілдікті сезінуге болатынын көрсетті. Қазір өзін-өзі жаттықтыру арқылы әртүрлі жүйке-психикалық зақымданудың алдын алуға болады.

№5 Дәріс

2. 
   Клиникалық-бағдарлы және жеке адамға бағдарлы әдістер
   
3. 
   Гипноз, аутогендік жаттығулар, сендіру мен өзін-өзі сендіру
   

Ауру адамға қатыгез, тұрпайы мінез көрсету, адам тағдырына бейқам қарау – дәрігерлік мамандыққа жат нәрсе. Егер студенттер секция залында шылым шексе, анекдот айтып қарқылдап күлсе, одан қандай дәрігер шығуы тиіс. Мұндай жағадай болмауы үшін дәрігер үнемі өзінің мамандық деңгейін және адамгершілік қасиетін шындауы керек.

Ятрогения (ятропатогения) дегніміз дәрігердің тексеру, не профилактикалық іс - әрекеттері кезінде ауру адамның денсаулығына зиян келтіру, яки кең мағынада – ол медицина қызметкерлерінің ауру адамға тигізетін залалы деген мағынада қолданылады. Корроригения – мейіркештің тигізетін залалы, дидагтогения, не педагогения – оқытушының оқушыға келтіретін залалы.

Дәрігердің дұрыс емдеуінен адам соматикалық ятрогенияға ұшырайды. Психикалық ятрогения – психогенияның бір түрі (психикалық зақымнан кейінгі ауру), яғни ауру адаммен ойлап, байқап, мақстақа байланысты сөйлесеуінен болатын психикалық зиянды әсердіңі қорытындысы. «Күту эмоциясы» жаңа рефлекстердің тууын үдетеді деген В.М. Бехтерев. Дұрыс жолға қойылмаған медициналық ағарту жұмысы да ятрогенияны тудырады. Қалыпты жағдайдан ауытқуды дұрыстап түсіндірмеу асығыстық жасау, аңдамай сөйлеу және басқа жағдайлар – ятрогенияның көзі.

Дәрігердің өз кінәсінен жіберілген қателік білімнің таяздығынан, жұмысқа немқұрайды, жауапсыз қарйтындығынан туындайды. дәрігерге байланыссыз болатын қателер медицина салаларының нашар дамуның не аурудың белгілі түрде білібеуінің салдары. Мұндай қателер жоғарғы дәрежедегі мамандар мен үлгілі медицина мекемелеріне клиникалық, патаномиялық диагноздардың сәйкес келмеуінен де болуы ықтимал. Клиника ішіндегі өзара дау – дамай, дәрігердің жиі ауруы, асығуы мен шаршауы көптеген қателіктерге душар етеді.

Медицинаға қатысы жоқ адам дәрігердің диагностикалық қателерге көзқарастары әр түрлі. Дәрігер өз қатесін шындық тұрғыдан сезінсе, ал ауру адам оны дәрігердің білмеуімен не көмектескісі келмегенімен байланыстырады. Екі дәрігердің дербес ұсыныстарын да ауру адам қателікке санауы мүмкін. Мұндай жағдайда ауру адамға дәрігерлердің әрқайсысының өзіндік емдеу тәсілдерінің болатынын байыппен түсіндірген жөн.

Дәрігерлік құпияны сақтау Гиппакрат антында көрстілген. Болашақ дәрігерлер оқу орнын бітірер алдында осы антты қайталайды. Дәрігерлік құпияны сақтаудың әсіресе психиатриялық практикада мәні зор. Психиатр дәрігердің бақылауында болу адамдарда теріс ұғым тудырады. Ауру адамдардың, не олардың туыстарына берілетін және басқа мекемелерге жіберілетін анықтамаларда дәрігер психиатрдың кеңесі мен қорытындысы көрсетілмеуі керек. Азаматтардың психикалық денсаулығы туралы мәселені шешуді куәландыру жөнінде нұсқау бар. Балалар мен 16 жасқа дейінгі жасөспірімдерді психиатр тек ата – анасының ықтиярлығымен қарайды. Балаларды жалпылама қараған кезде мұндай ықтиярлықтың қажеті жоқ.

Психогенетика мен психопрофилактика. Жалпы гигиенының бір саласы психогигиена (гигиенос – ежелгі гректердің «шипалы», «емдік» деген сөзі) дегеніміз адамның психикалық қызметіне қолайлы жағдай жасап, оның психикалық денсаулығын сақтап, нығайтатын шаралар кешені.

Психопрофилактика психикалық аурулардың және невроздардың алдын алу, оларды бәсендету. Көне заман дәрігерлері ми мен дене қызметін қамтитын жалпы гигиенаға, неке гигиенасына көп көңіл бөлген. К.Гален «Құмарлық гигиенасы немесе өнегелі гигиена» деген кітап жазды. Бағзы замандағы Ж.Э.Д. Эскироль, Морель, Э.Крепелин секілді психиатрлар психогигиена мен психопрофилактканы дамытуда көп еңбек сіңірді. ХІХ ғасырдың екінші жартсында Ресейде психогигиена мәселелерімен шұғылдану басталды.

Психогигиена айналадағы ортаның, әлеуметтік, өндірістік, тұрмыстық себептердің адам психикасына ететін әсерін тексереді. Экология проблемалары жалпы гигиеналық және психогигиеналық мәселелермен байланысты. Психогигиена тұрмыс, отбасы, неке және бала емізетін әйелдер, жыныстық тәрбие гигиенасын т.б. қорғауға ықпал жасайды.

Психогигиена мен психопрофилактиканың ара жігін ажырату қиын. Психогигиена және психопрофилактика мәселелерімен дәрігерлердің бәрі де, оның ішінде психиатрлар, педиатрлар мен гигиенистер шұғылданады. Бұл мәселелердің көбісі емханаларда, диспансерлерде (психоневрологиялық, наркологиялық, онкологиялық т.б.) шешіледі.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы психопрофилактиканы үш кезеңге бөледі. Бірінші кезеңде психикасы сау адамдарда жүйке – психикалық аурулардың алдын алу шаралары, екіншісінде басталған процесіт үзу, аурудың қайталануына қарсы шаралар, үшіншісінде мүгедек болудың адын алу шаралары жүргізіледі. Бұларды психикалықденсаулық сақтау мкемелері реттейді. Туа кемтар болған, жүйке – психикалық ауруларына шалдыққан балалардың әрі қарай дамуын бақылауда медициналық – гинетикалық лабораториялар мен кабинеттеріндің көмегі зор. Адамдардың психикалық денсаулығын сақтауда спорттың алатын орны ерекше. Спортқа жұртты жаппай тарту шаралары жүргізілген жерлерде жеке адамның ұнамды қасиеттері дамып, жігерін күшейтеді, айналадағы ортаның қолайсыз жағдайларына деген қарсылықты арттырады.

Балалардың ана құрсағында жатқандағы кезінен кейін психогигиена ата – ана денсаулығынан, анасының, нәрестенің физикалық – психикалық дамуынан, тамақтандыру сапасынан, сәби мен ата – аналарының психологиялық қарым – қатынасынан басталады. Жеке адамның қалыптасуына отбасының эмоциялық іс - әрекеті де бұған әсер етпей қоймайды. Ата – анасының маскүнемдікпен, не нашақорлықпен айналысуы отбасына келеңсіз жағдай туғызып, баланың психикасының зақымдануына, оның жеке басының қалыптасуына қолайсыз әсер етеді. Дұрыс тәрбиелемеу (аз қамқорлық жасау, шектен тыс қомқорлық жасау, «отбасының табынушысы», «жетім» ретінде) ұнамсыз әсер етеді.

Оқытудың дұрыс ұйымдастырылуы ой мен дене жұмысының және дұрыс демалудың да біркелкі бөлінуінің психопрофилактикада маңызы зор. Мұнда мектеп дәрігерінің атқаратын рөлі ерекше. Жүйке – психикалық зақымданудың алдын алу, яғни дәрістердің белгілі бір жүйемен ауысуын көздейтін сабақ кестесін жасауға қатысу мектеп дәрігерінің міндетіне саналады. Бұл орайда ұнамды эмоцияларға толы белсенді сауықтыру ойындарын ұйымдастырудың пайдасы мол.

Еңбек психогигиенасының мақсаты – жоғары автоматтандырылған, бір қалыпты ырғақты, конвейер жүйелі өндірістің зиянды жағдайларын азайту. Мұндай ұнамсыз әсерлерді азайтуда өндіріс гимнастикасының, сауықтыру кабинеттерінің орны ерекше. Адамдар арасындағы дұрыс мәдени қарым – қатынас, психикалық зақымдануды тежесе, ал өзгенің қайғысына қынжылмайтын пиғылы теріс, меңмендік, тәкаппарлық, басқаларға немқұрайды қарау психикалық жағынан өзгеруі туралы жоғарыда айтылды. Өзіне бағынатын адамдарға немқұрайды, не дөрекі қарауға болмайды.

Психогигиенаның негізгі мідеті – адамдар қарым – қатынасында психиканы зақымдайтын жағдайлар мен себептерді азайту. Оның негізгі міндеттерінің бірі - өндірісте де, тұрмыста да шумен күресу. Көшедегі көлік, радиоқабылдағыш, теледидар мен әуез аспаптарының шуы неврология, невроз ауруларын тудырады. Психогигиеналық кешенде жыныстық өмірдің психогигиенасы белгілі орын алады. Әр түрлі үйлеспеушіліктің алын алу үшін бала жастан саналы жыныстық тәрбие беруді енгізу қажет. Балалық – жасөспірім уақытынан әр деңгейдегі (интеллект, инстинкті) жыныстық қарым – қатынасты білу неврозды тудыратын үйлеспеушілікті азайтады. Жыныстық сезіммен байланысты невротикалық және басқа бұзылулардың алдын алу үшін жыныстық дамудың жасқа қарай мерзімдерін, жыныстық ерекшеліктерді білу қвжет. Бұл мәселелерді жыныс туралы ғылым – сексология (латынша «жыныс», «логос» - ғылым) ғылымы зертейді.

Ғылымның урология, эндокринология, психиатряи, неврология, гинекология, дерматовенерология салдарымен байланысты бұл тарауы 1950 жылдардан бастап дамыды. Медициналық сексология, не сексопатология клиникалық медицинаның саласы ретінде жыныстық бұзылудың функционады, эмоционалды, дербес жақтарын зерттей отырып, диагностикалық, емдеу және алдын алу шараларын белгілейді. Қазіргі кезде сексопатология жеке клиникалық пән болы саналады.

Жыныстық қалыптасуға сәби жастағы себептер ғана емес, құрсақтағы себептер де әсер етеді. Ультрадыбыстық зерттеулер құрсақтағы нәрестенің өзінше тіршілік етіп, дыбыстарды еститінін көрсетті. Қазір жетілдірілегн әдісті қолдана отырып, 8 – 12 апталық нәрестенің аяқ – қолы саусақтарымен ойнап, басын қасып, көзін ашып – ұмғанын көруге болады. Егер анасының жатырындағы сұйықты алу үшін ине өткізсек, нәресте инеден қашып, қарама – қарсы жаққа ауысады. Соңғы жалдары құрсақтағы нәресте мен сәбидің жағдайын зертейтін жаңа микропсихология ғылымы пайда болды. Ата - анасынан белгілі мөлшерде ұнамды әсер алмаған нәрестенің (мәселен, «жоспарланбаған» баланың керегі болмаған кезде пайда болған нәрестенің) орталық жүйке – жүйесінің қалыптасуына келіссіз жағдайлар утаы екен. Бір – үш жастағы ұл – қыздарда жыныстық сана қалыптасады. Қыз – қыз екенін, ұл – ұл екенін түсінеді. 3 – 4 жастағы бала басқа жыныстыны киіміннн, шашына дауысын қарай ажыратады. Ер балаларға қарағанда, 1 – 3 жастағы қыз балаларөз ауруын сезгіш келеді. Мұндай жағдайда қыз балаларға мейірімділік аз болса. Олардың есеген кезде эрогендік және экстрагендік аймақтарының сезімталдығы тез дамиды. Қыз бала дұрыс тәрбиленуі үшін үш жасқа шейін анасымен болуы керек. Жезөкшеліктің, нашақорлықтың және жұққпалы жыныс ауруларымен ауырудың алдын алу үшін сәби кезден дұрыс жыныстық тәрбие берген абзал. Жас кезінде шешесімен эмоциялық қарым – қатынаста болмаған жезөкше, нашақор әйелдерден туған қыз балаларың бой жетіп, тұрмыс құрып, нәресте сүйген кездерінде аналық сезімі күшті болмайтынын байқаулар көрсетті.
№ 6 Дәріс

Тақырыбы: Психотерапиядағы динамикалық бағыттар

Сұрақтары:

1. XX ғасырдың 20-30 жылдарындағы психология дағдарысы

2. Батыстық психологияның бүгінгі жағдайы

3. Гуманистік психология

4. Ғылыми психологияның принциптері мен жалпы зерттеу әдістері

XX ғасырдың басында өркендей бастаған ғылым мен өндіріс- экономиканың талаптарына орай сана (интроспектік) психологияның дағдарысы болды. Оның субъектив әдістері қоғамның объектив қажеттіліктеріне сай келетін ұсыныстарға шамасы жетпеді. Осыдан психология зерттеулерін жаңа объективті әдістер тұғырына орнықтыру жолдары іздестіріле бастады. Сондай-ақ сол кезде Францияда кең тараған невропатология және психиатрия саласындағы зерттеулердің нәтижесімен де байланысты болды.

Психологияның қарқынды дамуына Ч. Дарвиннің эволюциялық тағылымы үлкен ықпал етті. Бұл ілімге орай барша психологиялық дүние қоршаған орта мен тіршілік иесінің икемдесу әрекетінен ажырасуы мүмкін емес деген тұжырым орнықты. Эволюциялық теория ықпалында интроспекция әдісін (үңіле тану) қолдану мүмкін емес бала мен хайуанат психикасын зерттеу етек алды. Осылайша әр түрлі ықпалдар мен жағдайлар ғылымда бірнеше жаңа психологиялық теориялардың туындауына себепші болды.

Бихевиоризм – XX ғ. американ психологиясының басты бағыты- ол психологияның мақсаты сананы тану емес, әрекет- қылықты зерттеу деп білді. Бихевиоризм теориясы негізінде адам мен хайуанаттардың әрекет- қылығы – сыртқы орта әсеріне (стимул) болған организмнің кері (сөз, эмоция арқылы) жауаптарының жиынтығы деген ұғым жатыр. XIX- XXғғ. тоғысында бихевиоризм психологиясы жануарлар психикасын эксперименттік талдауға салу нәтижесінде пайда болды. Адам психикасын зерттеуде қолданылатын өзін- өзі бақылау тәсілін пайдалану мүмкін болмағандықтан, эксперимент жасау әдісі іске қосылды. Бұл әдісті бихевиоризм адам психикасын зерттеуге де қолданды. Бихевиоризмнің жалпы әдіснамалық алғы шарты позитивизмнің принциптерінен шығады. Осы принциптерге сәйкес ғылым тек бақылау жүргізіп отырған затын баяндауы тиіс, ал бақылауға тікелей берілмеген мәліметтермен ішкі механизмдерді талдау алдамшы болады.

Бихевиоризм психологиясы сананы емес, әрекет- қылықты зерттеу керек деген негізгі тезис тұжырымдады. Бихевиористер сана деп адамның тек басынан кешкен субъективті мағлұматтар жиынтығын айтады. Сана сыртқы дүниені бейнелейтін мидың нақты қызметі екенін олар мойындамайды, психиканың материалдық субстратын құрайтын ми физиологиясына қарсы шығады. Бихевиоризм теориясын қалаушы – Э. Торндайк, бағдарламасын жасап «бихевиоризм» терминін енгізген Дж. Уотсон. Бихевиоризм тағлиматының кризистік халге жетуі- сана, ойлау, ерік сияқты негізгі ұғымдарды психологиядан шығарып тастап, психиканың әлеуметтік жағын ескермеуінде.

Пиаже тұжырымының ең үлкен қатесі- баланың біртұтас дамуын ескерместен, ақыл- естің өрістеу тұғырын интеллекттің өзінен іздеді, ал сананы дамытушы факторлар арасында ол қоғамдық тарихи әрекет болмасына ешқандай орын қалдырмады.

Пиаженің теориялық тұжырымдары жоғары деңгейдегі ойлау қабілеттерінің көзі өткендегі ой мүмкіндіктерінде болатынын дәлелдеп бақты. Ой қабілеті өзінен- өзі кемелденбейтінін, ал даму адам қасиеті екенін, сол адамның адамгершілік қасиет қатысымен шыңдалған сайын оның санасының жан- жақты дамып, ойлау дәрежесінің көтерілетінін тіпті көре білмеді.

Генетикалық психология зерттеулеріндегі ең үлкен олқы- кемшілік: интеллект даму деңгейінің бірінен екіншісіне өтуде оқудың маңызы орынды бағаланбай, әлеуметтік қоғамдық фактордың жеке адам қалыптасуындағы мәні жоққа шығарылды.

1. 
   жанұядағы зерттеу;
   
2. 
   жанұялық талқылаулар;
   
3. 
   ауру мен ата- аналарының психотерапиясы
   

Зерттелуде дәрігер, ауру адам және ата- анасы кіші топты құрайды, яғни олардың қарым-қатынастары психотерапияның келесі процестеріне әсерін тигізеді. Біріншіден, қатысушылардың дәрігерлік көмекке деген ұстанымдарына байланысты. Көпшілік ата- аналар балаларымен конфликтілік жағдайда болып, дәрігер баласына өз талаптарын орындауға мәжбүрлейді деп ойлайды. Сондықтан дәрігер жанұялық қарым- қатынастың прогрессивтік дамуына конфликтіге қатысушылардың әрбіреуіне түсінушілікпен қарауы тиіс.

Мұндай рөлдерде анасы өзі неврозбен зардап шегетін және баласының ауру болғанына әдетте өздерін кінәлап, оларды кінәлі сезімі басым болып келеді. Ал екнішілері тек қана мамандардың айтуы бойынша ғана балаларын әкеледі, сондай-ақ олар өздерінің жауапкершіліктерін мүлдем сезінбейді. Бұл ата- аналар тек қана дәрігердің ұсыныстарына сүйенеді.

Жанұялық психотерапияның жұмысын күрделендіретіндер, яғни ата- аналарының параноялды бағыттаулары, яғни авторитарлы, истериялық және эгоцентрлі тұлғаның қорғаныс белгілері, эмоционалдық алаңдауға мүмкіншіліктері жоқтар, «товарлы феминизм», ойлаудың төменгі деңгеі, шыдамсыздық және мінез- құлықтарының тұрақсыздығымен сипатталады. Мұндай ата- аналар – психотерапевтілікке сенімсіздікпен қарайды, дәрігердің әрекетін, психологиялық емдеу әдістерін қабылдамайды.

Авторитарлы ата-аналар психотерапияның тактикаларын алдын- ала өздері анықтауға бейім болып келеді.

Параноялды бағытталатын ата- аналар сияқты, бұлар да дәрігерге талап қойғысы келеді. Бір дәрігерден екінші дәрігерге ауысып, «ғажайып әрекетті» дәрігерді іздеу жолында болады. Және өздерінің қарым- қатынастарын өзгерте алмайды. Бұлар да истериялық белгілері бар ата-аналар сияқты, яғни өздеріне, көп зейін аударуды талап етеді. Балаларына керек зейінді өзіне аудартады, сонымен қатар олардың көзқарастары бойынша неғұрлым тиімді психотерапияның «гипносуггестивті» әдістерді таңдайды.