Баспа №3 26. 02. 2010ж орнына №4

Дене терапиясына әр түрлі бағыттар мен тәсілдер кіреді. Бұған: Александр Лоэннің биоэнергетикалық дене терапиясы, Фельденкрайздің әдісі, Александрдің әдісі, рольфинг, Артур Яновтың алғашқы терапиясы, сезіммен ұғыеуға бағдарланған терапия. Сонымен қатар дене терапиясына хатха-йога, тай-цзи-цуань, айкидо және басқа да шығыс үйретулердің әдістерін жатқызуға болады. Александр Лоэннің биоэнергетикалық дене терапиясы, терең дем алуды, энергетикалық блоктарды ұғыну және бұлшықет қабатын әлсірету үшін арнайы дене тұрыстарын қолданады, сонымен қатар энергия ағымын мобилдеу үшн және «жасырылған» эмоцияларды босату үшін сөйлесу процедуралары. Фельденкрайздің әдісі тиімсіз әдеттерді ұғудан, қарапайым әрекеттерде артық күштітөмендетуден тұрады. Ол тиімді әдеттерді және шынайы грацияны, еркін қимылдарды құруға көмектеседі. Өзіндік сананы кеңейтуге және қабілеттерді дамытуға көмектеседі. Александрдің әдісі дене тұрыстарын түсінуге және оларды жақсартуға бағытталған. Адамға дене мүшелері арасындағы өзара гармониясын түсінуге көмектеседі. Рольфинг (Ид Рольф) қол бөліктері арқылы терең денені ұқалау, денені қайта құру, осанканы түзету, сол арқылы тұлғаны психологиялық жаңарту. Артур Яновтың алғашқы терапиясы бұрыңғы болғандарды бастан кешу үшін қиын болатындарды есіне түсіру, жаңғырту. Бұл өте маңызды, бұл арқылы жасырын қысымдарды анықтап, оларды жою. Сезіммен ұғынуға бағдарланған терапия – бұл процесс бала кезімізде болған, бірақ өмір барысында жоғалтып алған қабілеттерді қайтадан үйрену, денемен түйсіну.

Шығыс әдістер өте күрделі және көп қырлы. Хатха-йога статистикалық дене тұрыстарына акцент қояды, оның негізгі мақсаты денені әр түрлі энергияның тасымалдаушысы ретінде тазалау және оны күшейту. Тай-цзи-цзуань дененің ішіндегі энергия жүйесін дамыту. Мұнда динамикалық жаттығулар қолданылады. Айкидо көбінесе қорғаныс жүйесі ретінде танымал, бұл жүйенің мағынасы - өзінің ішкі әлемінің гармониясы.

№ 23 Дәріс

2. 
   Би терапиясының әдістері.
   

Топтық би терапиясының негізгі міндеті - өзіндік «Меннің» саналы түрде ұғынылуы мен сезімденуін жүзеге асыру. Денемен жұмыс істеу тәсілдеріне қарағанда, би терапиясында дененің идеалды моделі жоқ. Би терапевті денеге эволюциялайтын процеске сияқты назарын салады. Денемен жұмыс істеудің түрлі тәсілдерінен осы терапияның тағы бір маңызды айырмашылығы клиенттің өзін-өзі зерттеуінде (клиент белсенділігінің принципі), би қозғалыстары клиенттің өз қалауымен дамиды да, терапевт оның артынан қайталайды (яғни терапияның директивті емес стилі). Берілген терапия сыртынан қалай көрінетіні емес, қозғалыстардың қалайша сезілетіндігі туралы қызығушылықты танытады.

Юнгиандық аналитик пен би терпевті Джоан Смолвуд, оның шәкірті Мери Уайтхаус пен Труди Шуп терапевтік үрдістің 3 құрамдас бөлігін бөліп көрсетті:

-Саналы түрде ұғыну (дене бөліктерін, демін, сезімдерді, образдарды).

-Қозғалыстарыдың мәнерлілігін арттыру (иілгіштіктің, жоспарсыз қозғалыстардың, қозғалыс элементтерінің әр түрлілігінің дамуы, өз қозғалыстарының шектерін анықтап оны кеңейту).

-Аутентикалық қозғалыстар (өзіне толғаныстар тәжірибесін қосатын ішкі түйсінуден шыққан және тұлғаның интеграциясына әкелетін жоспарсыз би импровизациясы). Аутентикалық қозғалыстар К. Юнгтың санасыздық бөліктері ретінде сипаттаған психиканың белгілі бір бөліктерін белсендендіреді.

Би терапиясы басқа тәсілдерге қарағанда, би терапиясы денемен жұмыста түстерді, образдар мен символдарды қолданады. Би терапиясы - өте көп еркін кеңістік қолданылатын терапияның жалғыз түрі. Сонымен қатар мұнда клиенттің шығармашылық және мәнерлі ішкі әлемін кеңейту мен байыту үшін салмақ, кеңістік, уақыт сияқты түсініктер де қолданылады.

Би терапевті терапевт – клиент, клиент – кеңістік, саналы қозғалыстар – саналы емес қозғалыстар деген өзара қарым-қатынасқа назарын шоғырландырады. Би терапиясы екі формада көрінеді: дербес және топтық. Топтық формада би терапиясының үрдісі қатысушылардың жоспарсыз қозғалысын бағыттап дамытады. Әдеттегі топтық сессия өзіне 3 бөлікті қосады: қызу, оның дамуы мен аяқталуы (бұндай құрылым басқа да психотерапевтік топтарға тән: психодрама, гештальт үшін т.б.)

Қызу бөлігі топқа енуге, өзінің кейпін дұрыс сезінуге, орталықтануға көмектеседі. Қызудың нәтижесінде топқа қатысушылар өзін әдетте координацияланған және қозғалуға даяр болатындай сезінеді. Сонымен қатар бұл кезеңде өз сезімдері мен ойларын дене мен қозғалыстардағы байланысындағы мәнін саналы түрде ұғынуға бастау болады (Мысалы: иықтар мен қолдардың тартылуын адамның әлдебір жағымсыз нәрсені өзінен итеріп тастайтын құбылысқа дамытады). Қозғалыстарды қайталап және күшейте бере би терапевті әрбір адамға сезімдерін кері визуальды байланыс арқылы саналы түрде ұғынуға көмектеседі. Бұнда терапевт топқа өзте сезімтал түрде қарау керек, себебі эмоционалды және денелік шектен тыс күштеме жұмыстағы кедергілерге әкеп соғады. Терапевт қозғалыс үрдісін вербалды кері байланыс арқылы аяқталу бөліміне жетуге көмектеседі. Бұл кезең Мен құрылымының денелік, эмоционалды және когнитивті құрамдарының интеграциясына алғышарт болады.

Би терапевті ағымдағы эмоционалды және психологиялық тақырыптарды әрбір адамның өткенімен сәйкестендіре келе ашып көрсетіп, дамытады. Топтық жұмыстағы негізгі тақырыпқа «Басқа адамдармен байланыс орнату кезінде өзі болып қалай қала беруге болады» деген мәселе жатады.

Бұрында би терапиясы көп жағдайда ауыр бұзылулары бар адамдарға қолданылған. Ал бүгінгі таңда – өзін-өзі қабыл алуға, өзін-өзі өзектеуге, Мен бөліктерін интеграциясын, эффективті тұлғаралық және топтық өзара әрекеттестікті дамыту мақсатымен психологиялық қиыншылықтары бар дені сау адамдармен жұмысқа неғұрлым көп бағдарланған терапия болып табылады. Сондықтан да би терапиясының әлеуметтік-психологиялық аспектілеріне неғұрлым көп қызығу туындап отыр. Би терапевті жұмысының үш негізгі аумағы бар:

1. 
   Дене мен оның қозғалыстары
   
2. 
   Тұлғаралық қатынастар
   
3. 
   Өзін-өзі саналы ұғыну
   

Екінші аумақта би терапевті ритмді және тура денелік өзара әрекеттестікті қолдану арқылы коммуникацияның базалық деңгейін орнатады. Топтық тәжірибе өзін-өзі саналы ұғыну деңгейін адам басқа адамдардың қозғалыстарын бақылағандағы визуалды кері байланыс арқылы көтеруге мүмкіндік береді. Басқалардың сезімі денелері арқылы қалайша көрініс беретіндігін бақылай отыра, топқа қатысушы өзінің сезімдерін идентификациялауға және табуға үйренуі мүмкін.

Үшінші аумақтағы мақсаттар саналы денелік тәжірибе өзін-өзі саналы ұғынуды тереңдетеді деген ойға байланысты топталған. Дербестілік ерекшеліктерінің неғұрлым тура көрініс беруі дене арқылы мүмкін болады.

Би терапиясының негізгі техникалары жалпы би сессия ұлпасына кіргізіліп, қозғалыс пен би тіліндегі белгілі терапевтік техникалардың интерпретациялары болып табылады. Оларға: НЛБ-дағы дем алу техникасы, асыра көтермелеу, гештальт-терапиядағы сезімдерді күшейту мен оның көрінісін алға итеру, би сессиясы үрдісіндегі белгілі бір қозғалысты асыра көтермелеу, тақырыптың әрекетке өтуі, би терапиясындағы қозғалыс диапазонын кеңейту және т.б. осылайша, би терапиясының тәсілдері психиатрияның басқа да бағыттарындағыдай екенін аңғара, оның өз кеңістігінде денеде және қозғалыста жұмыс істейді. Би терапиясында көптеген тренингтерге кіретін формат-техникалары қолданылады. Оларға: «континуум», «аутентикалық қозғалыс», байланыс импровизациясы, «жолаушы биі» (pedestrian dance), Габриэла Роттың «дене джазы» т.б. Осылайша, би терапиясындағы техникалар бірнеше қызмет атқарады:

Би терапиясы бұлшықет жүктемесінің паттерндерінің динамикалық аспектісін жасап шығаруға мүмкіндік береді. Би терапевті қоршаған нәрселерге өте сезімтал назарын аударуы қажет, себебі ол адамдарға эмоцияларын сезініп, оларды трансформациялауға және көрсетуге мүмкіндік беруі керек. Би терапиясындағы топ дегеніміз – бұл түрлі әлеуметтік жағдайлардың микрокосмы, бұның арқасында клиенттер өзін және өзгелерді адекватты түрде қабылдауға және қылық-әрекеттік мүмкіндіктерді кеңейтуге үйренеді.

Психикалық проблемасы бар адам психолог маманға бірден өз тағдырын, болашағын, ойын, жоспарларын ақтарылып жеткізе алмайды. Сондықтан, психологиялық тестілеуді сауатты қолдана білудің жағымды жақтары клиент жөнінде көптеген психологиялық мәліметтерді түсінуге көмектеседі. Мынандай жағымды жақтары бар:

• 
  Тестілік әдістемелер арқылы клиенттің жеке басы деңгейін диалогтан гөрі тереңірек анықтауға болады.
  
• 
  Стандартты әдістемелерді қолдану арқылы қалыптасқан бай тәжірибелерімен танысамыз.
  
• 
  Статистикалық тестілік талаптар мен сандық көрсеткіштер арқылы психологиялық жұмыстың сапасын, клиентке әсерін, өзгерістерін қадағалап, салыстыра аламыз.
  
• 
  Клиенттің психологиялық жағдайы мен ерекшеліктерін анықтауға, қарым-қатынас орнатуға, сеніміне кіруге, іс-әрекетін белсендіруге көмектеседі.
  

• 
  экспресс – тестер;
  
• 
  тереңдетілген психологиялық диагностикаға арналған тестілер;
  
• 
  тереңдетілген психологиялық диагностиканың әдістемесі
  

Дегенмен, психологиялық тестілеуді қолдануда кейбір қателіктер де кетіп жатады.

1. 
   Адекватсыз тестілік әдістемелерді таңдау.
   
2. 
   Дұрыс емес диагностикалық шешімдерді қабылдау.
   
3. 
   Психологиялық диагностиканың нәтижелерін дөрекі түрде жеткізу.
   

• 
  деноминализация – терминдерді өңдеу, клиенттің кім және қандай қасиеттері бар екендігін айтпай, оның не істейтіні мен сезімін айтуы;
  
• 
  контекстуализация – болған жағдайдың мазмұнына нұсқау, клиенттің қашан, қай жерде өзін ұстайтынын айту;
  
• 
  позитивті рейнтерпретация – клиенттің мінез – қылығындағы жағымсыз жақтарын жоққа шығару.
  

• 
  өзінің психикалық ерекшеліктерін, қасиеттерін, бойындағы «артықшылығын» түсінуге;
  
• 
  жағдайларға байланысты мінез-қылықтарын дұрыс көрсетуге;
  
• 
  әр түрлі жағдайларда бағдарлай білуіне көмектеседі.
  

4.1. СӨЖ және СӨЖО тапсырмаларын орындауға әдістемелік нұсқау.

Өздік жұмысының маңыздылығы оқытыушының көмегінсіз, студенттің міндетті түрде қатысуы мен, алынған ақпаратты білімде қолдану оның қандай да бір іс-әрекетте қолданылуынан тұрады.

СӨЖ– өзінің білімін жетілдіру әдісі, оқытудағы әртүрлі әдістермен дедактикалық байланысы. Студент өздік жұмысы процесінде белсенді шығармашылық жеке тұлға ретінде көрінеді, өзінің мәдениетін таратушы, бағдарын,болашақ мамандыққа көрсетеді.

І. Берілген тақырыпты конспектілеу.

Негізгі талаптар:

1. 
   Жазып отырған тақырыптан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашуға талпыну.
   
2. 
   Артық баяндау, қажетсіз дәлелдемелер мен көп сөзділікке жол бермеу.
   
3. 
   Міндетті түрде жоспар болуы және тақырып мазмұнын жоспарға сай рет-ретімен жүйелі баяндауы қажет.
   
4. 
   Жұмыс түсінікті, мағыналы, орамды тілмен жазыдуы тиіс.
   
5. 
   Барлық айтылған ойды жинақтап, тұжырымдап, тиісті қорытынды жасау.
   

1. 
   Таңдап алған рефераттың тақырыбына қатысты студент кішігірім зерттеулер жасайды. Студен осы алғашқы ғылыми жұмысқа байланысты мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасаудан бастайды.
   
2. 
   Керек жағдайларда оқытушымен кездесіп, керекті кеңестеп алғаны абзал.
   
3. 
   Реферат жазуда студен негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара сабақтастығын тануға дағдыланады.
   
4. 
   Фактілер, фактілік материалдарды іріктеу және жинақтау негізінде таблицалар, графиктер, схемалар жасалады.
   
5. 
   Пайдаланған деректер, материалдар, әдебиеттердің тізімін, қайдан алғанын (сілтеме) қайда, қашан, қандай баспадан жарық көргенін көрсетуі қажет.
   
6. 
   Студенттің жазған рефераты аудиторияда талқыланады. Ең алдымен оқытушы қысқаша реферат тақырыбымен, негізгі идеясымен таныстырады. Тақырыпты зерттеуші студен реферат мазмұнын аудиторияда баяндайды, сұрақтарға жауап береді.
   

1. Өздігінен білім алу үшін, алдымен сол жұмысқа қажетті нақты дағдыларға (іштей жылдам оқи білу, библиографиялық дағдылар, түрлі анықтама әдебиеттерді пайдалана білу, оқығандарды жазып алу т.б. ) ие болу керек.

2. Біліммен жемісті шұғылдану қолайлы жағдайларды (уақыт, орын, тиісті әдебиеттер мен құралдардың болуы т.б.) керек етеді, ең дұрысы кітапханаларда, оқу залдарында біліммен шұғылдануға дағдылану.

3. Өздігінен білім алатын адам нені оқитынын анық біліп, ол жұмысты белгілі жоспармен, жүйемен жасауы керек.

4.Алғашқы кезде оқытушылардан, тәжірибелі адамдардан, кітапханалардан ақыл-кеңес алудың пайдасы зор.

5. Өздігінен білім алу жұмысын асықпай, көп үзіліс жасамай жүргізген жөн.

6. Оқыған материалды мұқият ұғатындай етіп ұғып, түсінбеген жерлерді қалдырмай, қайталап оқып, оның негізгі жақтарын жазып алу қажет.

7. Анықтама әдебиеттерді, энциклопедияларды, түрлі сөздіктерді қоса пайдаланып отыру керек.

• 
  Жұмыстың көлемін шамадан тыс асырмай, оның сапасын арттыруға көңіл аудару;
  
• 
  Студенттердің өздік жұмысын оқу жұмысының басқа түрлерімен дұрыс ұштастыра білу;
  
• 
  Студенттердің дербестігін арттырып, өзіндік білім алу қабілетін жүйелі түрде дамыту;
  
• 
  Өзіндік жұмыстың мазмұнына күнделікті өмірден алынған материалдарды, хабарларды енгізу;
  
• 
  Студенттерді табиғат пен қоғам дамуының жалпы заңдылықтарын, сонымен қатар нақты фактілер мен құбылыстарды өздігінен талдап түсінуге үйрету;
  
• 
  Студенттердің алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуге дағдыландыру;
  
• 
  Студенттерді оқу жұмысына шығармашылық тұрғыдан қарауға, әр уақытта дербес және белсенді әрекет жасауға баулу;
  
• 
  Студенттердің өздігінен дербес жұмыс істеу, еңбек ету дағдыларын қалыптастыру.
  

1. 
   Психотерапия пәні, зертеу объектісі
   
2. 
   Альфред Адлердің индивидуалды психологиясы
   
3. 
   Топтық психотерапия
   
4. 
   Психотерапияның ғылыми істері
   
5. 
   Адлер ілімінің ерекшеліктері
   
6. 
   Жанұялық психотерапия
   
7. 
   Психотерапияның қалыптасып дамуы
   
8. 
   Р. Ассаджиолидің психосинтезі
   
9. 
   Психикалық релаксация әдістері
   
10. 
    Психотерапиядағы магнетизм
    
11. 
    З.Фрейдтің психоанализі
    
12. 
    Эрисониандық гипноз
    
13. 
    Клиникалық бағдарлы әдістері
    
14. 
    Трансактілі анализ әдісі және негізін салушы
    
15. 
    Психотерапиялық көмекке қойылатын талаптар
    
16. 
    М.Ж. Шарконың гипноздың психофизиологиялық негізін ашудағы үлесі
    
17. 
    Медитацияның психологиялық негізі
    
18. 
    Холотропты терапия
    
19. 
    Аутогендік жаттығу әдісі
    
20. 
    Нейролингвистикалық бағдарламалау
    
21. 
    Топтық би терапиясы
    
22. 
    Сендіру және өзін өзі сендірудің түрлері
    
23. 
    Әлемнің индивидуалды моделі
    
24. 
    Суггестивті техникалар
    
25. 
    Рационалды психотерапия
    
26. 
    Рационалды эмотивті терапия моделі
    
27. 
    Сенсибилизация және десенсибилизация әдістерін қолдану ерекшеліктері
    
28. 
    Ауру туралы түсінік: психикалық және соматикалық
    
29. 
    РЭТ – сының техникалық ерекшіліктері
    
30. 
    Экзистенциальды терапиядағы метафора
    
31. 
    Науқас адамның психологиясы, инохондриялық қайғыру
    
32. 
    Мінез қылық терапиясының әдістемелік ерекшеліктері
    
33. 
    Л. Бинсвангер және бинсванегерлік диагностика (дизаианалитик)
    
34. 
    Психиклық ятрогения
    
35. 
    Б. Скиннердің теориясы
    
36. 
    Психотренингтік жаттығуларға қойылатын талаптар
    
37. 
    Психокоррекциялық жұмыстың мақсат міндеттері
    
38. 
    Мінез қылық терапиясындағы марита мен холдинг
    
39. 
    Стресс және стрессогендер
    
40. 
    Психокоррекциялық жұмыстардың модельдері
    
41. 
    В.Н Мясищевтің қарым қатынас психологиясының теориясы
    
42. 
    Психотерапевтке қойылатын талаптар
    
43. 
    Психхотерапиялық кеңес беру мен көмек көрсету
    
44. 
    К. Роджерстің психотерапиясы
    
45. 
    К.Роджерстің «мен» концепциясы
    
46. 
    Жеке адамның рефрейминг принциптері
    
47. 
    Бихевиористік психотерапия
    
48. 
    Психодрама генезисі мен тарихы
    
49. 
    Гештальт туралы түсінік
    
50. 
    Психодрама психотерапияның әдісі ретінде
    
51. 
    Невроздар және невротикалық релаксациялар
    
52. 
    Гештальт теориясының ерекшеліктері
    
53. 
    Я. Мореноның негізгі психодрамалық түсініктері: теле, катарис, инсайт
    
54. 
    Жанұялық қарым қатынасты психотерапиялық зерттеу
    
55. 
    Гештальт терапиясы теориясының негізгі принциптері
    
56. 
    А. Бектің когнитивті терапия теориясы
    
57. 
    Адлериандық психотерапия
    
58. 
    Психодинамикалық бағыттар, теориялық көмектің мақсаты
    
59. 
    Жеке адам терапиясы
    
60. 
    З. Фрейд теориясының қолдану техникасы