Барлығы – 135 сағат

• 
  Алматы қаласының тұрғыны Түреханов А.Ж. Түркияға 3 аптаға туристік сапарға кетті; Сонда есепші мынадай жазба жүргізуі керек: Түреханов А.Ж. - нақты және тұрақты тұрғын (себебі,санақ тек Қазақстан Республикасы аумағын қамтиды);
  

2..Халық қозғалысының статистикасы.

Туу және өлу процестерінің әсер етуі есебінен халық санының өзгеруі табиғи қозғалыс деп аталады.Қазақстан Республикасына,Қазақстан Республикасыннан және аймақтар ішіндетұрақты мекендеуге келгендер және шетелге тұрақты мекендеуге кеткендер халықтың миграциялық қозғалысы деп аталады.Халықтың жалпы қосындысы табиғи миграциялық қозғалыста туындайды.

Халық қозғалысының абсолютті көрсеткіштері.

1. 
   Nтуылған балалар саны
   
2. 
   M өлгендер саны
   
3. 
   m ағымдағы жылда 1 жасқа толмай шетініп кеткен сәбилердің саны
   
4. 
   ▲=N-M –халықтың табиғи өоімі
   
5. 
   H- некеге тұру саны
   
6. 
   A- ажырасу саны
   
7. 
   B-Қазақстан республикасының,аймақтарынан кеткендер саны.
   
8. 
   P-Қазақстан республикасын,аймақтарына келгендер саны.
   
9. 
   P-B –халықтың миграциялық айналымы.
   
10. 
    P+B халықтың жалпы өсімі.
    

12S –жыл сонындағы халық саны

Халық көрсеткішіна қатысты көрсеткіштер

Халық құрылымы үлес салмағының көрсеткіштері.Халықтың саны мен онын құрамы көрнекті етіп көрсету үшін график жас жыныстық пирамида түрінде бейнеленеді:тігінен халықтың жас аралықтары,ал көлденен әр жастағы аламдардың саны немесе үлесі,осьтің сол жағында ерлер,он жағында әйелдер көрсетіледі.

Корлинация коэфиценті халықтың жеке категорияларынын өзара қарым қатынасы.

Халықтың табиғи және миграциялық қозғалысының коэфиценттері.

Халықтың миграциялық және табиғи қозғаысының коэфиценттерін қозғалысының есептеулегі жалпылама әдіснеде.

Олар интенсифтіліктің қатысты мәндері ретінде қарастырылады.Демографиялық процесс кезіндегі белгілі бір қатынаста белгіленеді және промильмен көрсетіледі.Бұл көрсеткіштерді есептеу әдісіндегі орташақтығы белгілі лемографиялық процестің халықтың орташа санына қатынасы ретінде анықталады.Сонымен барлық есептеленетін коэффициенттер арнайы коэфиценттер деп аталалды.Арнай және жастық туу өлу некегк тұру ажырасу коэфициенттері Покровскиидің өміршенді коэфициенті миграцияның тиімдлік коэфициенттері ерекше жағдайға жатады.

1. 
   Жастық тууу коэфициенті әйелдердің белгілі жас тобына туылған балалар санының осы жас аралығындағы әйелдердің орташа санына қатынасына тең болады,
   
2. 
   Нәрестелердің шетінеу коэфициенті деп бір жасқа толмаған сәбилердің шетінеп кеткен дәрежесін көрсететін шаманы айтады.
   
3. 
   Жастық бөлу коэфициенттері анықталған жас т обындағы өлгендер санынын осы жастағы халықтың орташа санына қатынасына тең.
   
4. 
   Жалпы коэфициенттің кемшілігі:формуланын бөлімінде неке жасындағылар саны емес барлық халық саны алынады.Ал арнайы коэфициент қолдану арқылы бұл коэфициент тек кемшілік жойылады,яғни некеліліктің арнайы коэфицнттінің есептегенде формуланын бөлімінде неке жасындағылардың орташа саны болады.
   
5. 
   Некелік және ажырасушылық коэфициенттері ерлер мен әйелдер үшін жеке бөлек жас тобы аралықтарында есептеленеді.
   

Халықтың ұдайы өсіп өнуінің абсолюттік көрсеткіштері.

1. 
   Еңбеккке жарамды халықтың табиғи толықтырма саны он алты жасқа жеткен халық саны.
   
2. 
   Еңбекке жарамдылықтан табиғи шыққан халық саны зейнеткерлік жасына жеткен адамдар саны,еңбекке жарамды жастағы өлгендер саны,еңбеккке жарамды жаста мүгелекке шыққан,экономикада жұмыс істемейтін халық саны.
   
3. 
   Еңбекке жарамды көші қон толықтырма саны,осы аймаққа көшіп келген еңбекке жарамды халық саны.
   
4. 
   Еңбеккке жарамды халықтың жалпы толығуы саны,еңбекке жармды халықтың табиғи толығу саны,көшіп келген еңбекке жарамды халықтың толығу саны.
   
5. 
   Еңбекке жарамды халықтың жалпы өсімі,еңбекке жарамды халықтың жалпы толығу саны,халықтың еңбекке жарамдылықта шығуынын жалпы саны.
   

3.Жұмысбастылық және жұмыссыздықстатистикасы.

Қазақстандағы еңбек нарығының деңгейі юәне дамуының сипаттамасы еңбек ресурстар категорияларымен байланысады.

Халықтың қай бөлігі еңбек ресурстары болады?

Еңбек ресурстары-еңбекк жарамды халық,демек нақты және потенциалды жүмыскерлер.Еңбек ресурстарының категориясын және құрамын2-хемамен кқрсетуге болады.

Еңбек ресурстары-экономикалық белсенділік мәртебесі бойынша экономикалық белсенді емес халық болып бөлінеді.

Экономикалық белсенді халық-өндірістік тауарлар мен қызметті өндіруді жұмыс күшімен қамтамасыз ететін халықтың бәр бөлігі.Халықаралық стандарттарға сай белсенді халыққа 15 және одан жоғары жастағы адамдар жатады.ҚР-дың ішінара бақылауы 2001жылдан бастап,әр тоқсанда 15-72 жас аралығында халықты зерттеу арқылы жүргізіледі.

Экономикалық белсенді халық саны═жұмыспен қамтылған халық саны+жұмыссыздар саны.

Экономикалық белсенді жастарға 15-24 жас аралығындағы жұмыспен қамтылған және жұмыссыздар жатады.

Жұмыспен қамтылған халық-жасына қарамастан экономика саласында нақты жұмыс істеп жүрген халық.Жұмысбастылық мәртебесі бойынша жұмыспен қамтылған халық екіге бөлінеді.жалдамалы жұмысшылар және қз бетінше жұмыспен айналысушылар.

Жұмыссыздар-экономикалық белсенді халық жұмыс орны жоқ,бірақ белсенді жұмыс іздеп жүрген және жұмысқа және жұмысқа дайын адамдар.

Экономикалық белсенді емес халық-үй шаруашылығымен айналысатын,экономикалық белсенді халық және күндізгі оқу бөлімінде оқитындар.Мұндай халық жұмыспен қамтамасыз ететін немесе жұмыссыздар қатарына қосылмайды.

Экономикалық қызмет жасамайтын,еңбеккке жарамды жастағы,еңбек етуге қабілетті халыққа жататындар-мүгедектер,асырушы адамды жоғалтқандар,жеңілдік шарты бойынша зейнетақы алатындар;жұмысты іздемейтіндер,бірақ жұмыс істеуге мүмкіншілігі бар және жұмыс істеуге дайындар,табыс көзіне қарамай,жұмыс істеуге қажеттіліктері жоқ адамдар.

Экономикадағы жұмыспен қамтылған халықтың саны═халық саны-экономикадағы жұмыспен қамтылған халықтың саны.

Дәрістің мазмұны: 1.Ұлттық байлық туралы түсінік, оның классификациясы.

2.Негізгі өндірістік қорлар. Оларды бағалау түрлері

3.Негізгі өндірістік қорлардың жағдайы, қозғалысы, қолдану көрсеткіштері.

4.Құрал-жабдық статистикасы. Айналым капиталы статистикасы.

5.Инвестиция статистикасы.

1. Ұлттық байлықтың құрамы, мәні

Еліміздің ұлттық байлығы - белгілі бір уақытта мемлекетте қорланған экономикалық активтердің жиынтығы: қаржылық емес жөне таза қаржылық активтер, тауарларды өндіруге, қызметті көрсетуге және адамдардың өмірін қамтамасыз ету үшін қолданылады.

Экономикалық актив – бұл меншік құқығымен таратылатын - және қожайындарға иелік ету арқылы экономикалық табыс әкелетін экономикалық объект. Ұлттық Шоттар Жүйесі әдісі бойынша экономикалық активтердің құрамы 2-кестеде көрсетілген.

Ұлттық бойлық құрамындағы экономикалық активтерді Ұлттық Шоттар Жүйесі әдістемесі бойынша сыныптау

Экономикалық активтер қаржылық және қаржылық емес активтерге бөлінеді.

Қаржылық және қаржылық емес активтердің айырмасы неде?

Қаржылық активтер институционалды бірліктер арасында белгіленген дебиторлық-кредиторлық шартты қатынас негізіндегі қаржылық міндеттемелерден пайда болады. Қаржылық активтердің қаржылық емес активтерден айырмашылығы – көпшілігінің басқа институционалды бірліктерге талаптарын ұсынады, яғни оларға басқа меншік иесінен қаржылық міндеттемелерді қарсы қояды.

Қаржылық активтер қаржылық міндеттемелерден, келісімді дебитті-кредитті қатынастардан туындайды.

Ұлттық Шоттар Жүйесі бойынша қаржылық активтердің жіктелуі, негізінде, екі критерий бойынша анықталады:

1) құқықтық сипаттамалар, яғни несие беруші мен қарыз алушының өзара қатынасын сипаттау;

2) ликвидтік - бұл активтердің ақшалай қаражатқа айналатын берілу мүмкіндігі, ликвидті түрде немесе оңай айналуы. Ең көп ликвидтікті иеленетіндер - монеталық алтын, қолма-қол ақша, аудармалы депозиттер.

Ең аз ликвидтікті сақтандырудың техникалық резервтері мен басқа да шоттары иемденеді.

Әр қаржылық активтің сипаттамасы неде?

Қаржылық активтер категорияларының сипаттамалары:

1. Монетарлық алтын - қаржы-несие мекемелерінде халықаралық резерв немесе қаржылық актив ретінде сақталатын алтын. Құндылықтарға жататын, өндірістік пайдалануға негізделген алтын енбейді. Монетарлық алтын тұтынушылардың сатып алу мүмкіншілігінің резервін құру мақсатында және монета, құйма формасында болады, құрамы - 995/1000 граммнан. Оған кепілдік сертификаты беріледі. ҰШЖ-да монетарлық алтын қаржылық қызметін орталық үкіметке немесе орталық банкқа ғана көрсете алады деп есептеледі. Монетарлық алтын халықаралық төлем құралы ретінде танылмаса да және институционалды қарыздары болмаса да, оның иегері үшін қаржылық активтердің барлық қасиетін иемденеді.

2. Қарыз алудың арнайы құқы халықаралық резервтік активтер болып табылады. SDR халықаралық валюта қорында құрылып, резервтік активтердің орнын толтыру үшін оның мүшелері арасында бөлінеді. SDR. операциясы қаржылық ұйымдардың және басқа елдердің қаржы шотында жазылады. Оларды Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) міндеттемелері бойынша Халықаралық валюта қорының мүшелері есептейді. Арнайы ұйымдар, әдетте Халықаралық валюта қоры мүшелерінің елдеріндегі орталық банктар қарыз алудың арнайы құқын иеленушілер болып табылады. Қарыз алудың арнайы құқы әрбір иеленушіге басқа да резервтік активтерді, атап айтқанда шетелдік валютаны алуына кепілдеме жөне құқық береді, сондықтан осы құқықтар қаржылық активтер ретінде қаралады.

3. Қолма-қол ақшалар төлем қаржысы ретінде пайдаланылатын, айналымда жүрген банкноттар мен монеталардан тұрады. Естелік ретінде шығарылған ақшалар қолма-қол ақшаға жатпайды, себебі ол айналымға түспейді. Қолма-қол ақшалар ұлттық және шетелдік валюталарда актив ретінде барлық секторларда қолданылады. Резиденттер мен резидент еместердің міндеттемелері болып табылатын, ұлттық және шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаларды ажырата білу керек. Айналымға шығарылған қолма-қол ақша оларды шығарушы секторлардың, яғни қаржылық мекемелердің немесе мемлекеттік басқарудың міндеттемелері болып табылады.

4. Депозиттер - бұлар халықтың, мекемелердің, ұйымдардың, кәсіпорындардың салымдары. Депозиттер аудармалы және аударылмайтын депозиттер болып бөлінеді.

Бағалы қағаздар - қандай да бір мүлікке немесе ақша сомасына иелік құқын беретін, аталған заттарды, тиісті құжатты көрсетпейінше, сатуға немесе басқа бір адамға беруге болмайтынын дәлелдейтін, арнайы дайындалған ақшалай құжаттар.

ҰШЖ-да бағалы қағаздардың барлығы әр түрлі екі экономикалық категорияға жіктеледі:

а) акциялар және басқа да үлестік міндеттемелер жеке ерекше 7 категория болып көрсетіледі;

ә) борыштық міндеттемелер - несие берушіге алушының Қарызға берілген қаражатты аяуы кезінде берілетін құжат. Бұл құжатта алынған қарыздың сомасы мен шарттары туралы мәліметтер көрсетіледі. Борыштық міндеттемелердің ерекшелігі қайтарымдылығында (яғни салынған капитал белгілі бір мерзімде иесіне қайтарылады) және тұрақты табыспен қамтамасыз етілуінде. Борыштық міндеттемелерге облигацияның әр түрлі түрлері, индекстелген бағалы қағаздар, векселдер, депозиттік сертификаттар, жекешелендірілген чектер жатады.

6. Қарыз - несие беруші қарыз алушыға қаржыларын пайдалануға берген кезде жасалатын қаржылық құралдар.

Тәртіп бойынша, бұлар біреуге берілмейді және құжаттармен расталады. Бұл категорияға төлеуге және алуға жататын сауда несиесі мен аванстарынан басқа, кәсіпкерлерге пайдалануға берілген қарыздар мен аванстар жатады. Бұларға тұтыну несиесі, сатып алуға және бөліп төлеуге берілетін несие. коммерциялық несиені қаржыландыруға берілетін қарыз, қаржылық лизинг туралы келісім жатады. Қаржылық лизинг туралы келісімде қарыз алушы несие берушіге қарызын қайтарғанша. өзінің қаржыларына сатып алған негізгі капиталдың меншік иесі болып табылады. Ал қарыз мерзімдік жалгерлік төлем арқылы қайтарылады.

7. Акциялар және капиталдағы үлестік қатысудың басқаға түрлері (пайлар). Акция - бұл акционерлік қоғамның меншігінен адамның өз үлесін алуға құқығы барын растайтын және оған пайданың бір бөлігін дивиденттер түрінде алуға құқық беретін бағалы қағаз. Акциялар борыштық міндеттеме болып табылмайды.

8. Сақтандырудың техникалық резервтері мекемелердің келесі 2 түрін иемденеді:

8.1. Өмірді сақтандыру мен сақтандырудың басқа түрі бойынша құрылған компаниялар: қайғылы оқиғадан сақтандыру, табысты қолдау үшін сақтандыру, көлікті сақтандыру денсаулықты сақтандыру және т.б.

Сақтандыру мекемелері қаржылық операциялардың екі түріне қаржылық келісушілер ретінде қатысады:

- сақтандыру мекемелері сақтандыру полисін ұстаушылардың уақытша бос қаржыларын қайта бөледі және олар белгілі бір анықталған қайғылы оқиғалар кезінде сақтандырудың орнын толтыру төлемін төлеу міндеттемесін өз мойнына алады.

- осы негізде олар сақтандыру резервтерін құрайды;

- сақтандыру мекемелері меншіктен түскен табысты алу мақсатымен сақтандыру мекемелерінің қаржыларын немесе олардың нарықтық бағасының артуы нәтижесінде активтер құнының есебінен алынған табысты қаржыландырады.

8.2. Зейнетақы қоры қызметкерлер мен жұмыскерлерді зейнетақымен қамтамасыз ету үшін құрылған резервтерден тұрады.

9. Дебиторлардың, несие берушілердің басқа да шоттары.

Бұл категорияға мыналар жатады:

1. Сауда (коммерция) несиесі.

2. Жұмыс үшін аванс төлеу.

3. Дебиторлардың (несие берушілердің) басқа да қарыздары. Сауда несиесі тікелей кәсіпорындармен, мекемелермен, үй шаруашылығымен және басқа әлеммен, несиеге ұсынылған тауар мен қызмет құнының мөлшерімен есептеледі. Жұмыс үшін төленетін аванс орындаудағы жұмысқа, материалдық айналым капиталының қорындағы бітпеген өндіріс ретінде саналатын немесе енді орындалатын жұмысқа төленеді. Қаржылық активтерге жатпайтын, қалған барлық экономикалық активтер қаржылық емес активтерді құрайды.

Қаржылық. емес активтер қандай белгілер бойынша жіктеледі?

Өзінің шығу тегіне байланысты, қаржылық емес активтер өндірілген және өндірілмеген болып бөлінеді. Өндірілген қаржылық емес активтер өндіріс процесінде жасалады. Өндірілмеген қаржылық емес активтер, өндіріс үшін аса қажет болса да, оның өнімі болып табылмайды. Барлық өндірілмеген материалдық активтердің табиғи тегі бар. Өндірілмеген материалдық активтерге табиғи активтер жатады:

- жер (ғимараттар мен құрылыстар орналасқан жер; өңделіп, қопсытылатын жер; жермен байланысты жер үсті су қоймалары);

- жер асты байлықтары (көмірдің, мұнайдың, табиғи газдың қорлары, металға жатпайтын пайдалы қазбалар қоры);

- өңделіп қопсытылмайтын биологиялық ресурстар – табиғи ормандар, жабайы аңдар;

- жер астындағы су ресурстары.

Өз кезегінде өндірілген материалдық қаржылық емес активтер негізгі капиталға, материалдық айналым капиталының қорларына, құндылыққа бөлінеді (олардың сипаттамалары жеке 3.2, 3.3. тақырыптарда берілген). Құндылықтар - бұл өндіріске және аралық тұтынуға арналмаған (шикізат пен материалдардан өзге), өнеркәсіптің үй шаруашылықтарының, коммерциялық ұйымдардың, мемлекеттік мекемелердің алтын құймалар, мұражай экспонаттары, зергерлік бұйымдар түріндегі сақтау құралы ретінде сақталатын экономикалық активтер. Құндылықтардың нақты құны уақыттың өтуімен кемімейді. Олар құнды сақтау құралы ретінде сақталады және сатып алынады. Құндылықтар мына топтардан құралады:

1. Қымбат металлдар мен қымбат тастар.

2. Антиквариат, өзге де өнер құралдары, коллекциялар, зергерлік бұйымдар.

Материалдық емес активтер - негізінен нақты табиғи нысаны жоқ, бірақ «сезілмейтін құндылық» берілген және ұзақ мерзім бойы немесе тұрақты түрде қосымша табыс әкелетін активтер.

Өндірілген материалдық емес, қаржылық емес активтерді не құрайды?

Өндірілген материалдық емес, қаржылық емес активтер олар адам еңбегімен өндірілгеннің барлығына қол жетпес ақпарат және белгілі бір салымшыға кіргізілген экономикалық объектілер. Олардың бағасы ондағы мәліметтерге байланысты анықталады. Бұл объектілерге ерекше қызғылықты әдебиеттермен көркем шығармаларға, бағдарламалық компьютерлерге. геологиялық бақылаулар мен тау-кен жұмыстарына кететін шығындар жатады. Өндірілмеген материалдық емес активтер - бұлар өндіріс процесіне байланысты құрылған және бір институционалды бірліктен екіншісіне біртіндеп өтіп отыратын заңды форма. Өндірілмеген қаржылық емес экономикалық активтер де материалдық және материалдық емес болып бөлінеді.

Өндірілмеген материалдық емес, қаржылық емес активтер неден құралған?

Өндірілмеген материалдық емес, қаржылық емес активтер периодты түрде бір институционалдық бірліктен екіншісіне ететін және өндіріс процесінен тыс заңды форманы құрайды.

Олар патент түрінде жүзеге асады: арендаға және басқа да берілетін келісімдерге құқық түрінде. «гудвиллдердің» сатып алынған жұмыстық байланыстары және авторлық құқық түрінде жүреді.

ҰШЖ бойынша ұлттық байлықтың көлемі қандай ақпарат көздері негізінде есептеледі?

Ұлттық байлық мөлшерін анықтау үшін мағлұматтың қайнар көздері болып баланстық кестелер саналады. Бұлар капиталмен байланысты операциялар туралы шот, қаржылық шот, активтер мен пассивтер көлемдері арасындағы басқа өзгерістердің шоты, қайта бағалау шоттары деп аталады. Олардың негізінде активтер мен пассивтер балансы өңделеді. Ұлттық байлықтың құрамдас элементтері жыл басында немесе жыл аяғында активтер немесе пассивтер болып көрсетіледі.
3-кесте

Жыл аяғындағы активтер және пассивтер балансы

Активтер мен пассивтер балансы көрсеткіші бойынша экономика секторының «меншік капиталының таза құны» есептеледі. Қаржылық активтер мен қаржылық міндеттемелер ішкі экономика секторлары арасында өзара өтеледі. Сонымен, ҰШЖ барлық экономика секторларының меншік капиталының таза құнының жиынтығы еліміздің ұлттық байлығын немесе ұлттық капиталын құрайды.

капиталының таза = активтерінің құны + арналған

құны қаржылық таза

құн.

Қалған елдердің осы елдің осы елдің резиденттерінің

талаптарына резиденттерінің қалған әлемге арналған

арналған қаржылық шетелдік қаржылық шетелдік қаржылық

таза құн = активтерінің кұны - міндеттемелерінің

шетелдік құны

Қазақстандағы ұлттық байлыққа статистикалық есеп берулердің тәжірибесі қандай?

Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі ұлттық байлықты, бұрынғы (советтік, Халық Шаруашылық Баланс) әдіс бойынша, қоғам еңбегімен жасалған, жинақталған материалдық игіліктер ретінде санайды. ҚР-дың Ұлттық байлық элементтері экономикалық мақсатқа сәйкес мынадай топтарға бөлінеді: негізгі капитал, материалдық емес активтер, тауар-материалдық қосалқы қорлар (жер қойнауының құнын ескермей есептеу). Табиғи ресурстар есебі натуралды (физикалық) өлшем түрінде өткізіледі, әлі күнге шейін ақшалай бағалау, яғни қаржылық емес материалдық активтерді өндіру жоқ. Табиғи ресурстарды ақшалай бағалаудың жоқ болуы ұлттық байлықтың күн мөлшерінің толық есептелмеуінің басты себебі болып табылады. Сондықтан ұлттық байлық бойынша статистиканың ең маңызды міндеті халықаралық стандарттау әдістемесі бойынша ұлттық байлықты анықтап есептеу болып табылады.

Ұлттық байлықтың реалды (физикалық) көлемінің динамикасын статистика қалай зерттейді?

Ағымдағы бағада жиналған мемлекеттің ұлттық байлығы материалдық, табиғи ресурстарға жыл аяғында келген институционалдық бірліктердің ақша шығынын көрсетеді. Құрылымның үлес салмағы жалпы қорытындыдағы ұлттық байлықтың құрамдас бөлігі ретінде есептеледі және ұлттық байлықтың құрамын көрсетеді. Ұлттық байлықтың құрылымдық теңдігі базистік және есептеу кезеңдеріндегі өтіп жатқан өзгерістерді көрсетеді. Ұлттық байлықтың динамикасының нақты көлемін суреттеу үшін тұрақты бағада оның элементтерінің бағалануы қолданылады немесе индекс көмегімен қайта санау жүргізіледі, индекстің көмегімен есептеледі:

Мұндағы:

Негізгі капитал (негізгі қаражатттар)- ол өндіріс процесінде жиі немесе үздіксіз пайдаланылатын, пайдалану ұзақтығы бір жылдан жоғары және өз құнын дайын өнімге амортизация түрінде бөліп сіңіретін қаржылық емес экономикалық активтер.Негізгі капитал материалдық және материалдық емес болып бөлінеді.Олардың құрамы 1-кестеде көрсетілген.