Барлығы – 135 сағат

Кәсіпорынның өнімдерді бұлай топтастыруы дұрыс стратегия тандауына үлесін тигізеді. «қиын балалрға» бағытталған қаржыландыру, жақын арада «жұлдыз» болуы әбден мүмкін, жұлдыз категориясын нақты қолдану керек кәсіпорынның ұзақ өміршеңдігін қамтамасыз етеді және «сауынды сиырлар» «қиын балаларды» қаржыландыруға, жеткілікті санын қолдауға және қиын балаларды қаржыландыруға сауын сиырларды қолдауға бағытталған дұрыс стратегияны таңдау. Әр нарықтық сигменттерде орналасқан тауарлар қандай өмірлік цикл кезеңінде тұрғанын ескеру керек.:

А) нольдік саты- жаңа тауарды жасаудың және содан кейін сол тауарды зерттеумен акробция жасау

Б) бірінші саты- тауарларды нарыққа шығару және енгізу, тауар жетістікке ие болатын мүмкіндігін анықтау бұл сатыда пайда жоғары болмайды, өйткені жарнамаға айтарлықтай қаржы жұмсалмайды

В) екінші саты- нарықта жоғары жылжу үшін үлкен шығынды қажет етеді, бірақ ол барлық шығындарды жауып пайда көзі болып есептелінеді, тауар табыс әкеле бастайды.

Г) үшінші саты- тауар нарықта тұрақтанып, оған деген сұраныс көбейіп және жақсы пайда әкеледі, ашып айтсқ тауар табысты кезеңде тұрақтап, нарыққа шығу үшін шығынданбайды, бірақ жарнамаға оның атағына шығындану керек.

Д) төрітінші саты- сату деңгейі бастапқы кезеңде байқалмай, бірақ соңынан күрт төмендеп кетуі мүмкін, ол алдын ала болжалған және болжанбаған түрде болуы мүмкін.

Нарықтық канъюктура қажет ететін және оның стратегиясына сәйкес келуі , ол кәсіпорын басшылығының сараптама қорытындысы жаңа тауар шығаруға үлкен үлес қосады.

Сараптама процесі кезінде сонымен қатар жақын және потенциялды канъюктуралар шығару керек, олардың қызметінің көрсеткіштерін талдау керек, олрдың бизнесті мықты және әлсіз жақтарын анықтау, қаржылық мүмкіндіктерін, нарықтық экспанция төңірегінде мақсаты мен стратегиясы, өндіріс техникасын, өнім сапасын және баға саясатын талдау керек. Осылардың барлығы бәсекелестердің іс әрекетін және бәсекелестікке қабілетті стратегия жасауға өз үлесін қоспақ.

6. Практикалық сабақтардың жоспары

7.Пәнді зерттеу бойынша әдістемелік нұсқаулар

Бұл пәнді оқығанға дейін студент математиканы, экономикалық теорияны, кәсіпкерлік негіздерін, информатиканы, қаржылық есепті терең білуі қажет.

«Қаржылық және басқарушылық талдау» курсы болашақ жас мамандарға талдау жұмысын біліктілікпен жүргізуге, кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері мен нарықтық тұрақтылығы туралы дұрыс, ғылыми негізделген баға мен қорытынды беруге, өндірістің өсуі мен оның тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін, үйлесімді басқару шешімдерін дайындауға мүмкіндік береді.

Оқыту негізгі оқу материалдары қамтылған дәрістер мен практикалық сабақтар негізінде жүргізіледі. Алынған практикалық дағдылар, түсініктер әрбір тақырып бойынша есептер шешу мен есептеу әдісін қолдану арқылы бекітіліп отырылады. Студенттердің білімін бақылау үй тапсырмаларын тексеру, электрондық оқулық т. б. оқу құралдарында берілген тестілерді орындау, ауызша сұрау, жеке семестрлік тапсырмалар арқылы жүзеге асады.

Өнім өндіру көлемі мен динамикасын, өндіріске әсер ететін факторларды талдау.

Кестенің мәліметтеріне қарап, ассортимент бойынша жоспардың қалай орындалғанын анықтаймыз. Ассортимент бойынша жоспардың орындалу коэффицентін есептеп, қорытынды жазыңыз.

Жоспардың орындалуы ℅

А (2500/2100)*100℅ = 119

Б (1270/1120)* 100℅ = 113

В (1420/1700)*100℅ =84

Г (1300/1500)*100℅ =87

Барлығы: (6490/6420)*100℅ =101
Есеп№2

Кәсіпорынның 2000-2001 жылдар аралығындағы көлемнің динамикасына талдау жасаңыз, қорытынды жазыңыз

2001ж (23800/19300)*100℅=123℅

2002ж (22500/19300)*100℅=116℅

2003ж (20300/19300)*100℅=105℅

2004ж (18300/19300)*100℅=95.8℅
Тізбектік

2001ж (23800/19300)*100℅=123℅

2002ж (22500/23800)*100℅=94.5℅

2003ж (20300/22500)*100℅=90.2℅

2004ж (18300/20300)*100℅=90.14℅
Материалдық ресурстарды пайдалану тиімділігін талдау.

Есеп №1.

Төмендегі кестенің мәліметтері бойынша кәсіпорындағы материалдық ресурстардың пайдалану тиімділігіне талдау жасап, қорытынды жасаңыз.

№	Көрсеткіштер	Өткен жылы	Есепті жылы	Ауытқуы (+, -)
1.	Өнім шығару көлемі, мың теңге.	66940	69268	2328
2.	Материалдық шығындар, мың теңге.	26290	26320	30
3.	Өнімнің өзіндік құны, мың теңге.	40440	39995	- 445
4.	Өнімнің материал сыйымдылығы, мың теңге.	0,39 тг	0,37 тг	-0,02
5.	Өнімнің материал қайтарымдылығы, мың теңге.	2,54 тг.	2.63 тг.	0,09
6.	Материалдық шығындардың үлес салмағы %.	65%	65,8 %	0,8 %

Есепті жылы МС = 26320/ 69268 = 0,37 тг.

Өткен жылы МС = 26290/ 66940 = 0,39 тг.

Өнімнің МҚ:

Есепті жылы МҚ = 69268/ 26320= 2,63 тг.

Өткен жылы МҚ = 66940/ 26290 = 2,54 тг.

Өнімнің өзіндік құнының құрамындағы материалдық шығындардың үлесі:

Есепті жылы Ү _мш = 26320/39995 * 100% = 65,8%.

Өткен жылы Ү _мш = 26920/40440 * 100% = 65%.

Жұмыс уақытын пайдалануды талдау. Еңбек өнімділігін және оның өзгерісіне әсер ететін факторларды талдау.
Тапсырма № 1.

Өндірістік кәсіпорынның 200б жылғы жалпы өніміне талдау жасау. Тізбекті тәсілдерді пайдаланып, жалпы өнімге әсер еткен факторлардың әсерлерін есептеу. Қорытынды жасаңыз.

1.ЖӨК 1) жоспарлы 18*425* 248 = 1897200 тг.

2) фактілі 21* 424* 253 = 2252712 тг.

1) фактор ЖӨК жұмысшылар саны өзгерісінің әсері (21-18)* 425 = 1275 тг.

2) фактор ЖӨК жұмыс күндері санының өзгерісінің әсері (253-248)* 424 = 2120 тг.

3) фактор ЖӨК бір күндік өнімділіктің өзгеруінің әсері (424-425)*21 = - 21 тг.

Еңбекақы төлеу қорына жұмысшылар санының өзгерісі мен бір жұмысшының орташа еңбекақының мөлшері өзгерісінің әсерін есептеңіз. Еңбекақы төлеу қоры туралы мынадай мәліметтер белгілі:

Бір жұмысшының орташа еңбекақы (жоспарлы): 4150/ 17 = 244,12 мың тг.

Фактілі: 4890/ 18 = 271,67 мың тг.

1. 
   Еңбекақы төлеу қорына жұмысшылар саны өзгерісінің әсері
   

2. Еңбекақы төлеу қорына орташа еңбекақы өзгерісінің әсері

( 271,67 - 244,12) = 495,9 мың тг.

Қорытынды: Кәсіпорындағы еңбекақы төлеу қоры 4150 мың теңгеге көбейген. Бұған екі факторлар тікелей әсер етті. Яғни, жұмысшылар саны жоспармен салыстырғанда бір адамға артқандықтан, еңбекақы төлеу қоры да 244,12 мың теңгеге көбейді. Орташа еңбекақы мөлшері 27,55 мың теңгеге көбейгендіктен, еңбекақы төлеу қоры 495,9 мың тг көбейіпті.

Жұмысшылар санының көбеюімен орташа еңбекақы өсуі еңбекақы төлеу қорының көбеюіне әкелді.

Тапсырма № 3.

Кәсіпорын персоналының жастық құрамына талдау жасаңыз.

Үлесі: 115/ 379 * 100% = 30,3%.

Тапсырма № 1.

1500 ц қарабидай наны мен 11350 ц бидай нанын пісіруге қажетті ұнның және қосымша шикізаттардың мөлшерін анықтаңыз. Нанның шығу нормалары: 150% және 143%.

100 кг ұнға есептелген қосымша материалдардың шығындалу нормасы:

1. 
   Ұнның мөлшері (1500 * 150%) / 100% = 2250ц.
   
   1. 
      ашытқы 2250 * 0,85 = 1912,5 кг.
      
   2. 
      тұз, кг 2250* 1,52 = 3420 кг.
      
   3. 
      өсімдік майы, л 2250 * 0,8 = 1800 л.
      

1. 16231 * 0,47 = 7629 кг.

2. 16231 * 1,52 = 24671 кг.

3. 16231 * 0,75 = 12173 л.

Өндіріс шығындарына талдау жасап, олардың өзгерісіне өнімнің өзіндік құнына өндірілген өнім көлемі өзгерістерінің әсерінанықтап, қорытынды жасаңыз.

Х жоспары 500 * 15,5 = 7750 мың тг

Х фактілі 510 * 15,4 = 7854 мың тг.
Ауытқу 7854 – 7750 = 104 факторлардың әсері

өндіріс көлемінің өсуі (510-500) * 15,5= 155 мың тг.

өзіндік құнның азаюы (15,4 – 15,5)* 510 = 51000 тг.
2. Өндіріс шығындары

У жоспарлы 300 * 20= 6000мың тг.

У фактілі 283* 20,3 = 5745 мың тг.
Ауытқу 5745 – 6000= 255 мың тг.

өнріріс көлемінің өсуі (283- 300) *20 = 340 мың тг.

өзіндік құнның азаюы (20,3-20,0) 20,3 = 84,9 мың тг.

Негізгі қорлар жағдайының бағасы негізгі өндірістік қорларды пайдалану деңгейін талдау.

Тапсырма № 1.

Кестенің мәліметтеріне қарап, мыналарды анықтаңыз.

Ауытқу:

30500 – 29000 = 1500 мың теңге.

Төмендегі кестенің мәліметтеріне қарап, кәсіпорынның негізгі қорлардың жағдайына талдау жасау.

Анықтау керек:

1. жыл соңындағы негізгі қорлардың жаңару коэффициентін.

2. жыл басындағы және жыл соңындағы негізгі қорлардың тозуының коэффициентін.

3. жыл басындағы және жыл соңындағы негізгі қорлардың жарамдылық коэффициентін.

Қорытынды жазыңыз. Есептің шешуін кестеде бейнелеңіз.

1.Жыл соңындағы К_ж = НК_ж / НК _ж.с. = 27500 / 28600 = 0,96.

2. жыл басындағы К_т = Т/ НКб = 4520 / 27500 = 0,16.

Жыл соңындағы К_т = 5630 / 28600 = 0,20.

3. жыл басындағы К_ж = НКб – Т / НКб = 27500 – 4520 / 27500 = 0,83.

Жыл соңындағы К_ж = 28600 – 5630 / 28600 = 0,80.

“Кәсіпорынның негізгі қорларының жағдайы мен қозғалысын талдау”

Тапсырма №3.

Кестенің мәліметтері бойынша негізгі қорлардың қозғалысына талдау жасаңыз.Тиісті коэффициенттерді есептеп,қорытыңды жазыңыз.

НҚ ж.с = НҚ ж.б. + НҚе – НҚш

НҚж.с = 1674,8 +400 -80 = 1994,8 мың теңге

НҚқ.қ = 1674,8 - 420 = 1254,8 мың теңге

1) К = НҚб – Т / НҚб = 1254,8/1674,8 = 0,75

2) Ке = НҚе / НҚж.с = 40/1994,8 = 0,20

3) Кт = Т / НҚб = 420/1674,8 = 0,25

4) К жаңа = НҚж / НҚж.с = 380/1994,8 = 0,19

5) Кш = НҚш / НҚж.б = 80/1674,8 = 0,05.

Қорытынды:Кәсіпорынның негізгі қорлары ж.б.- 1674,8 мың теңге ал ж.с. – 1994,8 мың теңге.Жыл ішінде кәсіпорынға 400 мың теңге көлемінде негізгі қорлар келіп түскен және 80 мың теңге тұратын негізгі қорлар есептеп шығарылған.Мұны ену к шығу коэфицентінен артық болуы дәлелдеп отыр. Енгізілген негізгі қорлардың ішінде 380 мың теңге тұратын бөлігі жаңа болып табылады.

Тозу коэффиценті 0,25 –ке тең, яғни негізгі қорлардың жыл ішінде 25 % тозған.Соған сәйкес қалған 75 % жарамды болып табылады.Жарамдылық коэффиценті 0,75 –ке тең.

Тапсырма №4.

Төмендегі кестеде берілген мәліметтер бойынша мына көрсеткіштерді есептеңіз:

1.Негізгі қорлардың жаңару коэффиценті

2.Шығу коэффиценті

3.Тозу коэффиценті

4.Жарамдылық коэффиценті.

Қорытынды жазыңыз.

1.Қор қайтарымдылығы

2.Қор қайтарылымының өзгерісі мен негізгі қорлардың өзгерісінің өнім көлеміне әсерін анықтаңыз.

Қорытынды жазыңыз.

Қор қайтарымдылығы

Ө.ж.

ҚҚ = 12591/12558 = 0,10 теңге

ҚҚ = 16599/110443 = 0,15 теңге

(0,15 – 0,10) · 110443 = 5522,15 мың теңге

(110443 – 122558) · 0,10 = -1211,5 мың теңге

Тапсырма №5.

Келесі жылы 450500 мың теңге өнім өндіріліп, 430,900 мың теңге тұратын өнім өткізілмек.Негізгі қорлардың орташа жылдық құны 60000 мың теңге, срның ішінде құрылғылардың орташа жылдық құны 36600 мың теңге құрайды.Негізгі қорлардың,соның ішінде құрылғылардың қор қайтарымды-лығын өндірілген және өткізілген өнім көлемі бойынша есептеңіз.

Өндірілген өнім көлемі бойынша:

1.ҚҚ = 450500/60000 = 7,508 теңге

ҚҚ = 450500/36600 = 12,308 теңге

Өткізілген өнім көлемі бойынша:

1.ҚҚ = 430900/60000 = 7,182 теңге

ҚҚ = 430900/36600 = 11,773 теңге.

Ө.ж.

Е.ж.

Қорытыңды: Кестенің мәліметтеріне қарап,өнім шығару көлемі өткен жылы- 70320 мың теңге, есепті жылы -81630 мың теңге.Ауытқу-11310 мың теңгеге өскен.

Негізгі қордың құны өткен жылы-42480 мың теңге,есепті жылы-42530 мың теңге.Яғни -50 мың теңгеге көбейген.

Қор қайтарымдылығы өткен жылы -1,65 теңге,есепті жылы -1,91 теңге, яғни 0,26 теңгеге өскен.Тиімді ме?

Қор қайтарымдылығның өскені кәсіпорын үшін тиімді.Себебі негізгі қордың әр теңгесіне шаққандағы түсім өскендіктен.
Қаржылық жағдайды бағалау үшін әрбір тақырып бойынша алынған практикалық дағдылар, түсініктерді бекітуді «Плассервис» ЖШС-нің құжаттарының деректері негізінде талдайық.

«Плассервис» ЖШС-нің активтері мен олардың құрастырылу көздерін талдау.

Фирманың қаржылық жағдайын талдау қаржылық ресурстардың активтерге орынды және дұрыс салынғандығына байланысты. Кәсіпорынның қызмет ету барысында активтер мен олардың құрылымының шамасы әрдайым өзгеріп отырады. Кәсіпорынның ағымдағы қаржылық жағдайын сипаттайтын негізі құжат баланстық есеп (баланс) болып табылады. Өз алдына ол кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін толықтай сипаттамағанымен, дегенмен әр мезеттегі баланстарды салыстыру оның жағдайының динамикасын және белгілі бір датадағы жағдайын бейнелейтін қызметінің тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Кәсіпорын балансының міндеті келесілерден тұрады:

- белгілі бір мезеттегі кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау;

- қаржылық жағдайдың динамикасымен ағымдағы қызметтің

тиімділігін талдау.

Кәсіпорынның мүліктік потенциалын қаржылық бағалау баланстың активінде көрсетілген. Бұл ретте кәсіпорынның құралдары жайында сөз болып отыр. Олар кәсіпорынға меншік құқығы негізінде тиесілі немесе келісім-шартқа сәйкес меншік құқығы болашақта кәсіпорынға өтетін және осыған байланысты кәсіпорын балансына қойылатын құралдар. Яғни, кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржылық ресурстардың активтерге дұрыс және орынды салынуына айтарлықтай дәрежеде тәуелді. Кәсіпорынның қызметі үрдісінде активтердің де және олардың құрылымының шамасы да әрқашан өзгеріп отырады. Құралдар мен олардың қарастырылу көздерінің құрылымындағы болған сапалық өзгерістер, сондай-ақ бұл өзгерістердің динамикасы туралы неғұрлым жалпы түсінікті есеп беруді тікелей талдау көмегімен алуға болады.

Тікелей талдау – баланс баптарын жалпылама қорытынды көрсеткіштердің құрылымын сипаттайтын қатысты шамалар (үлес салмақтары) тұрғысынан көрсету.

«Плассервис» ЖШС-нің 2007 жылғы тікелей балансы қарастырылады.

2007 жылға агрегирленген балансты тікелей талдау.

№ 5 кестеде көрсетілген деректер, 2007 жылы кәсіпорын балансының активтер құрылымы нашарлағанын көрсетеді. Ұзақ мерзімді активтердің активтер құрылымындағы үлес салмағы 35,5%-ға дейін, жылдың аяғында 84232 теңгеге кему тенденциясы байқалады, бұл кәсіпорынның, қызмет көрсетуге мамандануын ескере отырып, сол себепті дебиторлық бережақтың 70768 теңгеге артқандығын ал үлесі 21,3–ке көбейгенін көрсетеді.

Баланс пассивінің құрылымы жақсарған. Филиалдың меншікті капиталының сомасы 6,9%-ға ұлғайған, соның есебінен міндеттемелер сомасы 6,9%-ға азайған.

«Плассервис» ЖШС-нің 2008 жылғы агрегирленген балансты тікелей талдау

2008 жылды 2007 жылмен салыстырғанда мүліктік жағдайда өзгерістер болды № 6 кестеден алынған деректерден көріп отырғанымыздай, 2008 жылы кәсіпорын балансының құрылымы өзгерген, көбіне бұл баланс активіне қатысты, баптардың көп бөлігі оң мәнге ие. Дебиторлық бережақтың үлес салмағы аяғына көбейген 1279750 теңгені құрады. Бұл бережақты талдау қажет, өйткені ол кәсіпорынға тиесілі ақша қаражаттарын көрсетеді. Олар аталмыш кезеңде басқа кәсіпорындарда болғандықтан, бережақ мәселесін шешу қажет.

Баланс пассивінде меншікті капиталдың 69%-ға төмендеуі, сондай-ақ міндеттемелер сомасының күрт жоғарлауы байқалады. Жоғарыда көрсетілгендерге қарап, «Плассервис» ЖШС-нің нақты жағдайы неғұрлым тұрақсыз бола түсті деп қорытынды жасауға болады.
«Плассервис» ЖШС-нің өтімділік, төлем қабілеттілік, іскерлік белсенділік көрсеткіштерін талдау.

Өтімділік кәсіпорынның міндеттемелерін ақшаға айналу уақыты міндеттемелерін өтеу уақытымен сәйкес келетін активтерімен жабу дәрежесімен анықталады деп санаймыз. Осы айналу қаншалықты тез жүруіне кәсіпорынның төлеу қабілеттілігі мен несие беру қабілеттілігі тәуелді болады. Басқа сөзбен айтқанда, кәсіпорынның өтімділігі өзінің міндеттемелерін уақыты келгенде төлеу үшін, қолда бар қаражаттарды тезірек жұмылдыру мүмкіндігінде жатыр.

Өтімділік дәрежесіне,яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорының келесідей топтарға бөлінеді:

А1.Ең өтімді активтер.Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның ақша қаражаттарының барлық баптары ен құнды қағаздары жатады.

А1.2006=214538.

А1.2007=78025.

А1.2008=289709.

Ең өтімді активтер 2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда 136513 теңгеге кеміген.Дегенмен,есепті жылы 211684 теңгеге өсіп,289709 теңгені құрады.

А2.Тез өткізілетін активтер.Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш басқа да активтерді жатқызады.

А2.2006=148000.

А2.2007=218768 .

А2.2008=1279750

2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда тез өткізілетін активтердің құны 70768 теңгеге өскен ,2008 жылы 2006 жылға қарағанда 1060982 теңгеге немесе 5.8 есеге артқан

А3.Баяу өткізілетін активтер.Өндірістік қорды және аяқталмаған өндірісті дайын өнімге айналдыруға,ал содан кейін қолма-қол ақшаға едәуір үлкен мерзім талап етіледі.Сондықтан,активтердің бұл түрі өтімділігі дәрежесі бойынша үшінші топқа жатқызылады.

А3.2006=62307.

А3.2007=33883.

А3.2008=48557.

2008 жылы 2006 жылмен салыстырғанда баяу өткізілетін активтер 14674 теңгеге кеміген.

А4.Қиын өткізілетін активтер.Баланс активінің «ұзақ мерзімді активтер» бөлімі.

А4.2006=266083.

А4.2007=181851.

А4.2008=9177775.

2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда қиын өткізілетін активтер 68 %-ға кеміп,ал 2008 жылы 2007 жылға қарағанда 8995924 теңгеге өскен.Бұл жағдай кәсіпорынның есепті жылы есепті жылы ғимарат алып,негізгі қорын толықтыруына байланысты
П1.Неғұрлым тез төленуге тиісті міндеттемелер.Бұларға уақытында төленбеген кредиторлық борыш,қарыздар,басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер,жұмыскерлермен олардың алған қарыздары бойынша есеп айырысу көлемінен асқан мөлшерде жұмыскерлерге берілген қарыздар жатады.

П1.2006=230015.

П1.2007=134167.

П1.2008=1537595.

Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер 2007 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда 95848 теңгеге кеміген.Бұл баланстың өтімділігін жақсарту тұрғысынан жағымды фактор болғанымен,2008 жылы бұл көрсеткіш керісінше 1403428 теңгеге өскен.

П2.Қысқа мерзімді міндеттемелер.Қысқа мерзімді несиелер мен заемдар және жұмыскерлерге арналған қарыздар.

П2.2006=0.

П2.2007=1108.

П2.2008=7523.

Қысқа мерзімді міндеттемелер 2008 жылы 6415 теңгеге немесе 6.8 есеге өскен.Бұл жағдай кәсіпкерлік тәуекелдің өскенін көрсетеді.

П3.Ұзақ мерзімді міндеттемелер.Ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар.

П3.2006=0

П3.2007=0

П3.2008=8746263.

2006 және 2007 жылы ұзақ мерзімді міндеттемелер болмағанымен 2008 жылы кәсіпорын ғимарат алуымен байланысты бұл міндеттемелер 8746263 теңгені құрады.

П4.Тұрақты міндеттемелер.Пассивтің «Капитал» яғни бесінші бөлім.

П4.2006=460913.

П4.2007=377252.

П4.2008=504410.

Тұрақты міндеттемелер 2007 жылы алдыңғы жылға қарағанда 83661 теңгеге кемігенімен,2008 жылы 127158 теңгеге немесе 1.34 есеге ұлғайған.

Баланс өтімділігін анықтау үшін,актив және пассив бойынша келтірілген топтардың қортындыларын салыстыру қажет.Баланс толық өтімді деп келесідей қатынастарда саналады:

А1≥П1

А3>П3

2006 жылы 2007 жылы 2008 жылы

1.214538<230015 78025<134167 289709<1537595

2.148000>0 218768>1108 1297750>7523

3.62307>0 33883>0 48557<8746263

4.266083<460913 181851<377252 9177775>504410

Жоғарыда келтірілген жүйедегі алғашқы үш теңсіздіктің орындалуы төртінші теңсіздікті орындалу қажеттілігін туғызады,сондықтан актив пен пассив бойынша алғашқы үш топтың жиындарын салыстыру маңызды орын алады.Төртінші теңсіздік «баланстау» сипатын алады,сонымен қатар терең экономикалық мәні бар:оның орындалуын қаржылық тұрақтылықтың ең төменгі шарттарының сақталғандығын,кәсіпорынның меншікті айналым қаражаттарының барын дәлелдейді.

Баланс өтімділігін талдау (теңге)

Төлем қаражаттарының бірінші тобы (А1) төлем міндеттемелерін айтарлықтай жауып тұрған жоқ,ал екінші бөлігі керісінше.

Жалпы алғанда баланс активі мен пассиві баптарының l және ll топтарының салыстыру ағымдағы өтімділікті анықтауға мүмкіндік береді.

Ол қарастырылып отырған мезгілге жақын уақыттағы кәсіпорынның төлем қабілеттілігін (төлем қабілетсіздігін) көрсетеді.Талданып отырған кәсіпорынның үш жыл баланс баптарының осы екі тобының мәліметтері бойынша төлеу қабілеттілігі бар.

Ең өтімді және тез өткізілетін активтердің сомасы 2006 жылы 132523 тг, 2007 жылы 161518 тг,2008 жылы 24341 теңгені құрады.2007 жылы алдыңғы жылға қарағанда 28995 теңгеге артық болғанымен,2008 жылы 137177 теңгеге кеміген.

Баяу өткізілетін (жүретін) активтерді ұзақ мерзімді міндеттемелермен салыстыру перпективалы өтімділікті бейнелейді және болашақ кірістер мен төлемдерді салыстыру негізінде төлем қабілеттілігін жобалауды көрсетеді, яғни кәсіпорынның бұдан да алыс алдағы уақытқа қаржылық жағдайының жақсаруы немесе нашарлануын алдын ала біліп отыруға мүмкіндік береді.

Талданып отырған кәсіпорында алдыңғы екі жыл бойы төлем қаражаттарының айтарлықтай артықшылығы болғанымен,соңғы жылы бұл көрсеткіш 8663793 теңгеге азайған.

Баланс активі мен пассиві баптарының төртінші тобының жиындарын салыстыру кәсіпорынның оның иеленушілері алдындағы міндеттемелерін жаба алу мүмкіндігін көрсетеді.Бірақ бұл кәсіпорын жабылатын кезде ғана керек,ал үздіксіздік принципін сақтау немесе жұмыс жасап жатқан кәсіпорын үшін шаруашылық субьектінің өз меншікті айналым капиталының болуы талап етіледі.Ол үшін жоғарыда келтірілген теңсіздік сақталуы тиіс:А4<П4, яғни меншікті қаржаттардың көзі иммобилді активтерден көп болуы болуы керек.Талданып отырған бұл кәсіпорында соңғы жылы бұл теңсіздік сақталмаған.

Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі деп, оның дер кезінде өзінің барлық міндеттемелері бойынша төлемдер жүргізуге дайындығын түсіну керек.

Кәсіпорынның перспективті төлем қабілеттілігін анықтау үшін кәсіпорын активіндегі ақша қаражатына айналдыра алатын жылдамдық және дайындықты сипаттайтын өтімділіктің статистикалық көрсеткіштері кеңінен пайдаланылады

Үш көрсеткіш жиі қолданылады:

1) абсолютті өтімділік коэффициенті;

2) аралық өтеу (жабу) коэффициенті;

3) жалпы өтеу (жабу) коэффициенті.

Ол баланс жасалған мерзімінде немесе жақын мезгілде ағымдағы қарыздардың қандай бөлігі өтелетінін көрсетеді.

Осы көрсеткіштің дұрыс шектеуі келесі түрде болады:

К_а.ө.≥0.2/0.5

Аралық өтеу коэфициенті (немесе басқа аталуы:қауіпті өтім коэффициенті,өтімділіктің дәл коэффициенті)- ақша қаражаттының құрамына алдыңғы көрсеткіштің алымына дебиторлық борыш және басқа активтер қосылады.

Аралық коэффициентінің қалыпты төменгі шегін бағалау былайша өрнектеледі:

К_ар.ө.≥1.

Ағымдағы өтімділік коэффициенті (жалпы өтеу коэффициенті)- барлық активтердің жедел және қысқа мерзімді міндеттемелердің көлеміне қатынасын көрсетеді.

Берілген көрсеткіш үшін мына шектеу қалыпты мән болып табылады:

К_ағ.ө≥2

«Плассервис» ЖШС-нің төлем қабілеттілік көрсеткіштері

№ 8 кесте

«Плассервис» ЖШС-нің өтімділік коэффициенті нормадан біраз төмен болып отыр.2008 жылды 2006 жылмен салыстырғанда абсолютті өтімділік коэффициенті 0,73-ке төмендеген. Бұл кәсіпорындағы қолма-қол ақшаның азайғанын білдіреді.

2008 жылды базистік жылмен салыстырғанда аралық өтеу коэффициенті -0,56-ға төмендеген. Аралық өтеу коэффициентінің төмен мәні кәсіпорынның дебиторлық бережақты өндіріп алу бойынша жұмыстарын жетілдіру қажеттілігін көрсетеді.

Ағымдағы өтімділік коэффициенті – 0,81-ге кеміген. Бұл көрсеткіштің кему тенденциясы фирма өтімділігінің нашарлағанын білдіреді.

Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат айналымының жылдамдығымен көрінеді.Іскерлік белсенділікті талдау,кәсіпорының өз қаражатын қаншалықты тиімді пайдалағандығын анықтауға мүмкіндік беретін,әр түрлі айналымдылық коэффициентердің деңгейі мен қозғалысын зерттейді.

Салыстырмалы қаржылық көрсеткіштер коэффициенттермен де, процент-термен де көрсетілуі мүмкін.Ағымдағы қызметтің көрсеткіштерін коэффициенттермен бейнелеген көрнекірек.Есептелген көрсеткіштерді жиынтық кесте түрінде бейнелейміз

№ 10 кесте

Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті активтердің әрбір ақша бірлігі сатылған өнімнің қанша ақша бірлігін әкелгенін көрсетеді. Кәсіпорында бұл көрсеткіш 8,08-ге немесе 12,46 %-ға төмендеген.

Кәсіпорындағы қор қайтарымдығы көсеткіші негізгі өндірістік қорлардың тиімсіз пайдаланылғанын, 23,41-ге дейін төмендегенін ,ал бұл шығындардын артқанын көрсетеді.Коэффициентінің төмен болуы өнімді сатудан түсетін табыстың жетімсіздігін не болмаса осы активтер түрлеріне тым жоғары деңгейде қаржы бөлінгендігін көрсетеді.Біздің жағдайымызда ғимарат алуға байланысты негізгі қорға қаражат бөлінді.

Дебиторлық бережақтың 2007 жылғы 30,30-ға тең айналымдылық көрсеткіші,жыл бойына орта есеппен дебиторлық бережақ 30,3 ақша қаражаттарына айналғандығын көрсетеді.2008 жылы айналым 21,57-ге дейін төмендеген.

Дебиторлық бережақтың айналым ұзақтығы 2007 жылы 2005 жылмен салыстырғанда 14 күнге азайып,оң бағаланса;2008 жылы 2007 жылға қарағанда 29 күнге көбейіп,яғни теріс бағаланып отыр.

Кредиторлық борыштың айналымдылық көрсеткішінің 2008 жылы 2007 жылға қарағанда 22,7 төмендеп, несиеге сатып алудың артқанын, яғни кәсіпорын өзіне қойылған шоттарды төлеуі үшін осынша айналым керектігін көрсетеді.

Кредиторлық борыштың орташа айналым уақыты, яғни кәсіпорынның қарыздарын қайтаруының орташа уақыты 35 күнге артқан.

Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті 2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда 4,86-ға көбейсе, 2008 жылы айналым жылдамдығы 14,71-ден 6,71 есеге дейін қысқарған, нәтижесінде бір айналымның ұзақтығы 30 күнге артқан бұл кәсіпорынның қаржы жағдайының нашарлағанын куәландырады (талданып отырған кезеңде ағымдағы активтерге салынған қаражаттың толық циклден өтуі мен қайтадан ақша түріне келуі 2007 жылға қарағанда 30 күнге ұзақ болды). Осының салдарынан кәсіпорынға былтырғы жыл деңгейінде өндірістік-коммерциялық қызметін жалғастыру үшін қосымша қаражат жұмылдыру қажеттігі туындайды.

Айналымға қосымша жұмылдырылған қаражатты есептеу мына формуламен жүргізіледі:

Т_д.а.= Д_н.1./360*(Д_о.1.-Д_о.0 ).

Мұнда, Д_н.1- есеп беру жылындағы сатудан түскен табыс (ақша);

Т_д.а- қосымша жұмылдырыған ағымдағы активтер;

Д_о.1. және Д_о.0 - есеп беру және өткен жылдағы сәйкес айналым кезеңі.

Кәсіпорынның мәліметтері бойынша айналымға қосымша жұмылдырылған

қаражат мөлшері 545038 теңгені құрады:

[6540459/360*(54-24)]

Осылайша бір айналымның 30 күнге баяулауы айналымға 545038 теңге қосымша қаражат жұмылдыруды қажет етті. Ал есеп беру жылында ағымдағы активтердің айналымдылығы 6,71 рет құрады, демек жыл бойғы қосымща жұмылдырылған қаражат 3657205 теңге (545038*6,71) болды.

Ағымдағы активтерді пайдлану тиімділігінің төмендегенін олардың бекіту коэффициенті де куәландырады. Сонымен егер 2007 жылы өнім бірлігіне 7 тиыны келсе, есеп беру жылында бұл көрсеткіш 8 тиынға артты, ал барлық сатылған өнімге айналым қаражатының үстеме шығыны 523236,72 теңге (6540459*0,08) құрады.

«Плассервис» ЖШС-ның қаржылық тұрақтылық көрсеткіштерін талдау.

№ 9 кесте

Кестеде есептелінген коэффициенттерге талдау жасай отырып кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын маңызды көрсеткіш тәуелсіздік коэффициенті екендігін көреміз.Ол кәсіпорын қаншалықты сыртқы капиталдан тәуелсіз екендігін көрсетеді.2006 жылы 2007 жылы бұл көрсеткіштің өсуі байқалады.Бұл көрсеткіштің қалыпты мәні 0,5-0,6-дан жоғары болуы керек,ал кәсіпорында 2006-те 0,66,ал 2007-да 0,73 құрап отыр, 2008 жылы бұл көрсеткіштің мәні 0,04-ке дейін төмендеді.

Тәуелділік коэффициентінің мағынасы тәуелсіздік коэффициентіне қарама-қарсы.Бұл көрсеткіштің қалыпты мәні 0,4-0,5 алдыңғы екі жылда бұл мәнге сәйкес келгенімен,2008 жылы ғимарат алуға байланысты қарыз сомасы көбейіп,қалыпты мәннен ауытқып тұр.

Қарыз және меншікті қаражаттар коэффициенті.Қай қаражат кәсіпорында көп екендігін көрсетеді,біздің жағдайда активтерге салынған меншікті қаражаттың әрбір теңгесіне қарыз қаражатының 2006 жылы -49 тиыннан, 2007 жылы -35 тиыннан,яғни 14 тиынға төмендегенін,ал 2008 жылы -20,05 теңгеге артқанын көреміз.Бұл көрсеткіш үшін қалыпты шектеу:К_т<1 коэффициент бірден үлкен болған сайын,кәсіпорынның тәуелділігі де жоғарылайды.

Қаржыландыру коэффициенті жоғары болған сайын,соғұрлым банктер мен инвесторлар қаржыландыруға соғұрлым сенімді кіріседі.Қаржыландыру коэффициенті <1 болатын жағдай төлем қабілеттілігінің өте қауіпті жағдайға жеткендігін және несие алуды қиындатқанын көрсетеді.Алдыңғы екі жылда бұл көрсеткіштің мәні өскенімен,соңғы жылы қалыпты деңгейден 2,5-ға төмендеген.

Қаржылық тұрақтылық коэффициенті.Бұл коэффициентінің қалыпты мәні 0,75-0,9-ға тең болуы керек,ал 0,6-дан төмендеуі қауіпті.2008 жылы 2006 жылға қарағанда 28 пайызға өскен.

Қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімге тарту коэффициенті кәсіпорын активтерін қаржыландыру үшін тартылған ұзақ мерзімді несиенің меншікті капиталмен қатар үлесі 2008 жылы 0,94-ті құрады.

Жұмсау коэффициентінің мәнінің теріс болуы кәсіпорының меншікті қаражатының көп бөлігі иммобильді сипаттағы құндылықтарда бекітілгендігін көрсетеді,ал олар тез айналатын қаражаттар емес,яғни ақшаға тез айнала алмайды.

Ағымдағы активтердің меншікті айналым қаражатымен қамтамасыз етілу коэффициенті,бұл көрсеткіштің 2007 жылы 0,9-ға өскені қаржылық тұрақтылықтың жоғарлағанын көрсеткенімен,соңғы жылы бұл көрсеткіштің мәні 0,1-ден төмен (қалыпты мәні 0,1-ден төмен болмауы керек),яғни теріс мәнге (-17,2) ие.Фирма өзіндік қаражаттар құрылымынан артық болатын қатыстырылған қаражаттарды пайдаланатындықтан,ағымдағы активтерді меншікті айналым қаражатымен қамтамасыз ете алмайды. қаржылық жылда бұл көрсеткіштің мәні өскенімен,соңғы жылы қалыпты деңгейден 2,5-ға төмендеген.қаржылық теді.

Табыстылықтың экономикалық мәні көрсеткіштер жүйесінің сипаттамасы арқылы ғана ашылуы мүмкін. Олардың жалпы мағынасы салынған бір капиталға келетін пайда сомасын анықтау. Кәсіпорынның табыстылығының сипаттамасы төрт негізгі көрсеткіштерді есептеуге негізделеді.

2006-2008 жылдарға «Плассервис» ЖШС-нің табыстылығын талдау.

Активтер табыстылығы 2008 жылы 3,9 құрап, 19,54-ке төмендеп отыр. Меншікті капиталдың табыстылығы 2008 жылы 22,5 азайып отыр. Бұл 2008 жылы 1 теңге өзіндік қаражаттарға 51 теңге таза пайдадан келетінін көрсетеді. Фирма 2008 жылы 2006 жылмен салыстырғанда салынған өзіндік қаражаттардың 1 теңгесінен таза пайданың 83,6%-ын кем алды.

2008 жылы негізгі қызметтің табыстылығы да төмендеп өзгеріс 137-ні құрады.Фирма өнім өндіру үшін мен өткізуге жұмсалған 1 теңгеден қанша пайда табатынын көрсетеді.Яғни 2008 жылы 2006 жылмен салыстырғанда 48,2%-ын кем алған.

2008 жылы сату көлемінің табыстылығы 3,4 құрады, өзгеріс -0,1 фирма 1 теңге түсімнен 16,6 пайда түсіреді, бұл 2006 жылғы көрсеткіштен 2,9%-ға кем.

Жалпы алғанда 2008 жылы кәсіпорынның табыстылығы өнімді өткізуден түскен табыстың азаюы (пайыздарды төлеу шығындарының артуы) себебінен нашарлауы (көрсетілген қызметтерге сұраныс азайды, тұрақты және өзгермелі шығындардың әсері байқалады). Жалпы және әкімшілік шығындар бабы айтарлықтай ұлғайды.

Кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметінің әр түрлі жақтары қаржылық нәтижелер көрсеткіштерінің жүйесінде толықтай ақшалай бағалауға ие болады. Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижелерінің неғұрлым маңызды көрсеткіштері «Табыстар мен шығыстар есебі туралы» №2 үлгісінде көрсетілген.

тың кенеттен құлдыраумен шартталады
Студенттің оқытушымен өзіндік жұмысы (СОӨЖ) тапсырмаларының тақырыптары мен сұрақтары.

1. 
   Келтірілген мәселелер негізінде өзгерістерді анықтаңыз:
   

б) қор жарақтандырылу мен еңбек техникалық қамтамасыз етілуінің деңгейіндегі.

2. 
   Төменде көрсетілген мәліметтер негізінде анықтаңыз:
   

б) істеген құрал жабдық саны және оның жұмыс уақыты есебінен өнім шығарылымының өзгерісін.

в) өнім өндірісі ұлғаюының резерін

• 
  Құрал жабдық паркінің екі бірлікке ұлғаю есебінен;
  
• 
  әрбір құрал жабдық бірлігінің толық күндік тұрып қалуларының төрт күнге қысқартылуы есебінен;
  
• 
  құрал жабдық жұмысының ауысымдылық коэффициенттінің 0.1 –ге жоғарлауы есебінен;
  
• 
  ішкі ауысымдылық тұрып қалулардың 1 ауысымға 0.15 сағатқа қысқартылуы есебінен;
  

д) өнім шығарылымының ұлғаюы (12 в мәселерінқара) және пайдаланбаған құрал жабдықты 580 мың тг\ге жанға беру есебінен қор рентабельдігінің және НӨҚ-ң қор қайтарымдылығының өсуінің резервін. Құрал жабдықтың екі қосымша бірлігінің құны 800 мың тг.

Төменде берілген «Құрылысконсалтинг» Ұлттық орталығы» АҚ БҚО филиалының деректері және әрбір студент өзінің таңдап алған белгілі бір кәсіпорынының мәліметтері негізінде кәсіпорынның көлемін, негізгі құралдарының құрылымын, қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелерін, агрегирленген баланстың тікелей талдауын, кәсіпорынның мүліктік жағдайын, өтімділігін және төлем қабілеттілігін, қаржылық тұрақтылығын, іскерлік белсенділігін, табыстылығын, табыстың бөлінуі мен қалыптасуын және банкрот болу ықтималдылығын есептеп, талдап кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы қорытынды жасаңыз.