ІІ БӚЛІМ
ЕРТЕ ЖӘНЕ ЕРЕСЕК ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАР ПАТОЛОГИЯСЫ
2.1. ШАЛ А Т УЫЛ ҒАН НӘРЕСТЕЛЕ РДІҢ АН АТОМИЯЛЫҚ -
ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Ҽр тҥрлі мемлекеттердің статистикалық мҽліметтері бойынша барлық жаңа туылған
нҽрестелердің (ЖТН) – 3%-дан 16%-ға дейінгісін шала туылған нҽрестелер (ШТН)
қалыптастырады. Оларға барлық перинатальдық ҿлім кҿрсеткішінің 60% тиісті. Шала
туылған нҽрестелер айы-кҥні жетіп туылған нҽрестелерге қарағанда неонатальды
кезеңінде 20–30 рет кҿбірек ҿледі. Шала туылған нҽрестелердің арасында асфиксия,
билирубиндік уыттану, кейін ҿрбитін мҥгедектіктің жҽне басқа да асқынулардың ҥлесі ҿте
жоғары. Оның себебі – туылу кезіндегі жиі жарақаттануы болып табылады. ШТН
арасында туа пайда болатын ақаулар 10 есе жиі кездеседі.
Терминологиясы.
Айы-кҥні жетпей босану (яғни шала нҽрестені туу) – деп
жҥктіліктің толық 37 аптасы аяқталмаған мерзімде тууды айтады. Жҥктіліктің мерзімі
(гестация мерзімі) шартты тҥрде ең кейінгі менструациялық циклдың бірінші кҥнінен
басталады.
ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің 22 қаңтар 2002 жылғы №61 бҧйрығына сҽйкес
Республикада ДДҦ ҧсыныстарының енгізілуіне байланысты неонатологияда нҽресте
салмағына қатысты дене массасы 2500 граммнан тҿмен барлық нҽрестелерді – массасы аз
ЖТН деп атайды.
Оларды мынандай топтарға бҿледі:
-
2500 – 1500 г – туылған кезде салмағы аз (тҿмен) нҽрестелер;
-
1500 – 1000 г – салмағы ҿте аз (ҿте тҿмен) нҽрестелер;
-
1000 г – салмағы экстремалды аз(тҿмен) нҽрестелер.
Қазақстан Республикасы ДДҦ ҧсынысы бойынша «тірітуылу» мен «ҿлітуылу»
сипатбелгілерін (критерияларын) 2008 жылдың қаңтар айынан бастап толық енгізіп,
барлық статистикалық кҿрсеткіштер жаңаша есептеледі.
Осыған байланысты барлық денсаулық сақтау мекемелері барлық тірі жҽне ҿлі
туылған, туылған уақытында салмағы 500 грамм жҽне одан кҿбірек, денесінің ҧзындығы
25 см жҽне одан ҧзынырақ, жҥктіліктің мерзімі 22 апта жҽне одан кҿбірек болған
балаларды арнамалы тіркеуден ҿткізуге міндетті [2; 18; 19].
Жҥктіліктің аяғына дейін кҿтере алмаудың себептері. Бҧл жағдай шын мҽнінде
ұрықтың шала туылуына
алып келеді. Мезгілінен бҧрын босанудың себептерін анықтау
оңай емес, тіпті жҥкті ҽйелдің анамнезін мҧқият талдағанның ҿзінде ақ, жиі біршама
қиындықтар туғызады. Осыған байланысты мезгілінен бҧрын босанудың себептерін жиі
шамамен (болжаммен) айтуға тура келеді. Мезгілінен бҧрын босану кҿптеген себептер –
кешеніне байланысты.
Сонымен қатар айы-кҥні жетіп, 38 – 40 апталарда туылған нҽрестелердің арасында да
салмағы 2500 граммнан аз нҽрестелер кездеседі. Бҧлар кҿбінесе туа пайда болған ақауы
бар, қҧрсақішілік пайда болған аурулары бар, тағы да егіз туылғандар арасында жҽне
анасы ауру болған жағдайларда болады.
Сондықтан шала туылғандықтың негізгі сипатбелгісі (критериясы) жҥктіліктің
мерзімі, яғни гестациялық жасы саналады.
Қазіргі кезде «шала туылған нҽресте» диагнозын қою ҥшін, босану (туу) жҥктіліктің
аптамен есептелген қандай мерзімінде (гестациялық жасында) болғандығын кҿрсету
керек. Бҧл негізгі жағдайды нақтылайды, шала туылған нҽрестеге дҧрыс баға беруге жҽне
оны кҥтіп-бағудың тҽсілін таңдауға мҥмкіншілік жасайды. Сондықтан шала туылған
168
нҽрестелердің дамуының барлық параметрлерінің сҽйкестігін, оның барлық жҥйелері мен
ағзаларының клиникалық жай-кҥйін бағалау ҥшін бірінші кезекте
нәрестенің
гестациялық жасын
білу керек.
ДДҦ 1974 жылдан бастап ҿмір сҥруге қабілеті бар деп, жҥктіліктің мерзімі 22
аптадан кем болмаған жағдайда, туылған уақытындағы салмағы 500 граммнан жоғары
балаларды есептеуді ҧсынған болатынды. Алдында айтылғандай бҧл ҧсыныс 2008 жылдан
бастап елімізде толықтай енгізілді.
Қазіргі кезде шала туылудың дҽрежесін жҥктіліктің мерзіміне (гестациялық жасына)
сҽйкес анықтау қолданылады:
1 дҽрежесі – 35 – 37 апта
2 дҽрежесі – 32 – 34 апта
3 дҽрежесі – 29 – 31 апта
4 дҽрежесі – 29 аптаға дейін.
Шала туылудың себептері алуан тҥрлі. Мезгілінен бҧрын туу кҿбінесе жҥктіліктің
35–37 апталары арасында, ал сирек жҥктіліктің 29–35 апталарының арасында болады.
Шала балалар кҿбінесе қыста жҽне кҿктемде, ал жаз айларында сирек туылады.
Барлық уақытта шала туылған нҽрестеге баға бергенде, оның морфофункционалдық
статусы мен гестациялық жас арасындағы сҽйкестікті анықтау керек. Қандай да бір
ҿзгерістер тек шала туылған нҽрестеге тҽн, ал қайсыбірлері ҽр тҥрлі патологиялық
жағдайлардың кҿрінісі болуы ықтимал.
Нҽрестенің
жалпы
жағдайы
кҿпшілік
мақҧлдаған
шкала
бойынша
қанағаттанарлықтан ҿте ауыр жағдайға дейін бағаланады. Ауырлықтың негізгі
сипатбелгілер болып ең бірінші кезекте патологиялық жағдайлардың айқындылығы
(инфекциялық токсикоз, орталық ненрв жҥйесі (ОНЖ) зақымдалуы, тыныс бҧзылыстары)
болып табылады. Тіпті «таза» тҥрдегі шалалықтың ҿзі де, салмағы 1 кг тҿмен болып
туылған жағдайда да олардың жағдайының ауырлығының синонимі болмайды.
Шала туылған нҽрестелерге баға бергенде олардың жетілгендігіне баға берілуі шарт.
Ескеретін жайт, жаңа туған нҽрестенің жетілуі дегенде, олардың гестациялық жасына
ОНЖ морфологиялық жҽне функционалдық сҽйкес болуын айтамыз.
Жетілудің эталоны болып дені сау жаңа туылған нҽресте (ЖТН) болып табылады.
Онымен салыстырғанда барлық ШТН жетілмеген болып есептеледі. Бірақ ШТН ҽр
гестациялық жасына сҽйкес жетілу дҽрежелері бар.
Барлық айы-кҥні жетіліп туылғандардың жҽне шала туылған ЖТН салмағының жҽне
гестациялық жасының арақатысына қарай (ГЖҤ);
- гестациялық жасына сҽйкес (ГЖС);
- гестациялық жасынан кіші (ГЖК).
Бҧл топтарда тек жеке ҿздеріне ғана тҽн патология кездеседі. Оларды туылғаннан
кейін осындай топтарға бҿлу, оларда қандай ауыртпашылықтар болатынын болжауға
мҥмкіншілік береді. Бҧл практикалық медицинада ҿте маңызды нҽрсе, ҿйткені ол аурулар
бҧл ЖТН-де бір-біріне ҿте ҧқсас болып келеді. Егер осы жағдайды ескермесек, біздер
бҧлардағы ауруларды анықтауда жҽне емдеуде қателіктер жіберуіміз мҥмкін. Мысалы,
гестациялық жасынан кіші (ГЖК) нҽрестелерде кездесетін қозу жҽне (немесе) қҧрысу
синдромын тек қана гипоксияның салдарынан болады деп тҧжырым жасасақ, бірақ
гестациялық жасынан кіші (ГЖК) ЖТН-де жиі кездесетін жҽне осындай синдромдар
пайда болғанда, алдын алу ҥшін шҧғыл шаралар қолдануды керек ететін, зат алмасудың
ҿзгерістерінен (гипогликемия, гипокальциемия) туындайтын ОНЖ бҧзылыстары
ескерілмей қалуы ықтимал.
Шала туылған нҽрестелердің тірі қалуы, олардың туылған уақыттағы гестациялық
жасына жҽне салмағына тығыз байланысты болады. Салмағы 1500 г жҽне оданда тҿмен
балалар (гестациялық жасы 30–31 апта) барлық тірі туылған ЖТН тек қана 1%-ын
қҧрайды, сонымен қатар барлық неонатальды кезеңіндегі ҿлім кҿрсеткішінің 70%-ын (туа
169
пайда болған ақауларды қоспағанда) осы 1500 г жҽне одан да тҿмен салмақтағы ЖТН
қҧрастырады.
Достарыңызбен бөлісу: |
