Балашт ҥ с І п қ алие в б а л а л а р а у р у л а р ы о қ у л ы қ Ақтӛбе 1 4

а) Ерте неонатальдык (нҽрестелік) кезең – кіндігін кескен уақыттан ҿмірінің 7-ші 
кҥнінің соңына дейін (барлығы 168 сағатқа) созылады. 
б) Кеш неонатальдық (нҽрестелік) кезең – ҿмірінің 8-ші кҥнінен бастап 28 кҥнге (1 
айға) созылады. 
Перинатальды кезең – бекітілген мҽліметтер бойынша бҧл кезең жҥктіліктің 28-ші 
аптасынан туылғаннан кейінгі 7-ші кҥн аралығын қамтиды. Қазақстан Республикасы ДДҦ-
ның мҥшесі болып, оның декларациясын қабылдағаннан кейін, бҧл кезең жҥктіліктің 22-ші 
аптасымен туылғаннан кейінгі кезеңнің 7- ші кҥні аралығын қамтиды деп есептеледі. 
Жаңа туылған (нҽрестелік) кезеңде бала ҿкпемен тыныс алып, қҧрсақ іші
гемодинамикалық жолдарының жабылуына (артериялық ҿзектің жҽне сопақша тесіктің) 
жҽне ҿкпе тамырларында қан айналымының артуына, энергия алмасуымен 
терморегуляцияның ҿзгеруіне байланысты кіші қан айналу шеңбері жҧмыс жасай 
бастайды. Бҧл кезеңге барлық жҥйелер мен мҥшелердің, ҽсіресе, орталық жҥйке жҥйесінің, 
толық жетіспеушілігі сай болып келеді. Бҧл кезеңнің ерекшелігіне, шекаралық жағдай деп 
аталатып, патологиямен шектесіп жатқан кҿптеген ҽрекеттік (функциялық) ҿзгерістер 
жатады. Жаңа туған нҽрестеде кейбір жҥйелер мен мҥшелердің ақаулары, туылудың, 
қҧрсақ ішінде тҧншығу (асфиксия) ҽсерлерінің белгілері, миға қан қҧйылу, сал (паралич) 
жҽне салдану (парез), нҽрестенің гемолитикалық ауруы, токсоплазмоз, ҧшпа, грипп, жас 
нҽрестелер қарсы кҥресе алмайтын бактериалы жҧқпалы аурулар байқалады. Бҧл жҧқпалы 
аурулар кіндік, тез зақымдалатын тері арқылы ҿтіп, пиодермияға, кіндік қалдығының 
қабынуына, сепсис ауруына жиі шалдығуына ықпалын тигізеді. 
Емшек жасындағы бала (сҽбилік кезең) – сҽбилік кезең 1-ші ай соңынан бастап 12 
айға дейін есептелінеді. Бҧл кезеңге салмағының дамуының, зат алмасуының қарқынының 
тездігі ерекше тҽн болып келеді. 
Емшек жасындағы балалар 2–3 айлығында, анасымен трансплацентарлы берілетін 
пассивиті (енжарлы) иммунитетін жоғалтады, ал ҿзінің иммунитет жҥйесінің қҧрылуы баяу 
жҥреді. Осыған орай емшек жасындағы балалар жиі ауырғыш болып келеді. Бҧл жаста 
балаларда ішек-қарын жолдарының аурулары (диспепсия, дизентерия жҽне т. б.), рахит, 
спазмофилия, ҽртҥрлі диатездер, қоректенудің жҽне ас қорытудың созылмалы 
бҧзылыстары, тыныс мҥшелерінің аурулары жиі кездеседі. Балалардың жедел жҧқпалы 
(қызылша, кҿкжҿтел) аурулары сирек байқалады, бірақ олар кҿбіне ауыр дамиды. Олардың 
ерекше айырмашылығы кҿбіне жергілікті белгілер шамалы білінеді де, жалпы белгілер 
басым болып келеді. Созылмалы аурулардан, соңғы уақытта сирек кездесетін болғанмен, 
сифилис (мерез) жҽне туберкулездің іштен туа болған тҥрлері кездесуі мҥмкін.
Сҥт тістері кезеңі – 1 жастан 6–7 жас аралығы: 
а) Мектеп жасына дейінгі жас алдындағы (ҥлкен бҿбектер бақшасы жасындағы) кезең. 
1-ден 3 жасқа дейін созылады. Кҥнделікті ҿмірде 3 жасқа дейінгі балалар ерте жастағы 
балалар болып есептелінеді. 
б) Мектеп жасына дейінгі кезең 4-тен 7 жасқа дейін созылады. 1-ден 3 жасқа дейінгі 
кезең ас қорыту жҥйесінің, қозғалысқа икемділігінің, сҿйлеудің жҽне сана-сезімнің жетіле 
тҥсуімен сипатталады. Бҧл кезеңде балалар ҿте қозғалғыш, білуге қҧмар болып келеді. 
Қоршаған ортамен белсенді тҥрде қарым-қатынас жасап отырады. Бҧл кезеңде гигиеналық 
тҽрбиеде жіберген қателіктердің орнын толтыру жҽне кҥн тҽртібін орындаудың маңызы ҿте 
ҥлкен, ҿйткені бҧл жастағы балалар сыртқы ортаның ықпалына ҿте сезімтал болып келеді. 
Бҧл кезеңде балалар қызылша, кҿк жҿтел, жел шешегі, вирусты гепатит, дизентерия жҽне т. 
б. аурулармен жиі ауырады. 
Мектеп жасына дейінгі кезеңде бала организмі нығая тҥседі, бҧлшық ет жҥйесі дамып 
қатаяды, қаңқасының дамуы жалғаса береді. 
Мектеп жасына дейінгі кезеңнің соңын ала сҥт тістері алмаса бастайды. Бҧл жастағы 
балалар білуге қҧмар, бірақ тҽжірибесі аз, ҥлкендердің бақылауы аз ҽсер ететін 
болғандықтан жиі жарақаттар алып тҧрады. Бҧл кезеңде ҿткен кезеңге қарағанда даму 
қҧбылысы ҽлсірейді. Біртіндеп балалар организмінің барлық қызметі жетіледі, бірақ, 

дегенмен де қызметінің жеңіл бҧзылу мҥмкіншілігі сақталып қала береді. Жекелеген 
мҥшелердің ауруларында жалпы (диффузиялық) реакциямен жауап беруге бейімділігі азая 
бастайды. Айналасындағы адамдармен жиі қатынасатын болғандықтан, бҧл жастағы 
балалар жҧқпалы ауруларының барысы жеңіл болып келеді де, ауыр асқынулары сирек 
кездеседі. Туберкулезбен ауру жиілігі артып, эндокриндік жҥйесінің бҧзылу белгілері 
байқалады. 
Балалық шақтың келесі кезеңі мектеп жасындағы балалар. Бҧл кезең екіге бҿлінеді. 
Кіші мектеп жҽне ҥлкен мектеп жасы кезеңдері. 
Кіші мектеп жасы кезеңі 7-ден 11 жасқа дейін созылады. Кҿптеген жҥйелер мен 
мҥшелер дамып, толық жетіледі. Сҥйек жҥйесі толық дамып жетіледі, бҧлшық ет жедел 
дамып, толықсып, қатая тҥседі. Бҧл кезең ақыл ойының, жазу, ҧсақ қимыл координацияла-
рының тез дамуымен сипатталады. Бала қажетті еңбек икемділіктерін игереді. 
Бҧл кезеңде жҧқпалы аурулардың маңызы зор, бірақ олар сирек кездеседі жҽне 
олардың барысы жеңіл болып келеді. Бҧл кезеңде ревматизммен балалар жиі ауырады. 
Туберкулез жедел немесе созылмалы тҥрінде болуы мҥмкін. 
Ҥлкен мектеп жасы кезеңі 12-ден 18 жасқа дейін созылады. Эндокрин жҥйесінің қайта 
қҧрылуымен, жыныс, қалқанша бездерінің, гипофиздің қызметінің арта тҥсуімен 
сипатталады. Сондықтан, балалар мен жас ҿспірімдерде осы бездердің жҧмыс тепе-теңдігі 
бҧзылып, эндо-крин жҥйесінің тҥрлі бҧзылыстары пайда болуы мҥмкін. Жыныстық жетілу 
мерзімі балалар жынысына жҽне жеке ерекшеліктеріне байланысты болады. Бҧл кезең қыз 
балалар ҥшін жыныстық дамудың толықсып, жетілу кезеңі болса, ер балалар ҥшін 
жыныстық дамудың басы ғана. 
Бҧл ҿзіне тҽн дисгармониялық пен пубертатты жедел даму кезеңі. Бҧл психологиялық 
дамуының, азаматшылық, саналылық, адамгершілік, ҽдет-ғҧрып, мінез-қҧлық, жігер-қайрат 
деген ҧғымдар қалыптасатын ең қиын кезең болып есептеледі. Бҧл жастағы балаларда 
жыныс жҽне дене дамуының бҧзылуы жиі кездеседі. 
15-ке дейінгі балаларды балалар емханасы қамтиды да, ал, 15-тен асқан балалар 
жасҿспірімдер кабинеттерінде бақыланады. Сонымен қатар, мектептегі медицина қызмет-
керлері 7 жастан 17–18 жасқа дейінгі балалар мен жасҿспірімдермен қызмет істейді. 
Барлық жасқа байланысты топтастыру немесе балалық шақтың жіктелуі 
хронологиялық немесе кҥнтізбелік жасқа сҽйкес жҥреді. 
Кҥні бҥгінге дейін жҥргізіліп отырған балалық шақты шектеу кҿрсеткіштерінің 
болашағы жоқ. Бҧл кҿрсеткіштер балалық шақты 0–14 жаспен шектейді. Қазақстан 
Республикасының Баланың қҧқын қорғау халықаралық конвенцияға қол қойғаны белгілі. 
Бҧл дҥниежҥзілік ҧйымының шешімі бойынша балалык шақ туылғаннан бастап 18-ге 
толғанша созылады. Демек, біздің елде де осы кҿрсеткіш толық қабылдануы керек. Бҧл 
кҿрсеткіштерге бозбалалық (бойжеткендер) кезеңі де кіреді. Кҿптеген ғалымдардың пікірі 
бойынша балалық шақтың бітуі олардың физикалық жҽне жыныстық жетілуімен бейнеледі. 
Бҧл пікір дҧрыс емес, ҿйткені бҧл биологизаторлық тҧрғыдан бейнелейтін немқҧрай 
кҿзқарас. Адамның ересектігі тек тҧлғасының мҿлшерімен, ҿзіне ҧқсастарды ҿмірге 
келтірумен ғана шешілмейтіндігі баршаға аян. Дҥниежҥзілік денсаулық сақтау ҧйымының 
(ДДҦ) Сарапшылар Комитетінің 1977 жылғы шешімі бойынша бозбалалық кезең 10-жастан 
20 жас аралығы болып есептеледі. Бҧл кезең екіге бҿлінеді: 10-15 жас аралығы, жыныстық 
даму қарқынды жҥретін, ҿзіндік пубертатты кезең. Ал, екінші бесжылдық 16-20 жас – 
ҽлеуметтік жетілу кезеңшесі ретінде бҿлінеді. Бҧл жылдары бозбалалар мен бойжеткендер 
ҿздеріне тҽн арнайы жыныстық маңызын игереді, мамандығын таңдап, оны ҽртҥрлі 
дҽрежеде игереді. 

жүктеу 10,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: