Баймаханова Г.Қ., Мухамеджанова Б. Б

62 

 

4. СуминаТ.Г. Теория и методика воспитательной работы: курс лекций.Т.Г.Сумина  

    Екатеринбург: Изд – во Рос.гос.проф. – пед. ун –та, 2010. 

5. Тәжібаева С.Ғ.  Тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. Оқулық. –Алматы, 2013. 

6.    Худякова  Н.Л.  Теория  и  методика  воспитания:  учеб.  пособие  Н.Л.Худякова  Челябинск: 

Изд – во Челяб. гос. ун – та, 2009. 

 

Жеке  адам  қоғамнан  тыс  өмір  сүрмейді.  Себебі,  оның  жан  дүниесі  тек  айналасымен 

қарым–қатынас  жасау  үстінде,  тәлім  –  тәрбие,  оқу    -  іздену  арқылы  әр  кез  белгілі  бір 

мазмұнға  ие  болып  отырады.Сондықтан  да,  оның  айналысатын  іс–әрекетіне  қоса,  бүкіл 

тыныс  тіршілігіне,  ұстанған  бағытына  себеп  болатын  түрткілер  көп.  Солардың  бастылары: 

қызығушылығы,  танымы  мен  сенімі,  мұраты  мен  талғамы,  мақсаты  мен  мүддесі.  Адам 

баласына  ой  салатын  осындай  әртүрлі  ұғымдар  санаға  ұяласа  ғана  сенім  пайда  болады. 

Адамның  бір  -    біріне  сенімі  жоғалса,  тіршілігінің  де  мәні  болмайды.  Сенім  адамға  бірден 

келмейді, ол өмір көріністерін топшылау, салыстыру, тәрбие жинақтау арқылы екінші жаққа 

өз тағдырын тапсырады. 

Сенім – адамның ерік – жігерін, оның бір – біріне қарым –қатынасының қандай екенін 

дәлелдейтін  ұғым.  Ендеше,  баланың  берік  сенімі  болмаса,  онда  бір  –  біріне  ынтымағы  да 

жойылады.  Сенімсіздік  болған  жерде  топ  ыдырайды,  іс–әрекет  құлдырайды.  Балалар  бір  – 

біріне сенген жағдайда ғана, қоғамға пайдалы үлкен іс атқаратын ұйым құра алады. Ондай іс 

– әрекетті балалар қозғалысына жатқызуға болады.  

Олай  болса,  балалардың  және  жеткіншектердің  дамуында  маңызды  фактор  – 

құрбылар  қауымдастығы.  Бала  өзінің  құрбыларымен    қарым  –  қатынасында  қосымша 

мағлұматтар алады, өмірлік тәжірибесін молайтады, әлеуметтік мінез – құлық ережелері мен 

құндылық бағдарды меңгереді, жолдастық және достық сезімін қалыптастырады т.с.с. 

Жастар  қозғалысы  ол  дүниежүзінің  барлық    халықтарында  болып,  іске  асатын  

қозғалыс  заңы.  Кеңес  Одағының  тарауымен  1990  жылы  Бүкілодақтық    пионер  слетінің 

шешіміне  орай,  балалар  мен  жас  жеткіншектердің  қоғамдық  қозғалысының  формасы  мен 

басқару  өкілдері  тоқтатылды.  Бұл  жағдай  мектепте  және  балалар  ортасында    тәрбие 

жұмысын ұйымдастыру жүйесіне кері әсерін тигізді.  

Қазіргі  таңда  көптеген  облыстарда  балалар  қозғалысы  күш  алуда,  оны 

ұйымдастырудың  әдістемесі  және  мазмұны  жаңа  сипатқа  ие  болуда.  Мысалы,  Алматы 

обылысы әкімшілігінің қолдауымен құрылған «Мың бала қозғалысы» осы бағытта балаларда 

үлкен тәрбиелік ықпал етіп, өнегелік іс – шаралар атқаруда.    

Өзінің  бұрынғы  өткен  тарихында,  балалар  мен  жас  жеткіншектер  қозғалысы  XX 

ғасырдың бастапқы кезеңінде «Скауттар» деген атпен тұңғыш рет дүниеге келді. (шамамен 

1907 жыл). Оның негізін қалаған ағылшын полковнигі Р.Баден – Поуэлл болды.  

Скаутизм  –  ағылшын  тілінде  SCОТ,  яғни  «барлаушы»  деген  ұғымды  білдіреді.  Оны 

құрудағы негізі мақсат – балалар мен жас жеткіншектерді сол дәуірдегі үстем тап өкілдеріне 

берілгендік рухта тәрбиелеуді көздеді.  

1921    жылы  ол  Ұлыбританияда,  Германияда,  Италияда,  Францияда,  Индияда  өз 

жұмыстарын жалғастырса, ал 1972  жылы көрсеткіш бойынша оның таралуы 106 мемлекетті 

қамтыған. Ал Ресей жерінде 1909 жылы оның бірінші отрядтары құрылды.  

1917  жылы  Ұлы  Қазан  жеңісінен  кейін  50  мыңдық  скауттар  ұйымын  құраған  Ресей 

топырағында,  1918  –  20  жылдардағы  комсомолдардың  2,3  және  4  съездерінің  шешімдері 

бойынша  оның  жұмыстары  тоқтатылып,  орнына  жаңа  балалар  ұйымы,  яғни  пионерлер 

ұйымы құрылды. (19 мамыр 1922 жылы) Оның мақсаты – жас жеткіншектерді коммунистік 

рухта  тәрбиелеу.    70  жылдай  уақыт  ішінде  жастар  қозғалысы  октябрят,  пионер,  комсомол 

ұйымдары  болып,  кезең  –  кезеңмен  коммунизм  құрылысшыларын  тәрбиеледі.Оның 

жетекшісі комсомол ұйымы болды. 

Бүгінгі  жағдайда  Қазақстан  елі  үшін  қызмет  ететін  балалар  мен  жас  жеткіншектерді 

тәрбиелеуде  қызмет  ететін  ұйымдарға    -  олардың  қоғамдық  негіздегі  бірлестіктері  жатады. 

63 

 

1980  жылдардың  орта  шенінде  пайда  болып,  пионер  ұйымдарымен  қатарласа  жұмыс  істеп 

келді. Олардың қызметі 3 бағытты қамтиды. 

1.  Дамытушылық  қызметі.  Ол  тұлғаның  азаматтық  қалыптасуын  және  оның  әлеуметтік 

шығармашылық  дамуын,  адамдардың  қарым  –  қатынас  жасау  біліктілігін,  қоғамдық 

және тұлғалық маңызды мақсатқа қол жеткізуін қамтамасызт етеді.  

2.  Бағыттаушылық  қызметі.  Мұнда  адамгершілік,  әлеуметтік,  саяси  және  мәдени 

құндылық жүйесін меңгерудің бағытын қамтамасыз етуді көздейді.  

3.  Компенсаторлық  қызметі. Бұл  балалардың қажеттілігі  мен қызығушылықтарын және 

мүмкіншіліктерін жүзеге асыру үшін жағдай тудыруды көздейді. 

Бүгінде балалар бірлестіктері 

-  өзінің  ұйымдастыру  –  құқықтық  формасын  (бірлестік,  ұйым,  қозғалыс,  орталық, 

клуб); 

-  көлемі  мен  деңгейіне    (пионер  одағының  ұйымы,  республикалық  «Невада» 

қозғалысы  (Семей қаласы), аймақ арлық клуб);  

 - әрекеттерінің мақсаты мен мазмұнына (елжандылық, экологиялық, саяси, скауттық, 

пионер);   

Әрекет ету бағдарламасына (Атамекен, Дәстүр, Жұлдыз, Ұлан)  

1991  жылы  Мәскеу  қаласында  демократиялық  тұрғыдағы  ерікті  қоғамдық  ұйым 

Пионер  Ұйымдарының  Одағы  құрылды.Оның  идеологиялық  бағыты  –  гуманистік,  жалпы 

адамзаттық  құндылықты  ұстану  және  мақсат  ету.  Негізгі  міндеті  –  өсіп  келе  жатқан 

ұрпақтың  рухани  жан  дүниесін  дамыту,  жалпыадамзаттық  құндылықтарды  меңгері  мен 

әлеуметтік  маңызды  істерге  тарту.  Басымдық  танытатын  ұстанымдары  (принциптері)  – 

еріктілігі, тең құқықтылығы, өзін – өзі басқаруы, заңдылықты сақтауы, жариялығы. 

 (Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский) 

1.  «Мың бала» патриоттық қозғалысының бағдарламасы 

1 «Білік мектебі»  Халқымыздың ерлік тарихын, жауынгерлік мектебін оқып үйренеді. 

Соғыс  пен  бейбітшілік  мәселелерін  зерттейді,  сабақтар,  конференция,  семинарлар, 

кездесулер өткізеді. 

2. Біз бейбітшілікті сақтаймыз.  

3. Мен ертеңгі жауынгер. 

4. Тәні саудың – жаны сау.  

5. Салауат клубы. 

1991  жылы  ҚР  балалар  мен  пионерлер  ұйымдары  үшін  Ақмола  облыстық  пионер 

ұйымының авторлық ұжымдық профессоры Е.А. Димитренконың басшылығымен «Жұлдыз» 

бағдарламасы жасалды. Бұл бағдарлама балалар мен пионерлердің Республикалық кеңесінің 

Пленумінде қаралып, балалар мен пионерлердің Республикалық слетінде 1991 жылы мамыр 

айында  қабылданды.  Бұл  құжатта  былай  жазылған:  «Жұлдыз»  бағдарламасы  сенің  жарқын 

өмір сүруіңе, қиындықтарды жеңуіңе, нағыз достар тауып, бақытты болуыңа көмектеседі. Ең 

бастысы – өз жұлдызыңның биік шыңына шығу тек өз қолыңда екенін ұмытпа. 

Бұл бағдарламаның 4 кезеңі көрсетілген: «Балапан» - 6 – 8 жас;  «Балдырған» - 9- 11 

жас; Жас ұлан – 12 – 14; Мұрагер – 15 – 18 жас.   

Республика  мектептерінде  «Атамекен»,  «Жұлдыз»  бағдарламаларын  жаңа  үдемелі 

талаптарға  сәйкес,оқу  және  тәрбие  жұмысының  жүйесінде  қолдану  мектеп  басшылары, 

мұғалімдер, балалар мен пионерлер ұйымдары және ата – аналар арасындағы педагогикалық 

ынтымақтастықтың басты демократиялық және өзін – өзі басқару принциптеріне негізделген.  

 Балалардың  қоғамдық  бірлестігігі    -  ең  алдымен  ұйымдастырушы,  өзін-өзі  

басқарушы,  балалардың  сұранысын,  қажеттілігін,  мұқтаждарын  бейнелейтін  белгілі  бір 

мақсатқа  жету  үшін  қатысушылардың  көтерген  бастамалары  мен  қалаулары  бойынша 

құрылған  қауымдастық.Балалардың  әлеуметтік  бағыттағы  қоғамдық  бірлестігі    -  ашық, 

демократиялы,  қатал  «қызметтік  иерархиясыз»  құрылым.  Құрамында  18  –  ге  толмаған  2/3 

бөліктен аз емес азаматтары бар ұйым бірлестік деп аталады.Үлкен адамдардың жетекшілігі 

(міндетті түрде бірлестік мүшелері немесе оған қатысушылар) ерікті, қоғамдық сипатқа ие.