22
Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік
жалпыға міндетті стандарты «Қатынас» білім беру саласында мектепке дейінгі ұйым
педагогтерінің алдына қойылған міндет - тілдің негізгі құндылықтарын меңгерген, ана
тілінде және өзге тілде әлеуметтік-мәдени қарым-қатынасқа дайын, сөздік және сөздік
емес құралдардың көмегімен қоршаған ортамен қарым-қатынас жасауға қабілетті көп
мәдениетті жеке тұлғаны тәрбиелеу деп көрсетілген.
Сонымен, әр білім беретін, балаларды тәрбиелейтін мекеменің басты міндеті -
Қазақстанның жаңа азаматын тәрбиелеу болуы тиіс. Сондықтан кішкентай жасынан
бастап, балабақшаға келген күндерінен бастап балалардың шетел және басқа тілдерге
қызығушылықтарын арттырып, үштілділік арқылы тәрбиелеу керек.
Мектепке дейінгі жастағы балаларға қазір бес тіл болсын, он тіл болсын,
жақсылап үйретсе, меңгеріп кетеді. Балаларды бір тілмен шектеу – дұрыс емес. Сол
үшін, ең болмағанда, үштілділікті кішкентай жасынан бастап жетілдіруіміз керек.
Сонда ғана балалар тілді табиғи түрде тез меңгереді.
Қазіргі балаларға білім алуға барлық жағдай жасалынған. Олар бүгін жақсы
оқыса, көптілді меңгерсе, келешекте Қазақстанымыздың өркениетті дамуына өз
үлестерін қосады, дүниежүзін шарлайды.
Елбасымыздың үштілділік жоспарын іске асыру мақсатында мектепке дейінгі
білім беру ұйымдарында балалардың ана тілге деген сүйіспеншіліктерін арттыру,
орыс, ағылшын тілдерін жетік білуге баули отырып, еске сақтау, мінерлеп оқу, әдемі
сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыруының мақсатына қойылып отыр.
Үштілділік – қоғамды топтастыратын таңғажайып мүмкіндік. ҚР білім беруді
дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған бағдарламасында 2020 жылға балалардың
мектепке білім алуға дайындығының жоғары болуын қалыптастыру оларды жастай
оқуды әлеуметтенуін қамтамасыз ету деген міндеттер қойылған[4.].
Елбасы «Қазір біз балаларымыз қазақ тілімен қатар орыс және ағылшын
тілдерін де белсенді меңгеру үшін жағдай жасауға шаралар қабылдап жатырмыз»- деп,
осы мәселеге орай белсенді түрде іс жүргізу қажеттігін белгілеп берді.
Сондай-ақ Ұлт көшбасшысы дарқан даламыздың ер ұрпағының ана тілі –қазақ
тілінің мәртебесін бір сәт төмендеткен емес.
Ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат бар. Ана тіліміз Мәңгілік Елімізбен бірге
Мәңгілік тіл болады! Оны даудың тақырыбы емес, ұлттың ұйытқысы ете білгеніміз
жөн, -деген сүбелі сөзі баршаға аян.[3]
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарының талаптарына жүгінсек, бүгінгі мектеп түлегі – көптілді
коммуникативтік және ақпараттық құзыреттілігі дамыған, көпмәдениетті, рухани-
адамгершілік, ұлтаралық қатынастар мәдениетінің жоғары деңгейін меңгерген, қазақ
елінің және жалпықазақстандық құндылықтарды қастерлейтін, тілдерді меңгеруге
тұрақты қызығушылық танытатын, отансүйгіштік және азаматтық сана-сезімдері
дамыған тұлға.
Көптілділік, мультилингвизм, полилингвизм – нақтылы коммуникативтік
жағдайдың әсер етуімен белгілі бір әлеуметтік ортада, мемлекетте бірден үш, одан да
көп тілде сөйлей білушілік. Мұның өзі жеке адамның (индивидумның) көптілділігі
және ұлт пен ұлыстың көптілділігі болып бөлінеді.
23
үш тілді меңгеру дәрежесі сол адамның немесе бүтіндей халықтың өмір сүрген
тілдік ортасы, әлеуметтік, экономикалық, мәдени өмірі, тұрмыс - тіршілігі секілді
көптеген факторларға байланысты. Ұлттық құрамы бірыңғай, бір ғана
этносмекендейтін мемлекетте көптілділік сирек.
Кейінгі кезде шет тілін үйренуге ден қойыла бастағандықтан, қазақтар арасында
да көптілділік көбейіп келеді. Бүтіндей ұлт пен ұлыстың көптілділікгі –
социолингвистердің зерттеу нысаны боларлық күрделі құбылыс.
Жаппай көптілділік жағдайында коммуникативтік формалар (диалектілер, әр
алуан жаргондар, жеке тілдер) өте күрделі қолдану иерархиясын құрайды.
Оларға мыналар жатады:
1) тар локалды шағын топ арасындағы қатынас (үйішілік тіл);
2) топаралық тұрмыспен байланысты локалды қатынас құралы (мыс., Азия мен
Африканың көп ұлтты елдеріндегі “базар” тілі);
3) билік жүргізетін әкімшілік (немесе ұлт) тілі;
4) көп ұлтты аймақтың ресми тілі;
5) мемлекеттік тіл (немесе халықаралық байланыс тілі).
Егер бастапқы екеуі ресми қатынас құралы болмай, тек ауызекі сөйлесу тіліне
жатса, соңғы үшеуінің атқарар қызметі жан - жақты. Олар – жалпы халыққа ортақ
қарым - қатынас құралы, білім мен ғылымның, ақпарат пен баспасөздің, әдебиет пен
мәдениеттің тілі.
Көптілділік билингвизмнен (қостілділіктен) бастау алады. Көптілділік үшін тілдің
қолдану мәртебесінің жан - жақты болуы, қажеттіліктің қалыптасуы, сондай - ақ
тілдердің туыстығы (генетик. және типол. жақындығы) шешуші рөл атқарады.
Халқымыз ежелден тіл абыройын биік көтеріп, әдетте тіл жөнінде, тіл ــ адамдар
арасында қарым - қатынас жасау құралы деп, оған жай - жадағай анықтама
берілгенімен, іс жүзінде тіл тек адамдар арасында қарым - қатынас жасау құралы ғана
болып қалмастан, қайта онан да маңыздысы, ол белгілі бір ұлттың ұлттық сана - сезімі,
халықтың халықтық қасиеті, оның жалпы тарихы, әдет - ғұрпы, мәдениеті
қатарлыларды тұтастай өз бойына қамтып жататын күрделі ұғым
Елбасымыз сол үшін де тілдердің үштұғырлылығын міндеттеп отыр. Көптілділік
мәселесі – Қазақстан үшін ғана емес, бүкіл әлемнің алдында тұрған көкейтесті
мәселелердің бірі, себебі, жаһандандыру және киберкеңестікке шыққан заман тілдерді
білуді талап етеді. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаев
Қазақстан
халықтары
Ассамблеясының
сессиясында:
«Қазақстандықтардың жас ұрпағы кем дегенде үш тілді білулері тиіс: қазақ, орыс,
ағылшын тілдерін еркін меңгерулері қажет»- деп, Еуропадағы мектеп түлектері мен
студенттерінің өзара бірнеше тілде еркін сөйлесулері қалыпты жағдайға
айналғандығын атап өтті. Кем дегенде үш тілді меңгеру - заман талабына айналып
отырған қажеттіліктердің бірі..
Сонымен, әр білім беретін, балаларды тәрбиелейтін мекеменің басты міндеті –
Қазақстанның жаңа азаматын тәрбиелеу болуы тиіс.
Сондықтан кішкентай жасынан бастап, балабақшаға келген күндерінен бастап
балалардың шетел және басқа тілдеріне қызығушылықтарын арттырып, үштілділік
арқылы тәрбиелесек нұр үстіне нұр болар еді.
