16
өлең,тақпақтар,ертігілер оқып беру арқылы әртүрлі дидактикалық,сюжетті
рөлді,қимылды ойындар арқылы баланың бойында адамгершілікк,патриоттық
сезімдерін оятады.Қалай?Өйткені қай оқу іс-әрекеті болмасын әрбір тақырыпты
өткенде,кез-келген ойындарды ойнатқанда да халықтық педагогика эементтерін
пайдаланасың.Мәселен,жай ғана баланы тәртіпке шақыру,бір-біріңнің сөзін тыңдау
керек,қыз балаларды ренжітпеңдер,үлде ата-ананалырыңды тыңдаңдар,үлкендерді
силаңдар деген сияқты сөздер отбасында болсын,балабақшада болсын күнде
қайталанады.Баланыың
бойында
адамгершілік,патриоттық
сезімдер
жинақталып,дамиды.Сонымен
қатар,ашық
оқу
іс-әрекеттерінің,мерекелік
ертеңгіліктердің,ойын-сауықтардың
да
пайдасы
зор.Балабақшадағы
әр
ертеңгіліктердің,ойын-сауықтардың да жасалынады.Мысалы,«Әке көрген оқ
жанар»,«Бала отбасымен бірге»,«Қыз сыны»сайыстары өйткізіледі.Ата-ананы
баланың баланың балабақшады өміріне қатыстыра білу,әке-шешесі баланы жақсы
көретіндіктерін
сезіндіре
білу,қыз
балаларды
әдемілікке,сипайылыққа
үйрету.Міне,осының бәрі бала бойында жақсы қасиеттердің пайда болуына
көмектеседі.
Жоғарыда
айтып
өткендей,әсіресе,баланың
бойында
инабаттылық,мейірімділік,парасаттылық қасиеттерін ауыз әдебиеті арқылы дамыту
маңызды орын алады,
Бала тәрбиесі-бұл өмір тынысы және тарихи ұғым.«Бала тәрбиесі -бесіктен»деп
көп айтылғанымен соңғы жылдары бала тәрбиесіне жеткілікті назар аударылмай
келгендігі
баршамызға
аян.Соның
нәтижесінде
адамдар
арасында
мейірімділік,адамгершілік пен имандылық азайып,қатігездік орын алды деуге болады.
Өмірге келген баланы қуанышпен қарсы алып «Шілдехана»өткізу,ат қою,тұсауын
кесу,туған күнін атап өту-әрбір отбасы үшін үлкен қуаныш.
«Тәрбие негізі-ұлттық әдет ғұрыпта», мақсаты баланың денсаулығын
нығайту,кішіпейілдікке, имандылыққа, парасаттылыққа , табиғатты аялай білге
бағыттау.
Ғұлама жазушы М.Әуезов: «Ел болам десең, бесігіңді түзе!»деген ұлағатты
сөзінің мағынсына ой салсақ,тәрбие ұрпақты дүниеге келтіруден басталады. Қазақ
халқының бала тәрбиесі нәресте ана құрсағында жатқан кезден басталады.Себебі өз
болашағына немқұралы қарайтын,сәбидің дүниеге жарымжан болып келмеуін
қаламайтын халық алдын-ала сақтандыру әрекеттерін жасаған.
Ата-ана үшін баланың бәрі тәтті,бәрі бірдей.Ешкім баласын жаман болсын
демейді. Кей ата-ана баласы үшін жанын құрбан етуге бар десек артық емес.Бірақ
ешбір бала өздігінен адам бола қалмайды. Болашақ азаматтың адамгершілігі мол
болып өсу үшін халық ауыз әдебиетінің маңызы зор.Бұрынғы кездері
аталарды,әжелері немерелерін тізелеріне отырғызып әңгіме тыңдататын.Мұндай
балалардың тілі ерте шығып,ой өрісі дамып.сөздік қоры молая түсетін.Әлі күнге дейін
ауылдық жерлерде балабақша бола тұрса да,балалар көбінесе ата-әжелерінің қолында
тәрбиеленеді. Ондай балалар көп жағдайда инабатты, түсінігі,мәдениеті мол болып
келеді,тіпті тілі де тез дамиды.
«Жұмыла көтерген жүк жеңіл»-демекші отбасы,балабақша,ата-ана,жұртшылық
бірлесе,тәрбие жұмысын мақсатты жүргізсе,халқын,дәстүрін сыйлайтын азаматтарды
17
тәрбиелеу ісін жүзеге асыруда мақсатқа жетілуге болады.Бала қашан да балалығын
көрсетпей тұрмайды,сондықтан оларға әрдайым ата-ана ,тәрбиешілер тарапынан
қамқорлық аадау қажет.
«Ұлды тәрбиелей отырып,жердің иесін тәрбиелейміз,Қызды тәрбиелей
отырып,ұлттың иесін тәрбиелейміз,Қызды тәрбиелей отырып,ұлттың иесін
тәрбиелейміз-деген Платон данышпаның даналық пікірі адамзаттың арманындай
,ұранындай естіледі.Бала тәрбиесі ұлт тәрбиесіне негізделеді.Бала тәрбиесі ұлт
тәрбиесіне негізгелген.Әр ұлттың өзіндік дүниетанымы,өзіндік әдептілік пен
қағидаларының тәртіп жүйесі бар.Әрбір перзенке өз ұлтының тілі мен тәлімін ардақтау
парыз.Баланың табиғатын және оны түсініп қабылдау ерекшеліктрін жөнінде Ыбырай
Алтынсарин былай деген:
«Балалар сөйлескенде ашуланбай,жұмсақ сөйлеуі,шыдамдылық етуі керек,әрбір
нәрсені де ықыласпен түсінікті етіп түсіндіру керек.Кім баласын әдептілікке,кітап
оқуға,білім алуға,қайырымды-мейірімді болуға тәрбиелейміз дейсіз.Қоғамда
адамгершілік,мәдениет,рухани қасиеттер мол болса,бала тәрбиесі соғұрлым жемісті
болады».
Тәрбиеде басты назар аударатын мәселе-адамгершілік.Оның өлшемі
әрқайсысымыздың мәдениеті.«Тәрбие-қандай да болса да бір жан иесіне азық
беріп,соның өсуіне көмек көрсету»-деген Мағжан Жұмабаев.Сондықтан.адам өмірінің
«алтын
бесігі»-халқымыздың
әдептілік,инабаттылық,мейірімділік
,қайырымдылық,ізгеттілік,қонақжайлылық қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру
үшін әрбір тәрбиеші,ұстаз халық педагогикасын,салт-дәстүрін,әдеп-ғұрыптарды
жақсы біліп,рухани бай,жаны таза адам болу керек.
Сонда ғана бала тәрбиесінде мінез құлқы жетілген саналы адам
қалыптасады.Жаңа заманның талабына сай тәрбиелі де білімді бала,яғни ұрпақ
өсіреміз.
Адамгершілік тақырыбы-мәңгілік.Ол ешқашан ескірмек емес.Жас ұрпақтың
бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру-ата-ана мен мектепке дейінгі мекемедегі
педагогтардың
басты
міндеті.Адамгершілік
әр
адамға
тән
асыл
қасиеттер.Адамгершіліктің
қайнар
бұлағы-халқында,отбасында,олардың
өнерлерінде,әдет-ғұрпында.Әр
адам
адамгершілікті
күнделікті
тұрмыс
тіршілігінен,өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді.
Көрнекті педагог В.Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек,ол
бала солай бола алады»-дейді.Демек,шәкіртке жан-жақсы терең білім беріп,оның
жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялат білсек,ертеңгі азамат жеке
тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына,айналасымен санасуына ықпал етері
сөзсіз.
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең
бастысы-өзінің ісін,өмірін жалғастыратын салауатты,саналы ұрпақ тәрбиелеу.
Ұрпақ тәрбиесі-келешек қоғам тәрбиесі.Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты
жетілген,ақыл-парасаты мол, мәдени-ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу-біздің де
қоғам алдындағы борышымыз.
Тұлғаны жан-жақты үйлесімді адамгершілікке тәрбиелеу саласының бірі-
құқықтық тәрбие.Ол қоғамның әрбір азаматының мемлекеттік заңдары аса
